GALLE OLIVIA Psychische stoornissen (3 SW 2021-2022)
Hoofdstuk 1: Introductie
Psychische problemen vs psychiatrische diagnose (DSM):
➔ Psychische problemen: link met contextfactoren en psychologische processen
◆ Biopsychische benadering van psychische moeilijkheden
◆ Niet enkel voor groep die diagnose krijgt
➔ Psychiatrische diagnose vanuit medisch model
◆ Voldoen aan vastgelegde en onderzochte symptomen uit DSM
1. Psychische problemen in maatschappelijke context
Veerkracht of ‘resilience’:
➔ Definitie: de mate waarin het individu het hoofd kan bieden aan negatieve life events
en spanning.
➔ Veerkracht = resultaat van complex samenspel tss individuele determinanten en
bredere sociale, context- en maatschappelijke factoren
1.1 Prikkelrijke omgeving
➔ Snelheid van leven beïnvloed psychische draagkracht en functioneren
➔ Focus op kortdurende resultaten: meer en beter
➔ Tijd als commercieel product vb: yoga, mindfullness
1.2 Geluksmaatschappij (Dirk de Wachter)
➔ Geluk als doel op zich (vb: sociale media) vs momenten van geluk
◆ Schijnidentiteit: door sociale media beeld voorhouden dat niet reëel en
realistisch is
➔ ‘Borderline times’:
◆ Maatschappij is context waarin iemand borderline ontwikkeld: opgejaagd,
onrustige samenleving
● Iedereen is patiënt, iedereen omvat categorie van borderline
Psychische stoornissen nemen toe: kenmerken van gewone
leven ‘psychiatriseren’ → ongelukkig zijn zien als ziek zijn
◆ Stemmingswisselingen: extreem geluk → diep ongelukkig
◆ Erbij willen horen vs angst en verdriet bij afwijzing
● Meer mensen vallen uit de boot door succesmaatschappij
(competitief, snel)
1.3 (Ontbreken van) zingeving
➔ Wegvallen religie: opdracht om zelf zin van het leven te vinden
➔ Focus op ‘ik’: zingeving individueel bepaald (niet collectief zoals bij religie)
Gevolgen:
1
,GALLE OLIVIA Psychische stoornissen (3 SW 2021-2022)
➔ Illusie: we moeten zelf alles kunnen en we zijn verantwoordelijk voor alles wat ons
overkomt (beter je best doen)
➔ ‘De maakbare mens’:
◆ Voedingssupplementen
◆ Prestatiegericht sporten
◆ Plastische chirurgie
Impact op mentale gezondheid individu:
➔ Als het niet lukt, ligt het aan jezelf
◆ Vb: brun-out: ‘ik ben te zwak’
➔ Overdiagnosticering van normale emoties en reacties
◆ ‘Er is iets mis met u, je moet er iets aan (laten) doen’
◆ Vb: ‘lastig’ gedrag → ADHD, oppositioneel, gedragsstoornis, niet
gelukkig → depressief, persoonlijkheidsstoornissen
2. Psychiatrische problemen
➔ Psychische problemen → psychiatrische stoornissen
➔ Grote economische kost: wereldwijd 43% ziektedagen opgenomen als gevolg van
niet-besmettelijke ziektes
➔ Het onbekende:
◆ Taboe en stigmatisering
● Bevraging Vlaanderen:
○ 80% weet niet hoe ze op psychiatrische patiënten moeten
reageren
○ 70% geeft toe op hoede te zijn in nabijheid van psychiatrische
patiënten en vreest voor onvoorspelbare reacties
○ 64% is bang voor psychiatrische patiënten
◆ Vooroordelen:
● Psychiatrische aandoeningen bestaan niet (het zit tussen je oren)
● Mensen met ernstige mentale ziekte zijn doorgaans gevaarlijk en
gewelddadig
● Mentale ziekten zijn een gevolg van een slechte opvoeding
● Depressie is het gevolg van een zwakke persoonlijkheid
● Mentale ziekten kunnen overwonnen worden met voldoende
wilskracht
● Verslaving is een keuze van levensstijl
2.1 Afwijkend gedrag
Wanneer is gedrag afwijkend? 2 benaderingen
Psychopathologie (= psychologie van het pathologische):
➔ Definitie: wetenschap/studie van het psychisch lijden
➔ Vertrekpunt: pathologische fenomenen, vanuit psychologie gerichte analyse van
psychische stoornissen
➔ Ontstaan, voorbestaan, behandeling
Pathologie van het psychologische:
2
,GALLE OLIVIA Psychische stoornissen (3 SW 2021-2022)
➔ Vertrekpunt: algemene (normale psychische processen van waarneming, denken,
bewustzijn…), van daaruit analyse van pathologische varianten
Begrippen:
➔ Psychiatrie:
◆ Definitie: de toegepaste wetenschap: de empirische toepassing van de studie
➔ Psychotherapie:
◆ Definitie: behandelmethode, interviews gericht op afname van psychische
klachten en bevorderen van welzijn
2.2 Definiëren van afwijkend gedrag
➔ ‘Normaal’ gedrag onderscheiden van ‘abnormaal’ gedrag is moeilijk
➔ Iedereen kent periodes van lichte depressie (moe, apathisch…)
➔ Wanneer emoties ontsporen en in dagelijkse leven hinder opleveren is er sprake van
psychische ziekte
2.2.1 Kubusmodel
= visuele voorstelling waarbij individu
zich op 3 assen situeert
➔ As 1: Maatschappelijk
conformisme
◆ ‘Vreemd’ gedrag vs
‘normaal’ gedrag
◆ Niet alle ‘bizar’ gedrag is
pathologisch
➔ As 2: Zelfbeleving
◆ Niet omdat je jezelf
slecht voelt dat je aan
een stoornis lijdt
➔ As 3: Psychische integratie
◆ Werken alle psychische
functies samen
Stoornis, afwijkend gedrag en negatieve zelfbeleving geen synoniemen:
➔ Bepaalde vormen afwijkend gedrag maatschappelijk niet aanvaard maar niet perse
stoornis
◆ Vb: op blote voeten in de supermarkt rondlopen
➔ Niet elke stoornis leidt tot sociaal afwijkend gedrag
➔ Negatieve zelfbeleving hoeft niet te betekenen dat persoon een stoornis heeft
➔ Sommige personen met stoornis beleven zichzelf niet als afwijkend
3
, GALLE OLIVIA Psychische stoornissen (3 SW 2021-2022)
2.2.2 Criteria
➔ Uitzonderlijk: kan etiket afwijkend krijgen
◆ Vb: weinig mensen beweren dat ze dingen zien die er niet zijn
● OPGELET: impact cultuur
➔ Sociaal afwijkend: als samenleving zijn er bepaalde normen die bepalen welk gedrag
acceptabel is in een bepaalde context (afhankelijk van culturele - en
generatieverschillen)
◆ Vb: homoseksualiteit werd pas in 1973 uit de DSM gehaald
➔ Foute perceptie of interpretatie van realiteit: prikkels opnemen via zintuigen en
omzetten via cognitieve processen gebeurt niet altijd juist (wanen/hallucinaties)
➔ Aanzienlijk emotioneel lijden: heftige emoties op zich zijn niet afwijkend tenzij ze lang
nav emoties nog altijd dagelijks functioneren belemmeren
➔ Ongepast of contraproductief gedrag: gedrag dat persoon belemmert in dagelijks
functioneren
◆ Vb: alcoholgebruik
➔ Gevaar: gedrag dat gevaar oplevert voor persoon zelf/anderen
2.2.3 Culturele aspecten
➔ Concepten gezondheid/ziekte kunnen verschillende betekenis hebben afhankelijk
van culturen
◆ Vb: Indianen, ziekte van witte man (alcohol) of indiaanse ziekten,
● Het ene is in hun ogen gevolg van invloeden van buiten cultuur terwijl
ander ontstaat door verstoorde relatie met traditionele stamleven
● Bij indiaanse ziekten: hulp van sjamanen en medicijnmannen
● Bij witte ziekten: hulp van geneeskunde van de witte man
➔ Abnormale gedragspatronen kunnen zich op verschillende manieren uiten
◆ Vb: Angst
● Westen: ervaren angst in vorm van bezorgdheid over bv verliezen job
● Afrika: angst in vorm van vrees zich niet te kunnen voortplanten/angst
voor tovenarij en boze geesten
◆ Vb: Depressie
● Azië: sterke nadruk op fysieke symptomen depressie (vb:
vermoeidheid)
● Westen: focus op psychologische symptomen (vb: schuldgevoel en
somberheid
➔ Termen waarmee psychische stoornissen beschreven worden hebben niet in elke
cultuur dezelfde betekenis / bestaan niet
2.3 Historische visies van afwijkend gedrag
2.3.1 Griekse Oudheid
Hippocrates:
➔ Verstoring evenwicht in lichaamssappen
➔ 3 categorieën van ‘abnormaal’ gedrag:
4
Hoofdstuk 1: Introductie
Psychische problemen vs psychiatrische diagnose (DSM):
➔ Psychische problemen: link met contextfactoren en psychologische processen
◆ Biopsychische benadering van psychische moeilijkheden
◆ Niet enkel voor groep die diagnose krijgt
➔ Psychiatrische diagnose vanuit medisch model
◆ Voldoen aan vastgelegde en onderzochte symptomen uit DSM
1. Psychische problemen in maatschappelijke context
Veerkracht of ‘resilience’:
➔ Definitie: de mate waarin het individu het hoofd kan bieden aan negatieve life events
en spanning.
➔ Veerkracht = resultaat van complex samenspel tss individuele determinanten en
bredere sociale, context- en maatschappelijke factoren
1.1 Prikkelrijke omgeving
➔ Snelheid van leven beïnvloed psychische draagkracht en functioneren
➔ Focus op kortdurende resultaten: meer en beter
➔ Tijd als commercieel product vb: yoga, mindfullness
1.2 Geluksmaatschappij (Dirk de Wachter)
➔ Geluk als doel op zich (vb: sociale media) vs momenten van geluk
◆ Schijnidentiteit: door sociale media beeld voorhouden dat niet reëel en
realistisch is
➔ ‘Borderline times’:
◆ Maatschappij is context waarin iemand borderline ontwikkeld: opgejaagd,
onrustige samenleving
● Iedereen is patiënt, iedereen omvat categorie van borderline
Psychische stoornissen nemen toe: kenmerken van gewone
leven ‘psychiatriseren’ → ongelukkig zijn zien als ziek zijn
◆ Stemmingswisselingen: extreem geluk → diep ongelukkig
◆ Erbij willen horen vs angst en verdriet bij afwijzing
● Meer mensen vallen uit de boot door succesmaatschappij
(competitief, snel)
1.3 (Ontbreken van) zingeving
➔ Wegvallen religie: opdracht om zelf zin van het leven te vinden
➔ Focus op ‘ik’: zingeving individueel bepaald (niet collectief zoals bij religie)
Gevolgen:
1
,GALLE OLIVIA Psychische stoornissen (3 SW 2021-2022)
➔ Illusie: we moeten zelf alles kunnen en we zijn verantwoordelijk voor alles wat ons
overkomt (beter je best doen)
➔ ‘De maakbare mens’:
◆ Voedingssupplementen
◆ Prestatiegericht sporten
◆ Plastische chirurgie
Impact op mentale gezondheid individu:
➔ Als het niet lukt, ligt het aan jezelf
◆ Vb: brun-out: ‘ik ben te zwak’
➔ Overdiagnosticering van normale emoties en reacties
◆ ‘Er is iets mis met u, je moet er iets aan (laten) doen’
◆ Vb: ‘lastig’ gedrag → ADHD, oppositioneel, gedragsstoornis, niet
gelukkig → depressief, persoonlijkheidsstoornissen
2. Psychiatrische problemen
➔ Psychische problemen → psychiatrische stoornissen
➔ Grote economische kost: wereldwijd 43% ziektedagen opgenomen als gevolg van
niet-besmettelijke ziektes
➔ Het onbekende:
◆ Taboe en stigmatisering
● Bevraging Vlaanderen:
○ 80% weet niet hoe ze op psychiatrische patiënten moeten
reageren
○ 70% geeft toe op hoede te zijn in nabijheid van psychiatrische
patiënten en vreest voor onvoorspelbare reacties
○ 64% is bang voor psychiatrische patiënten
◆ Vooroordelen:
● Psychiatrische aandoeningen bestaan niet (het zit tussen je oren)
● Mensen met ernstige mentale ziekte zijn doorgaans gevaarlijk en
gewelddadig
● Mentale ziekten zijn een gevolg van een slechte opvoeding
● Depressie is het gevolg van een zwakke persoonlijkheid
● Mentale ziekten kunnen overwonnen worden met voldoende
wilskracht
● Verslaving is een keuze van levensstijl
2.1 Afwijkend gedrag
Wanneer is gedrag afwijkend? 2 benaderingen
Psychopathologie (= psychologie van het pathologische):
➔ Definitie: wetenschap/studie van het psychisch lijden
➔ Vertrekpunt: pathologische fenomenen, vanuit psychologie gerichte analyse van
psychische stoornissen
➔ Ontstaan, voorbestaan, behandeling
Pathologie van het psychologische:
2
,GALLE OLIVIA Psychische stoornissen (3 SW 2021-2022)
➔ Vertrekpunt: algemene (normale psychische processen van waarneming, denken,
bewustzijn…), van daaruit analyse van pathologische varianten
Begrippen:
➔ Psychiatrie:
◆ Definitie: de toegepaste wetenschap: de empirische toepassing van de studie
➔ Psychotherapie:
◆ Definitie: behandelmethode, interviews gericht op afname van psychische
klachten en bevorderen van welzijn
2.2 Definiëren van afwijkend gedrag
➔ ‘Normaal’ gedrag onderscheiden van ‘abnormaal’ gedrag is moeilijk
➔ Iedereen kent periodes van lichte depressie (moe, apathisch…)
➔ Wanneer emoties ontsporen en in dagelijkse leven hinder opleveren is er sprake van
psychische ziekte
2.2.1 Kubusmodel
= visuele voorstelling waarbij individu
zich op 3 assen situeert
➔ As 1: Maatschappelijk
conformisme
◆ ‘Vreemd’ gedrag vs
‘normaal’ gedrag
◆ Niet alle ‘bizar’ gedrag is
pathologisch
➔ As 2: Zelfbeleving
◆ Niet omdat je jezelf
slecht voelt dat je aan
een stoornis lijdt
➔ As 3: Psychische integratie
◆ Werken alle psychische
functies samen
Stoornis, afwijkend gedrag en negatieve zelfbeleving geen synoniemen:
➔ Bepaalde vormen afwijkend gedrag maatschappelijk niet aanvaard maar niet perse
stoornis
◆ Vb: op blote voeten in de supermarkt rondlopen
➔ Niet elke stoornis leidt tot sociaal afwijkend gedrag
➔ Negatieve zelfbeleving hoeft niet te betekenen dat persoon een stoornis heeft
➔ Sommige personen met stoornis beleven zichzelf niet als afwijkend
3
, GALLE OLIVIA Psychische stoornissen (3 SW 2021-2022)
2.2.2 Criteria
➔ Uitzonderlijk: kan etiket afwijkend krijgen
◆ Vb: weinig mensen beweren dat ze dingen zien die er niet zijn
● OPGELET: impact cultuur
➔ Sociaal afwijkend: als samenleving zijn er bepaalde normen die bepalen welk gedrag
acceptabel is in een bepaalde context (afhankelijk van culturele - en
generatieverschillen)
◆ Vb: homoseksualiteit werd pas in 1973 uit de DSM gehaald
➔ Foute perceptie of interpretatie van realiteit: prikkels opnemen via zintuigen en
omzetten via cognitieve processen gebeurt niet altijd juist (wanen/hallucinaties)
➔ Aanzienlijk emotioneel lijden: heftige emoties op zich zijn niet afwijkend tenzij ze lang
nav emoties nog altijd dagelijks functioneren belemmeren
➔ Ongepast of contraproductief gedrag: gedrag dat persoon belemmert in dagelijks
functioneren
◆ Vb: alcoholgebruik
➔ Gevaar: gedrag dat gevaar oplevert voor persoon zelf/anderen
2.2.3 Culturele aspecten
➔ Concepten gezondheid/ziekte kunnen verschillende betekenis hebben afhankelijk
van culturen
◆ Vb: Indianen, ziekte van witte man (alcohol) of indiaanse ziekten,
● Het ene is in hun ogen gevolg van invloeden van buiten cultuur terwijl
ander ontstaat door verstoorde relatie met traditionele stamleven
● Bij indiaanse ziekten: hulp van sjamanen en medicijnmannen
● Bij witte ziekten: hulp van geneeskunde van de witte man
➔ Abnormale gedragspatronen kunnen zich op verschillende manieren uiten
◆ Vb: Angst
● Westen: ervaren angst in vorm van bezorgdheid over bv verliezen job
● Afrika: angst in vorm van vrees zich niet te kunnen voortplanten/angst
voor tovenarij en boze geesten
◆ Vb: Depressie
● Azië: sterke nadruk op fysieke symptomen depressie (vb:
vermoeidheid)
● Westen: focus op psychologische symptomen (vb: schuldgevoel en
somberheid
➔ Termen waarmee psychische stoornissen beschreven worden hebben niet in elke
cultuur dezelfde betekenis / bestaan niet
2.3 Historische visies van afwijkend gedrag
2.3.1 Griekse Oudheid
Hippocrates:
➔ Verstoring evenwicht in lichaamssappen
➔ 3 categorieën van ‘abnormaal’ gedrag:
4
