Accounting Information Systems & Internal Control Theory (AIS-IC Theory)
Contents
Les 1 ............................................................................................................................................................ 4
Bestuurlijke informatieverzorging – concept en grondslagen ..................................................................... 4
Theorie Betrouwbaarheid .......................................................................................................................... 5
Uitbreiding – nadere toelichting ................................................................................................................. 6
Algemene inrichtingsprincipes 2. Repressieve maatregelen...................................................................... 8
Automatisering ........................................................................................................................................ 10
Les 2 .......................................................................................................................................................... 12
2.1 Handelsbedrijven .............................................................................................................................. 12
2.2 Handelsbedrijven ................................................................................. Error! Bookmark not defined.
Basis processen .................................................................................................................................. 12
Inkoopproces ....................................................................................................................................... 12
Voorraadproces ................................................................................................................................... 14
Verkoopproces .................................................................................................................................... 14
Algemene inrichtingsprincipes ............................................................................................................. 15
Preventieve beheersmaatregelen ........................................................................................................ 15
Repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................................... 16
2.3 Handelsbedrijven met verkoop op rekening....................................................................................... 18
Preventieve beheersmaatregelen ........................................................................................................ 18
Repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................................... 19
Processen ........................................................................................................................................... 19
2.4 Handelsbedrijven die leveren tegen contante betaling ...................................................................... 20
Preventieve beheersmaatregelen ........................................................................................................ 20
Processen ........................................................................................................................................... 22
2.5 Productiebedrijven ............................................................................................................................ 23
Basis processen .................................................................................................................................. 24
Algemene inrichtingsprincipes ............................................................................................................. 24
2.6 Massaproductie ................................................................................................................................. 25
Preventieve beheersmaatregelen ........................................................................................................ 26
Repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................................... 27
Processen ........................................................................................................................................... 28
Les 3 .......................................................................................................................................................... 29
3.1 Stukproductiebedijven ....................................................................................................................... 29
Typering .............................................................................................................................................. 29
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 31
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 31
Processen ........................................................................................................................................... 33
3.2 Bedrijven met doorstroming van eigen goederen .............................................................................. 36
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 37
, Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 37
Processen ........................................................................................................................................... 38
3.3 Bedrijven met doorstroming van goederen van derden ..................................................................... 38
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 38
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 39
Processen ........................................................................................................................................... 39
3.4 Bedrijven die via vaste leidingen bepaalde stoffen, energie of diensten leveren ................................ 40
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 40
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 40
3.5 Capaciteiten ...................................................................................................................................... 41
Duurzame productiemiddelen .............................................................................................................. 42
Les 4 .......................................................................................................................................................... 44
4.1 Akkerbouw bedrijven ......................................................................................................................... 44
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 44
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 44
Processen ........................................................................................................................................... 45
4.2 Veeteelt bedrijven ............................................................................................................................. 45
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 45
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 46
Processen ........................................................................................................................................... 46
4.3 Extractieve bedrijven ......................................................................................................................... 47
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 47
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 47
Processen ........................................................................................................................................... 48
4.4 Beschikbaarstelling van ruimten met specifieke reserveringen .......................................................... 48
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 48
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 49
Processen ........................................................................................................................................... 49
4.5 Beschikbaarstelling van ruimten zonder specifieke reserveringen ..................................................... 50
Aanvullende beheersmaatregelen ....................................................................................................... 50
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 50
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 50
Processen ........................................................................................................................................... 51
4.6 Dienstverlenende organisaties met verkoop van manuren ................................................................ 52
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 52
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 53
Processen ........................................................................................................................................... 53
4.7 Tentamen .......................................................................................................................................... 55
Les 5 .......................................................................................................................................................... 58
5.1 Dienstverlening met beschikbaar stellen van elektronische capaciteit voor specifiek gebruik ............ 58
Aanvullende preventieve beheersingsmaatregelen.............................................................................. 58
, Aanvullende repressieve beheersingsmaatregelen.............................................................................. 59
Processen ........................................................................................................................................... 60
5.2 Dienstverlening met beschikbaar stellen van elektronische capaciteit voor niet specifiek gebruik ..... 60
5.3 Dienstverlening met exploitatie intellectueel eigendom ..................................................................... 60
Aanvullende preventieve beheersingsmaatregelen.............................................................................. 61
Aanvullende repressieve beheersingsmaatregelen.............................................................................. 61
Processen ........................................................................................................................................... 62
5.4 Banken.............................................................................................................................................. 62
Specifieke preventieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 62
Specifieke repressieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 63
5.5 Schadeverzekeringsbedrijf ................................................................................................................ 64
Specifieke preventieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 65
Specifieke repressieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 65
Processen ........................................................................................................................................... 66
5.6 Overheid ........................................................................................................................................... 66
Specifieke preventieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 67
Specifieke repressieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 67
Processen ........................................................................................................................................... 67
,Les 1
Bestuurlijke informatieverzorging – concept en grondslagen
Inhoud vakgebied AIS-IC
Centraal staat de financiële sturing en beheersing van een organisatie m.b.v. informatie
• Inrichten van de accounting processen
o Het gaat om de (financiële) processen die leiden tot verantwoordingen omtrent de volledigheid
van de opbrengsten en de juistheid van de kosten
• De betrouwbaarheid van de financiële informatie
o Het geheel van de informatie uit de financiële processen geeft een (financiële) afbeelding van de
werkelijkheid
Inhoud vakgebied AIS-IC
De essentie
• Het systematisch verzamelen, vastleggen en verwerken
• Het gaat over de informatieverzorging en niet over het primaire proces
• Het interne betrouwbaarheidssysteem
• Het controleproces
• Het evalueren (inclusief rapporteren)
Grondpatroon van de informatieverzorging
,De cybernetische systeembenadering
Waardekringloop en informatieverzorging
Theorie Betrouwbaarheid
Het interne betrouwbaarheidssysteem
Wat is controle?
• Toetsen van de werkelijkheid (Ist) aan een norm (Soll)
• Vaststelling Soll cruciaal
Soll = norm stelt eisen
• Objectief vast te stellen
• Vooraf te bepalen
• Haalbaar
• Onderscheidend tussen ‘goed’ en ‘slecht
Het interne betrouwbaarheidssysteem – Grondslagen Starreveld
Doelstellingen
1. Betrouwbaarheid van informatie
a. Is alles volledig verantwoord?
b. Is alles juist verantwoord?
2. Betrouwbaarheid van handelen
a. Compliance aan wet- en regelgeving?
b. Zijn de activiteiten uitgevoerd door bevoegde personen?
3. Zorgvuldig omgaan met waarden van de organisatie
a. Zijn alle waarden in de organisatie die aanwezig moeten
b. zijn nog aanwezig (beveiliging van waarden)?
, Doelstellingen interne betrouwbaarheidssysteem
• Betrouwbaarheid van informatie
• Bewaken van waarden van de organisatie
• Voldoen aan wet- en regelgeving
• Controle omgeving - Geen expliciet onderdeel in deze cursus
• Risicoanalyse - Gericht op het inventariseren van betrouwbaarheidsrisico’s
• Maatregelen van interne controle - Gericht op maatregelen ter beheersing van de
betrouwbaarheidsrisico’s
• Informatie en communicatie – Welke gegevens en bestanden nodig voor uitvoering processen
• Monitoring – Sluitstuk van de interne beheersing gericht op de werking van beheersmaatregelen
Uitbreiding – nadere toelichting
Preventieve en repressieve beheersingsmaatregelen
• Beveiliging van zaken – Het door ruimtelijke afsluiten voorkomen dat waarden de organisatie
ongeoorloofd verlaten of ongeoorloofd worden gebruikt.
• Functiescheidingen – Het verdelen van taken en bevoegdheden gericht op de sluitende registratie van
de geld- en goederenbeweging.
• Procedures en richtlijnen – Het gebruik van een vast voorgeschreven handelswijze in de
informatieverzorgende processen om te zorgen dat dit op uniforme wijze gebeurt.
• Begrotingen, normen en tarieven – Het vormen van onderbouwde verwachtingen over de toekomst voor
het nemen van beslissingen en als middel om de betrouwbaarheid van informatie over het werkelijke
bedrijfsgebeuren achteraf te beoordelen.
• Preventieve IT-controls – De organisatorische maatregelen die in opzet de goede werking borgen van de
voor de informatieverzorging gebruikte informatiesystemen (hardware, software, data, mensen en
organisatiestructuur zoals vastgelegd in de systeemdocumentatie).
Preventieve en repressieve beheersingsmaatregelen
• Waarnemingen ter plaatse – Het fysiek waarnemen van de beveiligde bewaring van waarden of het
gebruik van waarden.
• Materiële verbandscontroles – Het achteraf vergelijken van registraties uit verschillende bronnen over
een zelfde gebeurtenis ter beoordeling van de betrouwbaarheid van deze registraties (denk aan de three-
way match).
• Detailcontroles – Het achteraf controleren of de procedures en richtlijnen worden nageleefd.
• Cijferbeoordelingen en analyses – Het achteraf vergelijken van managementinformatie met de vooraf
geformuleerde verwachtingen als middel om mogelijke problemen met de betrouwbaarheid van deze
informatie op te sporen.
• Repressieve IT-controls – De IT-controls die op applicatieniveau borgen dat de geautomatiseerde
gegevensverwerking betrouwbaar gebeurt. Dit zijn met name logische toegangsbeveiliging,
Contents
Les 1 ............................................................................................................................................................ 4
Bestuurlijke informatieverzorging – concept en grondslagen ..................................................................... 4
Theorie Betrouwbaarheid .......................................................................................................................... 5
Uitbreiding – nadere toelichting ................................................................................................................. 6
Algemene inrichtingsprincipes 2. Repressieve maatregelen...................................................................... 8
Automatisering ........................................................................................................................................ 10
Les 2 .......................................................................................................................................................... 12
2.1 Handelsbedrijven .............................................................................................................................. 12
2.2 Handelsbedrijven ................................................................................. Error! Bookmark not defined.
Basis processen .................................................................................................................................. 12
Inkoopproces ....................................................................................................................................... 12
Voorraadproces ................................................................................................................................... 14
Verkoopproces .................................................................................................................................... 14
Algemene inrichtingsprincipes ............................................................................................................. 15
Preventieve beheersmaatregelen ........................................................................................................ 15
Repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................................... 16
2.3 Handelsbedrijven met verkoop op rekening....................................................................................... 18
Preventieve beheersmaatregelen ........................................................................................................ 18
Repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................................... 19
Processen ........................................................................................................................................... 19
2.4 Handelsbedrijven die leveren tegen contante betaling ...................................................................... 20
Preventieve beheersmaatregelen ........................................................................................................ 20
Processen ........................................................................................................................................... 22
2.5 Productiebedrijven ............................................................................................................................ 23
Basis processen .................................................................................................................................. 24
Algemene inrichtingsprincipes ............................................................................................................. 24
2.6 Massaproductie ................................................................................................................................. 25
Preventieve beheersmaatregelen ........................................................................................................ 26
Repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................................... 27
Processen ........................................................................................................................................... 28
Les 3 .......................................................................................................................................................... 29
3.1 Stukproductiebedijven ....................................................................................................................... 29
Typering .............................................................................................................................................. 29
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 31
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 31
Processen ........................................................................................................................................... 33
3.2 Bedrijven met doorstroming van eigen goederen .............................................................................. 36
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 37
, Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 37
Processen ........................................................................................................................................... 38
3.3 Bedrijven met doorstroming van goederen van derden ..................................................................... 38
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 38
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 39
Processen ........................................................................................................................................... 39
3.4 Bedrijven die via vaste leidingen bepaalde stoffen, energie of diensten leveren ................................ 40
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 40
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 40
3.5 Capaciteiten ...................................................................................................................................... 41
Duurzame productiemiddelen .............................................................................................................. 42
Les 4 .......................................................................................................................................................... 44
4.1 Akkerbouw bedrijven ......................................................................................................................... 44
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 44
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 44
Processen ........................................................................................................................................... 45
4.2 Veeteelt bedrijven ............................................................................................................................. 45
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 45
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 46
Processen ........................................................................................................................................... 46
4.3 Extractieve bedrijven ......................................................................................................................... 47
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 47
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 47
Processen ........................................................................................................................................... 48
4.4 Beschikbaarstelling van ruimten met specifieke reserveringen .......................................................... 48
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 48
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 49
Processen ........................................................................................................................................... 49
4.5 Beschikbaarstelling van ruimten zonder specifieke reserveringen ..................................................... 50
Aanvullende beheersmaatregelen ....................................................................................................... 50
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 50
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 50
Processen ........................................................................................................................................... 51
4.6 Dienstverlenende organisaties met verkoop van manuren ................................................................ 52
Specifieke preventieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 52
Specifieke repressieve beheersmaatregelen ....................................................................................... 53
Processen ........................................................................................................................................... 53
4.7 Tentamen .......................................................................................................................................... 55
Les 5 .......................................................................................................................................................... 58
5.1 Dienstverlening met beschikbaar stellen van elektronische capaciteit voor specifiek gebruik ............ 58
Aanvullende preventieve beheersingsmaatregelen.............................................................................. 58
, Aanvullende repressieve beheersingsmaatregelen.............................................................................. 59
Processen ........................................................................................................................................... 60
5.2 Dienstverlening met beschikbaar stellen van elektronische capaciteit voor niet specifiek gebruik ..... 60
5.3 Dienstverlening met exploitatie intellectueel eigendom ..................................................................... 60
Aanvullende preventieve beheersingsmaatregelen.............................................................................. 61
Aanvullende repressieve beheersingsmaatregelen.............................................................................. 61
Processen ........................................................................................................................................... 62
5.4 Banken.............................................................................................................................................. 62
Specifieke preventieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 62
Specifieke repressieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 63
5.5 Schadeverzekeringsbedrijf ................................................................................................................ 64
Specifieke preventieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 65
Specifieke repressieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 65
Processen ........................................................................................................................................... 66
5.6 Overheid ........................................................................................................................................... 66
Specifieke preventieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 67
Specifieke repressieve beheersingsmaatregelen ................................................................................. 67
Processen ........................................................................................................................................... 67
,Les 1
Bestuurlijke informatieverzorging – concept en grondslagen
Inhoud vakgebied AIS-IC
Centraal staat de financiële sturing en beheersing van een organisatie m.b.v. informatie
• Inrichten van de accounting processen
o Het gaat om de (financiële) processen die leiden tot verantwoordingen omtrent de volledigheid
van de opbrengsten en de juistheid van de kosten
• De betrouwbaarheid van de financiële informatie
o Het geheel van de informatie uit de financiële processen geeft een (financiële) afbeelding van de
werkelijkheid
Inhoud vakgebied AIS-IC
De essentie
• Het systematisch verzamelen, vastleggen en verwerken
• Het gaat over de informatieverzorging en niet over het primaire proces
• Het interne betrouwbaarheidssysteem
• Het controleproces
• Het evalueren (inclusief rapporteren)
Grondpatroon van de informatieverzorging
,De cybernetische systeembenadering
Waardekringloop en informatieverzorging
Theorie Betrouwbaarheid
Het interne betrouwbaarheidssysteem
Wat is controle?
• Toetsen van de werkelijkheid (Ist) aan een norm (Soll)
• Vaststelling Soll cruciaal
Soll = norm stelt eisen
• Objectief vast te stellen
• Vooraf te bepalen
• Haalbaar
• Onderscheidend tussen ‘goed’ en ‘slecht
Het interne betrouwbaarheidssysteem – Grondslagen Starreveld
Doelstellingen
1. Betrouwbaarheid van informatie
a. Is alles volledig verantwoord?
b. Is alles juist verantwoord?
2. Betrouwbaarheid van handelen
a. Compliance aan wet- en regelgeving?
b. Zijn de activiteiten uitgevoerd door bevoegde personen?
3. Zorgvuldig omgaan met waarden van de organisatie
a. Zijn alle waarden in de organisatie die aanwezig moeten
b. zijn nog aanwezig (beveiliging van waarden)?
, Doelstellingen interne betrouwbaarheidssysteem
• Betrouwbaarheid van informatie
• Bewaken van waarden van de organisatie
• Voldoen aan wet- en regelgeving
• Controle omgeving - Geen expliciet onderdeel in deze cursus
• Risicoanalyse - Gericht op het inventariseren van betrouwbaarheidsrisico’s
• Maatregelen van interne controle - Gericht op maatregelen ter beheersing van de
betrouwbaarheidsrisico’s
• Informatie en communicatie – Welke gegevens en bestanden nodig voor uitvoering processen
• Monitoring – Sluitstuk van de interne beheersing gericht op de werking van beheersmaatregelen
Uitbreiding – nadere toelichting
Preventieve en repressieve beheersingsmaatregelen
• Beveiliging van zaken – Het door ruimtelijke afsluiten voorkomen dat waarden de organisatie
ongeoorloofd verlaten of ongeoorloofd worden gebruikt.
• Functiescheidingen – Het verdelen van taken en bevoegdheden gericht op de sluitende registratie van
de geld- en goederenbeweging.
• Procedures en richtlijnen – Het gebruik van een vast voorgeschreven handelswijze in de
informatieverzorgende processen om te zorgen dat dit op uniforme wijze gebeurt.
• Begrotingen, normen en tarieven – Het vormen van onderbouwde verwachtingen over de toekomst voor
het nemen van beslissingen en als middel om de betrouwbaarheid van informatie over het werkelijke
bedrijfsgebeuren achteraf te beoordelen.
• Preventieve IT-controls – De organisatorische maatregelen die in opzet de goede werking borgen van de
voor de informatieverzorging gebruikte informatiesystemen (hardware, software, data, mensen en
organisatiestructuur zoals vastgelegd in de systeemdocumentatie).
Preventieve en repressieve beheersingsmaatregelen
• Waarnemingen ter plaatse – Het fysiek waarnemen van de beveiligde bewaring van waarden of het
gebruik van waarden.
• Materiële verbandscontroles – Het achteraf vergelijken van registraties uit verschillende bronnen over
een zelfde gebeurtenis ter beoordeling van de betrouwbaarheid van deze registraties (denk aan de three-
way match).
• Detailcontroles – Het achteraf controleren of de procedures en richtlijnen worden nageleefd.
• Cijferbeoordelingen en analyses – Het achteraf vergelijken van managementinformatie met de vooraf
geformuleerde verwachtingen als middel om mogelijke problemen met de betrouwbaarheid van deze
informatie op te sporen.
• Repressieve IT-controls – De IT-controls die op applicatieniveau borgen dat de geautomatiseerde
gegevensverwerking betrouwbaar gebeurt. Dit zijn met name logische toegangsbeveiliging,
