Inleiding Epidemiologie
College 1 – Epidemiologie: wat is dat eigenlijk?
Wat is epidemiologie?
▪ Wetenschappelijke studie van het vóórkomen en de verspreiding van ziekten binnen en tussen
populaties
▪ Epidémios: onder het volk voorkomend (‘epi’ = op, ‘demos’ = volk)
Plek van epidemiologie – soorten vragen
Feiten vragen → vinden van “ware” antwoorden (feiten) m.b.v. wetenschappelijk onderzoek
Hoe kunnen we tot “ware” feitenkennis komen→ Interpretatie, reflectie en kritische beschouwing
Een stukje historie – oorzaken van ziekte
Altijd al een zoektocht naar oorzaken van ziekte:
• Demonen, bovennatuurlijke krachten (primitieve volken)
• Wraak van de goden (Oude Testament)
• Onbalans van de 4 lichaamssappen (Hippocrates, ca. 400 v.Chr)
• Vervuiling atmosfeer/ rottende stoffen: miasma’s (Galenus, 2e eeuw)
• Bovenaardse invloeden (Paracelsus: begin 16e eeuw)
• Ziektekiemen (Fracastorius); bacteriën (van Leeuwenhoek, 1679)
• Voeding (James Lind, 18e eeuw)
• Micro-organismen (Pasteur, eind 19e begin 20e eeuw)
• Leefstijl, voeding, gedrag (20e eeuw)
Epidemie
• Een opmerkelijke toename in het voorkomen van bepaalde ziekten of ziekteverschijnselen in
een bepaald tijdvak.
Pandemie
• Epidemie op wereldwijde schaal.
Endemie
• Wanneer ziekten of ziekteverschijnselen gedurende een lange tijd op een constant
hoogfrequentie niveau in een populatie aanwezig zijn.
Etiologische factoren
• Determinanten die (mede)verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van een ziekte.
Prognostische factoren
• Determinanten die van invloed zijn op het verloop van het ziekteproces.
Diagnostische factoren
• Determinanten die een onderscheid maken van een persoon die een bepaalde ziekte wel
hebben en van personen die een bepaalde ziekte niet hebben.
,Beschrijving van ziekte
17e eeuw: beschrijven en tellen
▪ Beschrijving allerlei ziekten (Sydenham)
▪ Registratie, o.a. sterftepatronen (Petty & Graunt)
18e eeuw: pokken
▪ Variola virus → luchtwegen → bloed → organen → huid → sepsis, bloedingen, infecties → dood
▪ 1748: 1e “vaccinatie” NL: inoculatie met variola: variolatie
▪ Later: koepokvaccinatie (Jenner): inoculatie met vaccinia koepokken
19e eeuw: statistiek en microbiologie
▪ Ontwikkeling epidemiologische technieken
▪ Toepassing op klinische problemen (Louis)
▪ General Register Office (Farr)
▪ volkstelling 1841, classificatiesysteem 5 groepen
▪ Cholera-epidemieën in Londen (Snow)
20e eeuw – epidemiologische methoden
Onderzoek naar kanker, hart- en vaatziekten
▪ Van monocausaal naar multicausaal model
Heden
Multi causaal ziektemodel
▪ Veel toepassingsgebieden/ onderverdelingen
▪ Veel raakvlakken met andere disciplines
▪ Ontwikkelingen in epidemiologische methoden, o.a.:
▪ Effectiviteit en doelmatigheid
▪ Big data
▪ Digitale technieken
▪ Genonderzoek
,Hoe ontstaat wetenschappelijke kennis?
Wetenschap = geordende kennis van de werkelijkheid
▪ Opbouwen van een bestand van kennis
▪ Gebaseerd op waarneming, meting, voorspelling, experiment
▪ Nieuwe kennis toevoegen door:
▪ Verificatie = resultaten bevestigen
▪ Falsificatie = resultaten weerleggen
▪ Contradictie = resultaten tegenspreken
▪ Elaboratie = resultaten nader specificeren
De empirische cyclus
Epidemiologisch onderzoek is toetsend onderzoek → hypothesen
Waarneming (observatie) → Inductie → Deductie → Toetsing → Evaluatie
Onderzoeksvraag - PICO
De vraagstelling bepaalt de onderzoeksopzet:
▪ Toevallige waarnemingen
▪ Resultaten van eerder onderzoek
Onderzoeksvraag opstellen aan de hand van PICO:
P: Patiënt/Populatie/Probleem
I: Interventie
C: Comparator
O: Outcome
, College 2 INZICHT IN DE ERNST VAN GEZONDHEIDSPROBLEMEN
Inzicht in de ernst van gezondheidsproblemen → kunnen onderbouwen van een
gezondheidsprobleem
• Hoe vaak komen ziekten voor – ziektefrequentie
• Hoe ernstig zijn deze ziekten – ziektelast
EPIDEMIOLOGISCHE BREUK VOOR ZIEKTEFREQUENTIE
• Berekenen en vergelijken van ziektefrequenties in groepen mensen met verschillende
kenmerken
Teller = Aantal zieke individuen (=ziektegevallen)
Noemer Totaal aantal personen in de groep waaruit deze zieke individuen afkomstig (populatie at risk)
Teller & noemer – in elk geval letten op:
1. Definitie van ziekte (teller)
2. Omschrijving van de populatie at risk (noemer)
3. Tijdsperiode (beide)
DEFINITIE VAN GEZONDHEID EN ZIEKTE
Gezondheid = afwezigheid van ziekte
WHO – a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of
disease or infirmity.
Positieve Gezondheid (Huber): Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te
voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven
Illness: het subjectieve gezondheidsgevoel van de zieke.
Disease: de somatische (en psychiatrische) afwijkingen die de dokter min of meer objectief kan
vaststellen.
Sickness: de sociale gevolgen van ziekte: het maatschappelijke functioneren van de patiënt.
College 1 – Epidemiologie: wat is dat eigenlijk?
Wat is epidemiologie?
▪ Wetenschappelijke studie van het vóórkomen en de verspreiding van ziekten binnen en tussen
populaties
▪ Epidémios: onder het volk voorkomend (‘epi’ = op, ‘demos’ = volk)
Plek van epidemiologie – soorten vragen
Feiten vragen → vinden van “ware” antwoorden (feiten) m.b.v. wetenschappelijk onderzoek
Hoe kunnen we tot “ware” feitenkennis komen→ Interpretatie, reflectie en kritische beschouwing
Een stukje historie – oorzaken van ziekte
Altijd al een zoektocht naar oorzaken van ziekte:
• Demonen, bovennatuurlijke krachten (primitieve volken)
• Wraak van de goden (Oude Testament)
• Onbalans van de 4 lichaamssappen (Hippocrates, ca. 400 v.Chr)
• Vervuiling atmosfeer/ rottende stoffen: miasma’s (Galenus, 2e eeuw)
• Bovenaardse invloeden (Paracelsus: begin 16e eeuw)
• Ziektekiemen (Fracastorius); bacteriën (van Leeuwenhoek, 1679)
• Voeding (James Lind, 18e eeuw)
• Micro-organismen (Pasteur, eind 19e begin 20e eeuw)
• Leefstijl, voeding, gedrag (20e eeuw)
Epidemie
• Een opmerkelijke toename in het voorkomen van bepaalde ziekten of ziekteverschijnselen in
een bepaald tijdvak.
Pandemie
• Epidemie op wereldwijde schaal.
Endemie
• Wanneer ziekten of ziekteverschijnselen gedurende een lange tijd op een constant
hoogfrequentie niveau in een populatie aanwezig zijn.
Etiologische factoren
• Determinanten die (mede)verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van een ziekte.
Prognostische factoren
• Determinanten die van invloed zijn op het verloop van het ziekteproces.
Diagnostische factoren
• Determinanten die een onderscheid maken van een persoon die een bepaalde ziekte wel
hebben en van personen die een bepaalde ziekte niet hebben.
,Beschrijving van ziekte
17e eeuw: beschrijven en tellen
▪ Beschrijving allerlei ziekten (Sydenham)
▪ Registratie, o.a. sterftepatronen (Petty & Graunt)
18e eeuw: pokken
▪ Variola virus → luchtwegen → bloed → organen → huid → sepsis, bloedingen, infecties → dood
▪ 1748: 1e “vaccinatie” NL: inoculatie met variola: variolatie
▪ Later: koepokvaccinatie (Jenner): inoculatie met vaccinia koepokken
19e eeuw: statistiek en microbiologie
▪ Ontwikkeling epidemiologische technieken
▪ Toepassing op klinische problemen (Louis)
▪ General Register Office (Farr)
▪ volkstelling 1841, classificatiesysteem 5 groepen
▪ Cholera-epidemieën in Londen (Snow)
20e eeuw – epidemiologische methoden
Onderzoek naar kanker, hart- en vaatziekten
▪ Van monocausaal naar multicausaal model
Heden
Multi causaal ziektemodel
▪ Veel toepassingsgebieden/ onderverdelingen
▪ Veel raakvlakken met andere disciplines
▪ Ontwikkelingen in epidemiologische methoden, o.a.:
▪ Effectiviteit en doelmatigheid
▪ Big data
▪ Digitale technieken
▪ Genonderzoek
,Hoe ontstaat wetenschappelijke kennis?
Wetenschap = geordende kennis van de werkelijkheid
▪ Opbouwen van een bestand van kennis
▪ Gebaseerd op waarneming, meting, voorspelling, experiment
▪ Nieuwe kennis toevoegen door:
▪ Verificatie = resultaten bevestigen
▪ Falsificatie = resultaten weerleggen
▪ Contradictie = resultaten tegenspreken
▪ Elaboratie = resultaten nader specificeren
De empirische cyclus
Epidemiologisch onderzoek is toetsend onderzoek → hypothesen
Waarneming (observatie) → Inductie → Deductie → Toetsing → Evaluatie
Onderzoeksvraag - PICO
De vraagstelling bepaalt de onderzoeksopzet:
▪ Toevallige waarnemingen
▪ Resultaten van eerder onderzoek
Onderzoeksvraag opstellen aan de hand van PICO:
P: Patiënt/Populatie/Probleem
I: Interventie
C: Comparator
O: Outcome
, College 2 INZICHT IN DE ERNST VAN GEZONDHEIDSPROBLEMEN
Inzicht in de ernst van gezondheidsproblemen → kunnen onderbouwen van een
gezondheidsprobleem
• Hoe vaak komen ziekten voor – ziektefrequentie
• Hoe ernstig zijn deze ziekten – ziektelast
EPIDEMIOLOGISCHE BREUK VOOR ZIEKTEFREQUENTIE
• Berekenen en vergelijken van ziektefrequenties in groepen mensen met verschillende
kenmerken
Teller = Aantal zieke individuen (=ziektegevallen)
Noemer Totaal aantal personen in de groep waaruit deze zieke individuen afkomstig (populatie at risk)
Teller & noemer – in elk geval letten op:
1. Definitie van ziekte (teller)
2. Omschrijving van de populatie at risk (noemer)
3. Tijdsperiode (beide)
DEFINITIE VAN GEZONDHEID EN ZIEKTE
Gezondheid = afwezigheid van ziekte
WHO – a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of
disease or infirmity.
Positieve Gezondheid (Huber): Gezondheid is het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te
voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven
Illness: het subjectieve gezondheidsgevoel van de zieke.
Disease: de somatische (en psychiatrische) afwijkingen die de dokter min of meer objectief kan
vaststellen.
Sickness: de sociale gevolgen van ziekte: het maatschappelijke functioneren van de patiënt.
