Luca van den Bergh
Taal en rekenen
in de onderbouw
Samenvatting
Luca van den Bergh
VR2A
Iselinge Hogeschool
, Luca van den Bergh
Inhoud
Aanvankelijk en technisch lezen ......................................................................... 4
H2 – Het leesproces ..................................................................................... 4
2.1 Lezen als informatieverwerking ................................................................ 4
2.2 Leesstrategieën ................................................................................... 7
2.3 Flexibel gebruik van leesstrategieën ......................................................... 10
2.4 Deelvaardigheden van het lezen .............................................................. 10
2.5 Voordrachtsaspecten van het lezen .......................................................... 13
H3 – Geletterdheid bij peuters en kleuters ......................................................... 15
3.1 De leesontwikkeling bij peuters en kleuters ............................................ 15
3.2 Bepalende factoren voor de leesontwikkeling .............................................. 16
3.3 Stimuleren van ontluikende geletterdheid bij peuters................................ 17
3.4 Stimuleren van beginnende geletterdheid bij kleuters ............................... 18
3.5 Taalmethoden voor kleuters .............................................................. 21
3.6 Zelfontdekkend leren lezen ................................................................... 22
H4 – Doelstellingen en leerstofordening ............................................................. 22
4.1 Doelstellingen aanvankelijk en voortgezet technisch lezen............................... 22
4.2 Leerstofordening bij aanvankelijk lezen ..................................................... 25
4.3 Leerstofordening bij het voortgezet technisch lezen ...................................... 25
H5 – Instructie ........................................................................................... 26
5.1 Uitgangspunten voor instructie bij het aanvankelijk lezen ............................... 26
5.2 Instructieprincipes bij aanvankelijk lezen ................................................... 28
H6 – Werkvormen en hulpmiddelen .................................................................. 29
6.1 Groeperingsvormen bij het leesonderwijs ................................................... 29
6.2 Oefenvormen bij het aanvankelijk en technisch lezen .................................... 29
6.3 Hulpmiddelen bij het leesonderwijs .......................................................... 32
6.4 ICT als hulpmiddel bij het leesonderwijs .................................................... 32
H7 – Evaluatie van het leesonderwijs ................................................................ 32
7.1 Vormen van evaluatie .......................................................................... 32
7.2 Toetsen van de taalvaardigheid ............................................................... 33
7.4 Toetsen van de leesvaardigheid ............................................................... 33
H9 - Methoden en leergangen ......................................................................... 34
9.1 De geschiedenis van het leesonderwijs ...................................................... 34
Taalonderwijs ontwerpen ................................................................................ 38
H4 – Woordenschat ..................................................................................... 38
4.1 Het proces van het leren van woorden ....................................................... 38
4.2 Instructie bij woordenschat.................................................................... 40
4.3 Werkvormen en hulpmiddelen bij het woordenschatonderwijs .......................... 44
4.4 Evalueren van woordenschatonderwijs ...................................................... 50
2
, Luca van den Bergh
Taal & Didactiek: Spelling ............................................................................... 51
H3 – Geletterdheid bij kleuters ....................................................................... 51
3.1 Geletterdheid .................................................................................... 51
3.2 De spontane schrijfontwikkeling bij peuters en kleuters .................................. 51
3.3 Bepalende factoren voor de ontwikkeling van de spellingvaardigheid .................. 52
3.4 Een rijke leeromgeving voor het stimuleren van geletterdheid .......................... 52
3.5 Stimuleren van spellingvaardigheden bij kleuters .......................................... 53
Leesbeesten en boekenfeesten ......................................................................... 55
Kleuterfase (3-6 jaar) ............................................................................... 55
4.6 Sprookjes ......................................................................................... 55
4.10 Dierenverhalen ................................................................................. 57
5.1 Prentenboeken .................................................................................. 57
Hele getallen............................................................................................... 58
H2 – Ontluikende gecijferdheid ....................................................................... 58
2.2 Elementair getalbegrip ......................................................................... 58
2.2.1 Leren tellen .................................................................................... 58
2.2.2 Rekenvoorwaarden ........................................................................... 59
2.2.3 Betekenissen van getallen ................................................................... 59
2.2.4 Symboliseren .................................................................................. 60
H3 – Aanvankelijk rekenen ............................................................................ 60
3.2 Verder werken aan getalbegrip ............................................................... 60
3.3 Optellen en aftrekken tot en met 10 ......................................................... 61
3.4 Betekenissen van optellen en aftrekken ..................................................... 61
3.5 Optellen en aftrekken over de 10 ............................................................. 61
3.5.2 Formeel rekenen .............................................................................. 62
Extra studiestof: ........................................................................................... 62
3
, Luca van den Bergh
Aanvankelijk en technisch lezen
H2 – Het leesproces
2.1 Lezen als informatieverwerking
Het lezen van een tekst is een ingewikkeld proces. In het begin, zal het lezen van
teksten traag gaan. Aan het einde van de basisschool is dit al beter ontwikkeld. Bij het
lezen van woorden gebruik je allemaal verschillende manieren van
informatieverwerking.
Informatieniveaus
We onderscheiden de volgende niveaus voor informatieverwerking:
• Visueel niveau
• Morfologisch niveau
• Semantisch niveau
• Syntactisch niveau
Visueel niveau
Het belangrijkste niveau van informatieverwerking is het visuele niveau. Wij kunnen
letters herkennen op grond van bepaalde kenmerken. Voor kinderen is het soms lastig
te achterhalen wat de essentiële kenmerken van lettervormen zijn. Dit komt
bijvoorbeeld omdat letters in veel verschillende lettertypes geschreven kunnen
worden.
De visuele informatie bij het lezen zit niet alleen in de vorm van losse letters; ook in
combinaties van letters verschaffen de lezer informatie.
In de beginfase van het leren lezen maken kinderen het meest gebruik van informatie
uit de afzonderlijke letters. Kinderen met iets meer leeservaring gaan meer af op
clusters van letters. Bij aanvankelijk lezen maken kinderen vooral gebruik van het
visuele niveau. Bij het voortgezet technisch lezen spelen ook andere niveaus van
informatieverwerking een rol.
Onze geschreven taal wordt geschreven met behulp van een alfabetisch systeem. Dit is
de efficiëntste manier om taal te schrijven (Huizenga, 2015). Toch neemt het enkele
problemen met zich mee.
Woorden worden geschreven door lettercombinaties die spraakklanken voorstellen. Het
probleem is alleen, dat we meer spraakklanken hebben dan lettercombinaties. De eu in
het woord deur klinkt /eu/ anders dan in het woord neus. Toch geven we beide
spraakklanken hetzelfde teken. (fonemen = betekenisonderscheidende spraakklanken)
Een tweede probleem in ons schriftsysteem is dat er niet genoeg letters zijn om alle
fonemen weer te geven. In het Nederlands kennen we 36 fonemen. Met onze 26 letters,
hebben we te weinig letters om al deze fonemen weer te geven. Daardoor worden er
lettercombinaties ingezet. Dit worden grafemen genoemd. (/ei/, /oe/, /eu/, etc)
In groep 3 leren de kinderen alle 36 basisgrafemen.
4
Taal en rekenen
in de onderbouw
Samenvatting
Luca van den Bergh
VR2A
Iselinge Hogeschool
, Luca van den Bergh
Inhoud
Aanvankelijk en technisch lezen ......................................................................... 4
H2 – Het leesproces ..................................................................................... 4
2.1 Lezen als informatieverwerking ................................................................ 4
2.2 Leesstrategieën ................................................................................... 7
2.3 Flexibel gebruik van leesstrategieën ......................................................... 10
2.4 Deelvaardigheden van het lezen .............................................................. 10
2.5 Voordrachtsaspecten van het lezen .......................................................... 13
H3 – Geletterdheid bij peuters en kleuters ......................................................... 15
3.1 De leesontwikkeling bij peuters en kleuters ............................................ 15
3.2 Bepalende factoren voor de leesontwikkeling .............................................. 16
3.3 Stimuleren van ontluikende geletterdheid bij peuters................................ 17
3.4 Stimuleren van beginnende geletterdheid bij kleuters ............................... 18
3.5 Taalmethoden voor kleuters .............................................................. 21
3.6 Zelfontdekkend leren lezen ................................................................... 22
H4 – Doelstellingen en leerstofordening ............................................................. 22
4.1 Doelstellingen aanvankelijk en voortgezet technisch lezen............................... 22
4.2 Leerstofordening bij aanvankelijk lezen ..................................................... 25
4.3 Leerstofordening bij het voortgezet technisch lezen ...................................... 25
H5 – Instructie ........................................................................................... 26
5.1 Uitgangspunten voor instructie bij het aanvankelijk lezen ............................... 26
5.2 Instructieprincipes bij aanvankelijk lezen ................................................... 28
H6 – Werkvormen en hulpmiddelen .................................................................. 29
6.1 Groeperingsvormen bij het leesonderwijs ................................................... 29
6.2 Oefenvormen bij het aanvankelijk en technisch lezen .................................... 29
6.3 Hulpmiddelen bij het leesonderwijs .......................................................... 32
6.4 ICT als hulpmiddel bij het leesonderwijs .................................................... 32
H7 – Evaluatie van het leesonderwijs ................................................................ 32
7.1 Vormen van evaluatie .......................................................................... 32
7.2 Toetsen van de taalvaardigheid ............................................................... 33
7.4 Toetsen van de leesvaardigheid ............................................................... 33
H9 - Methoden en leergangen ......................................................................... 34
9.1 De geschiedenis van het leesonderwijs ...................................................... 34
Taalonderwijs ontwerpen ................................................................................ 38
H4 – Woordenschat ..................................................................................... 38
4.1 Het proces van het leren van woorden ....................................................... 38
4.2 Instructie bij woordenschat.................................................................... 40
4.3 Werkvormen en hulpmiddelen bij het woordenschatonderwijs .......................... 44
4.4 Evalueren van woordenschatonderwijs ...................................................... 50
2
, Luca van den Bergh
Taal & Didactiek: Spelling ............................................................................... 51
H3 – Geletterdheid bij kleuters ....................................................................... 51
3.1 Geletterdheid .................................................................................... 51
3.2 De spontane schrijfontwikkeling bij peuters en kleuters .................................. 51
3.3 Bepalende factoren voor de ontwikkeling van de spellingvaardigheid .................. 52
3.4 Een rijke leeromgeving voor het stimuleren van geletterdheid .......................... 52
3.5 Stimuleren van spellingvaardigheden bij kleuters .......................................... 53
Leesbeesten en boekenfeesten ......................................................................... 55
Kleuterfase (3-6 jaar) ............................................................................... 55
4.6 Sprookjes ......................................................................................... 55
4.10 Dierenverhalen ................................................................................. 57
5.1 Prentenboeken .................................................................................. 57
Hele getallen............................................................................................... 58
H2 – Ontluikende gecijferdheid ....................................................................... 58
2.2 Elementair getalbegrip ......................................................................... 58
2.2.1 Leren tellen .................................................................................... 58
2.2.2 Rekenvoorwaarden ........................................................................... 59
2.2.3 Betekenissen van getallen ................................................................... 59
2.2.4 Symboliseren .................................................................................. 60
H3 – Aanvankelijk rekenen ............................................................................ 60
3.2 Verder werken aan getalbegrip ............................................................... 60
3.3 Optellen en aftrekken tot en met 10 ......................................................... 61
3.4 Betekenissen van optellen en aftrekken ..................................................... 61
3.5 Optellen en aftrekken over de 10 ............................................................. 61
3.5.2 Formeel rekenen .............................................................................. 62
Extra studiestof: ........................................................................................... 62
3
, Luca van den Bergh
Aanvankelijk en technisch lezen
H2 – Het leesproces
2.1 Lezen als informatieverwerking
Het lezen van een tekst is een ingewikkeld proces. In het begin, zal het lezen van
teksten traag gaan. Aan het einde van de basisschool is dit al beter ontwikkeld. Bij het
lezen van woorden gebruik je allemaal verschillende manieren van
informatieverwerking.
Informatieniveaus
We onderscheiden de volgende niveaus voor informatieverwerking:
• Visueel niveau
• Morfologisch niveau
• Semantisch niveau
• Syntactisch niveau
Visueel niveau
Het belangrijkste niveau van informatieverwerking is het visuele niveau. Wij kunnen
letters herkennen op grond van bepaalde kenmerken. Voor kinderen is het soms lastig
te achterhalen wat de essentiële kenmerken van lettervormen zijn. Dit komt
bijvoorbeeld omdat letters in veel verschillende lettertypes geschreven kunnen
worden.
De visuele informatie bij het lezen zit niet alleen in de vorm van losse letters; ook in
combinaties van letters verschaffen de lezer informatie.
In de beginfase van het leren lezen maken kinderen het meest gebruik van informatie
uit de afzonderlijke letters. Kinderen met iets meer leeservaring gaan meer af op
clusters van letters. Bij aanvankelijk lezen maken kinderen vooral gebruik van het
visuele niveau. Bij het voortgezet technisch lezen spelen ook andere niveaus van
informatieverwerking een rol.
Onze geschreven taal wordt geschreven met behulp van een alfabetisch systeem. Dit is
de efficiëntste manier om taal te schrijven (Huizenga, 2015). Toch neemt het enkele
problemen met zich mee.
Woorden worden geschreven door lettercombinaties die spraakklanken voorstellen. Het
probleem is alleen, dat we meer spraakklanken hebben dan lettercombinaties. De eu in
het woord deur klinkt /eu/ anders dan in het woord neus. Toch geven we beide
spraakklanken hetzelfde teken. (fonemen = betekenisonderscheidende spraakklanken)
Een tweede probleem in ons schriftsysteem is dat er niet genoeg letters zijn om alle
fonemen weer te geven. In het Nederlands kennen we 36 fonemen. Met onze 26 letters,
hebben we te weinig letters om al deze fonemen weer te geven. Daardoor worden er
lettercombinaties ingezet. Dit worden grafemen genoemd. (/ei/, /oe/, /eu/, etc)
In groep 3 leren de kinderen alle 36 basisgrafemen.
4
