Aardrijkskunde, hoofdstuk 4: Leefomgeving wateroverlast
§4.1: Rivieren
Rijn en Maas
Het verzamelgebied van een rivier waarbinnen alle neerslag en grondwater via zijrivieren uiteindelijk
in de hoofdrivier stroomt noem je het stroomgebied. De waterscheiding is de grens tussen
stroomgebieden, die gevormd wordt door gebergten of een andere verhoging in het landschap. Het
gebied van de hoofdrivier met al zijn zijtakken noem je het stroomstelsel. Dit bestaat uit de
bovenloop, de middenloop en de benedenloop, samen vormen zij het lengteprofiel. De herkomst
van water bepaalt de rivier:
➢ Een gletsjerrivier wordt gevoed met smeltwater van sneeuw en ijs.
➢ Een regenrivier, zoals de Maas, krijt zijn water van de neerslag.
➢ Een gemengde rivier, zoals de Rijn, wordt gevoed met smeltwater en regenwater.
De variatie in watertoevoer gedurende een jaar, noem je het regiem. De tijd die het water van een
regenbui nodig heeft om uiteindelijk in de rivier te komen, heet de vertragingstijd. → een kortere
vertragingstijd betekend een verhoogde piekafvoer. Het hoogteverschil tussen twee plaatsen heet
het verval. Het hoogteverschil per kilometer heet het verhang. Het debiet is de totale hoeveelheid
water die een rivier afvoert op een bepaalde plek per tijdseenheid (seconden).
De waterafvoer verandert
Door klimaatverandering verandert het neerslagregiem op twee manieren:
➢ Er valt meer neerslag.
➢ De neerslag valt onregelmatiger.
De hoosbuien die vooral in de zomer vallen, zorgen voor wateroverlast en een hoger debiet in de
rivieren. De lage waterstand in de zomer wordt deels veroorzaakt door minder neerslag, maar vooral
door de grotere verdamping. Door verstening neemt de vertragingstijd af (bron 5) en krijgen de
rivieren in een korte tijd een groter debiet, waardoor er soms sprake is van een piekafvoer. De
rivieren stromen tussen dijken en zand en klei worden in de bedding en de uiterwaarden
gesedimenteerd. Het gevolg is dat deze steeds hoger komt te liggen en daardoor het waterbergend
vermogen van de rivier afneemt. Om veilig binnendijks te kunnen wonen, moet je de dijken verhogen
(dijkverzwaring). De afname van het waterbergend vermogen buitendijks, de verstening, de
ontbossing, de verandering in het neerslagregiem en de bodemdaling hebben gevolgen op de
waterafvoer.
§4.1: Rivieren
Rijn en Maas
Het verzamelgebied van een rivier waarbinnen alle neerslag en grondwater via zijrivieren uiteindelijk
in de hoofdrivier stroomt noem je het stroomgebied. De waterscheiding is de grens tussen
stroomgebieden, die gevormd wordt door gebergten of een andere verhoging in het landschap. Het
gebied van de hoofdrivier met al zijn zijtakken noem je het stroomstelsel. Dit bestaat uit de
bovenloop, de middenloop en de benedenloop, samen vormen zij het lengteprofiel. De herkomst
van water bepaalt de rivier:
➢ Een gletsjerrivier wordt gevoed met smeltwater van sneeuw en ijs.
➢ Een regenrivier, zoals de Maas, krijt zijn water van de neerslag.
➢ Een gemengde rivier, zoals de Rijn, wordt gevoed met smeltwater en regenwater.
De variatie in watertoevoer gedurende een jaar, noem je het regiem. De tijd die het water van een
regenbui nodig heeft om uiteindelijk in de rivier te komen, heet de vertragingstijd. → een kortere
vertragingstijd betekend een verhoogde piekafvoer. Het hoogteverschil tussen twee plaatsen heet
het verval. Het hoogteverschil per kilometer heet het verhang. Het debiet is de totale hoeveelheid
water die een rivier afvoert op een bepaalde plek per tijdseenheid (seconden).
De waterafvoer verandert
Door klimaatverandering verandert het neerslagregiem op twee manieren:
➢ Er valt meer neerslag.
➢ De neerslag valt onregelmatiger.
De hoosbuien die vooral in de zomer vallen, zorgen voor wateroverlast en een hoger debiet in de
rivieren. De lage waterstand in de zomer wordt deels veroorzaakt door minder neerslag, maar vooral
door de grotere verdamping. Door verstening neemt de vertragingstijd af (bron 5) en krijgen de
rivieren in een korte tijd een groter debiet, waardoor er soms sprake is van een piekafvoer. De
rivieren stromen tussen dijken en zand en klei worden in de bedding en de uiterwaarden
gesedimenteerd. Het gevolg is dat deze steeds hoger komt te liggen en daardoor het waterbergend
vermogen van de rivier afneemt. Om veilig binnendijks te kunnen wonen, moet je de dijken verhogen
(dijkverzwaring). De afname van het waterbergend vermogen buitendijks, de verstening, de
ontbossing, de verandering in het neerslagregiem en de bodemdaling hebben gevolgen op de
waterafvoer.
