Plichtenleer en ethisch handelen
Inleiding: Grondslagen van de moraal
De eerste samenlevingen leefden redelijk op hun eigen (Jericho), het is pas vanaf dat de
nederzettingen groter werden dat er een nood begon te komen aan regels.
Door de uitvinding van het schrift konden die regels dus neergeschreven worden. Zo
ontstond er de Codex van Hammurabi (Babylonië), dat was het eerste wetboek met 300
wetten en juridische beslissingen met elk hun oordeel er ook bij.
In de Griekse Oudheid ontstond de eerste democratie onder Pericles. Politiek handelen werd
beoordeeld op juist of fout.
Ostracisme Gestemd over bepaald gedrag of het juist of fout was, het was een soort van
stemprocedure waarmee mensen uit de stad verbannen konden worden.
Tijdens het Romeinse Rijk waren er circa 85 miljoen inwoners, er was dus dringend nood aan
bestuurbaarheid, aan recht.
Naarmate de tijden veranderden en het Christendom opkwam zorgde dat ervoor dat zij
bepaalde moralen uitvonden. Het Christendom werd een staatsgodsdienst en mensen deden
goed zodat ze niet naar de hel zouden gaan.
In 1948 werd het UVRM uitgevonden, in 1991 werd er ook een wet gemaakt op basis van
wonen en huisvesting waarin staat dat iedereen recht heeft op kwalitatieve woningen op
basis van bepaalde normen (voldoende ruimte, bescherming tegen klimatologische
omstandigheden en fysieke veiligheid).
Samenvattend:
- Morele normen zijn het product van menselijk samenleven om het samenhorigheid
van de groep te beschermen en te versterken.
- De grondslag ervan ligt in het gezichtspunt van de mens zelf Het is altijd al de
keuze van de mens geweest wat goed of fout is.
Deel 1: Ethische systemen
Ethiek Houdt zich bezig met de vraag welke menselijke handelingen toelaatbaar goed of
toelaatbaar zijn en welke slecht of niet toelaatbaar. Ethiek houdt zich dus bezig met het
onderzoek en rechtvaardigheid van ethische waarden en morele normen.
Filosofie Houden van wijsheid. Er waren in de oudheid 3 grote kennisgebieden op vlak van
filosofie.
Dylan De Temmerman Academiejaar 2020-2021
Plichtenleer en Ethisch handelen
,Fysica Kennis van de wereld en de natuur
Logica Kennis- en taaltheorie
Ethica Kennis over het handelen, moraal, zeden en gewoonten
De ethiek is ontstaan door de grote filosoof Socrates. Zijn belangstelling ging uit naar de
kwestie dat je van je leven iets moet maken. Wijsheid moet je ontwikkelen door je leven te
onderzoeken. Hij daagde mensen uit op straat om met hun Socratische gesprekken aan te
gaan en hun te laten verwoorden waar ze eigenlijk mee bezig waren.
Zijn vragen waren vb. “Wat betekent voor jou rechtvaardigheid?, Wat betekent het om een
goed leven te leiden?, Hoe integreer je betrouwbaarheid in je leven?” zijn doel was om de
burgers te laten nadenken over hun eigen waarden en normen (waar de staat niet mee kon
lachen)
Waarden en normen
Waarden Wat vind jij belangrijk? Rechtvaardigheid, Eerlijkheid, Vrijheid … Vaak
cultureel bepaald
Normen Hoe we onze waarden omzetten in de praktijk Specifieke gedragsregels,
wordt vaak gebruikt voor een bepaalde groep en zijn tijdsgebonden (voorbeeld Bikini)
Integriteit
Integriteit kan men zien als de persoonlijke karaktereigenschap van een individu die inhoudt
dat de betrokkene eerlijk en oprecht is en niet omkoopbaar. Hij zegt wat hij doet en doet
wat hij zegt zonder te liegen of dingen achter te houden. Onder sociale integriteit verstaan
we dat je verleidingen kan weerstaan uit je omgeving en je machtspositie niet misbruikt.
Moreel Oordelen
Een moreel is het antwoord op de vraag of een handeling of beslissing moreel juist is.
Wanneer is een handeling/beslissing moreel juist?
- Als die recht doet aan alle betrokkenen
- Als die op basis van voldoende informatie is genomen
Moreel dilemma
= een tegenstelling tussen professionele waarden.
Oorzaken van verleiding tot onprofessioneel gedrag:
- Omvangrijke geldbedragen
- Prestatiedruk/geldbedragen
- Ontlopen van verantwoordelijkheid onder dwang van bedrijfscultuur (stagiair)
Dylan De Temmerman Academiejaar 2020-2021
Plichtenleer en Ethisch handelen
,Deel 2: Soorten Ethische systemen
Indeling van de ethiek:
Descriptieve ethiek Beschrijvend en verklarend.
Normatieve ethiek Beoordeelt de in gebruik zijnde waarden en normen en toetst deze af
op theoretische systemen.
Meta-ethiek Bestudeert de manier waarop ethiek bedreven wordt.
Het trolley-probleem (1)
De remmen van een trolley werken niet meer en hij gaat van een steile berg af. Er is een
splitsing maar langs beide kanten staan er mensen, langs de ene kant 1 persoon en langs de
andere kant 5 personen. Je hebt 2 keuzes die je kan maken:
Keuze 1 Het stuur omslaan
- 1 persoon sterft, 5 blijven leven.
Keuze 2 Rechtdoor blijven rijden
- 5 personen sterven en 1 persoon blijft leven
Principe Beter 1 laten sterven dan 5.
Het trolley probleem (2)
Deze keer ben je geen bestuurder maar iemand die toekijkt. Je kan 5 levens sparen door
iemand van de brug te duwen voor de trolley waardoor hij waarschijnlijk zal stoppen. Wat is
het juiste om te doen?
Keuze 1 De man van de brug duwen en 5 mensen redden Door te duwen raak je
betrokken in een moord, 1 dode juister dan 5?
Keuze 2 De man niet van de brug duwen 5 mensen sterven Je was niet betrokken.
Morele principes/Ethische Systemen
1. Consequentialisme (gevolgenethiek)
- Het juiste om te doen hangt af van de gevolgen van je beslissing.
- Je doet het omdat de uitkomst van je handeling juister is.
- Utilitarisme (grootste geluk voor grootste aantal mensen)
- John Bentham is de grondlegger en werd verder uitgewerkt door John Stuart Mill
- Utiliteit Als je de voordelen van een beslissing optelt en afweegt ten aanzien van
de kosten dan is het enige juiste om te doen datgene wat geluk > lijden Kosten-
Baten analyse
Dylan De Temmerman Academiejaar 2020-2021
Plichtenleer en Ethisch handelen
, De nutsethiek komt vaak neer op kosten-baten analyse. Vb. De Ford Pinto had een probleem
met de benzinetank, er kwam een rechtzaak omdat er doden vielen. Wat heeft Ford gedaan?
Moesten ze alle auto’s repareren zouden ze enorm veel geld kwijt spelen, ze besloten het dus
niet te doen. De schadevergoeding die ze dus moesten betalen voor de doden was veel
minder dan de kosten voor de reparatie, Ford heeft dus een Kosten-Baten analyse gedaan.
Dat is het grootste bezwaar tegen het Utilitarisme, wat is de waarde van een mensenleven?
2. Categorisch (Plichtsethiek) Deontologie
- Het juiste om te doen hangt af van de intrinsieke waarde van de acties zelf (Rechten
en plichten)
- De intentie van de handeling staat hierbij centraal, de gevolgen ervan zijn
ondergeschikt
- Men mag niks doen dat slecht is, ook al komt dat goed uit. Het is de plicht van de
mens om het juiste te doen, ongeacht de gevolgen daarvan
Immanuel Kant (1724-1804)
“Een handeling is moreel juist als ze wordt gesteld vanuit een plicht.”
Immanuel Kant was een duitse filosoof en de grondlegger van de deontologische theorie.
Categorisch Imperatief
“Handel zo alsof de grondstelling van jouw handeling door jouw wil tot algemene natuurwet
moest worden.”
Een handeling is slechts moreel verantwoord wanneer de persoon die haar uitvoert een
regel hanteert waarvan hij kan stellen dat elke persoon deze regel in soortgelijke
omstandigheden kan inroepen.
Dit is vergelijkbaar met de Gulden Regel die in verschillende filosofische stromingen
voorkomt:
- Wat wij niet willen dat anderen ons aandoen, moeten wij anderen ook niet aandoen.
(Confucius)
- Kwets anderen niet wat jou ook kwetst. (Boeddha)
- Behandel andere steeds zoals je zou willen dat ze jou behandelen. (Mattheus 7:12)
Het verschil tussen de Gulden Regel en de Categorisch Imperatief van Kant is dat voor hem
de wil van de mens bepalend is voor de morele kwaliteit van zijn handelen. Bij de Gulden
Regel deden ze dit om in het Hiernamaals te geraken, bij het Categorisch Imperatief beschikt
de mens over de mogelijkheid om het zelf te doen los van een eventueel gevolg in de
toekomst.
Dylan De Temmerman Academiejaar 2020-2021
Plichtenleer en Ethisch handelen
Inleiding: Grondslagen van de moraal
De eerste samenlevingen leefden redelijk op hun eigen (Jericho), het is pas vanaf dat de
nederzettingen groter werden dat er een nood begon te komen aan regels.
Door de uitvinding van het schrift konden die regels dus neergeschreven worden. Zo
ontstond er de Codex van Hammurabi (Babylonië), dat was het eerste wetboek met 300
wetten en juridische beslissingen met elk hun oordeel er ook bij.
In de Griekse Oudheid ontstond de eerste democratie onder Pericles. Politiek handelen werd
beoordeeld op juist of fout.
Ostracisme Gestemd over bepaald gedrag of het juist of fout was, het was een soort van
stemprocedure waarmee mensen uit de stad verbannen konden worden.
Tijdens het Romeinse Rijk waren er circa 85 miljoen inwoners, er was dus dringend nood aan
bestuurbaarheid, aan recht.
Naarmate de tijden veranderden en het Christendom opkwam zorgde dat ervoor dat zij
bepaalde moralen uitvonden. Het Christendom werd een staatsgodsdienst en mensen deden
goed zodat ze niet naar de hel zouden gaan.
In 1948 werd het UVRM uitgevonden, in 1991 werd er ook een wet gemaakt op basis van
wonen en huisvesting waarin staat dat iedereen recht heeft op kwalitatieve woningen op
basis van bepaalde normen (voldoende ruimte, bescherming tegen klimatologische
omstandigheden en fysieke veiligheid).
Samenvattend:
- Morele normen zijn het product van menselijk samenleven om het samenhorigheid
van de groep te beschermen en te versterken.
- De grondslag ervan ligt in het gezichtspunt van de mens zelf Het is altijd al de
keuze van de mens geweest wat goed of fout is.
Deel 1: Ethische systemen
Ethiek Houdt zich bezig met de vraag welke menselijke handelingen toelaatbaar goed of
toelaatbaar zijn en welke slecht of niet toelaatbaar. Ethiek houdt zich dus bezig met het
onderzoek en rechtvaardigheid van ethische waarden en morele normen.
Filosofie Houden van wijsheid. Er waren in de oudheid 3 grote kennisgebieden op vlak van
filosofie.
Dylan De Temmerman Academiejaar 2020-2021
Plichtenleer en Ethisch handelen
,Fysica Kennis van de wereld en de natuur
Logica Kennis- en taaltheorie
Ethica Kennis over het handelen, moraal, zeden en gewoonten
De ethiek is ontstaan door de grote filosoof Socrates. Zijn belangstelling ging uit naar de
kwestie dat je van je leven iets moet maken. Wijsheid moet je ontwikkelen door je leven te
onderzoeken. Hij daagde mensen uit op straat om met hun Socratische gesprekken aan te
gaan en hun te laten verwoorden waar ze eigenlijk mee bezig waren.
Zijn vragen waren vb. “Wat betekent voor jou rechtvaardigheid?, Wat betekent het om een
goed leven te leiden?, Hoe integreer je betrouwbaarheid in je leven?” zijn doel was om de
burgers te laten nadenken over hun eigen waarden en normen (waar de staat niet mee kon
lachen)
Waarden en normen
Waarden Wat vind jij belangrijk? Rechtvaardigheid, Eerlijkheid, Vrijheid … Vaak
cultureel bepaald
Normen Hoe we onze waarden omzetten in de praktijk Specifieke gedragsregels,
wordt vaak gebruikt voor een bepaalde groep en zijn tijdsgebonden (voorbeeld Bikini)
Integriteit
Integriteit kan men zien als de persoonlijke karaktereigenschap van een individu die inhoudt
dat de betrokkene eerlijk en oprecht is en niet omkoopbaar. Hij zegt wat hij doet en doet
wat hij zegt zonder te liegen of dingen achter te houden. Onder sociale integriteit verstaan
we dat je verleidingen kan weerstaan uit je omgeving en je machtspositie niet misbruikt.
Moreel Oordelen
Een moreel is het antwoord op de vraag of een handeling of beslissing moreel juist is.
Wanneer is een handeling/beslissing moreel juist?
- Als die recht doet aan alle betrokkenen
- Als die op basis van voldoende informatie is genomen
Moreel dilemma
= een tegenstelling tussen professionele waarden.
Oorzaken van verleiding tot onprofessioneel gedrag:
- Omvangrijke geldbedragen
- Prestatiedruk/geldbedragen
- Ontlopen van verantwoordelijkheid onder dwang van bedrijfscultuur (stagiair)
Dylan De Temmerman Academiejaar 2020-2021
Plichtenleer en Ethisch handelen
,Deel 2: Soorten Ethische systemen
Indeling van de ethiek:
Descriptieve ethiek Beschrijvend en verklarend.
Normatieve ethiek Beoordeelt de in gebruik zijnde waarden en normen en toetst deze af
op theoretische systemen.
Meta-ethiek Bestudeert de manier waarop ethiek bedreven wordt.
Het trolley-probleem (1)
De remmen van een trolley werken niet meer en hij gaat van een steile berg af. Er is een
splitsing maar langs beide kanten staan er mensen, langs de ene kant 1 persoon en langs de
andere kant 5 personen. Je hebt 2 keuzes die je kan maken:
Keuze 1 Het stuur omslaan
- 1 persoon sterft, 5 blijven leven.
Keuze 2 Rechtdoor blijven rijden
- 5 personen sterven en 1 persoon blijft leven
Principe Beter 1 laten sterven dan 5.
Het trolley probleem (2)
Deze keer ben je geen bestuurder maar iemand die toekijkt. Je kan 5 levens sparen door
iemand van de brug te duwen voor de trolley waardoor hij waarschijnlijk zal stoppen. Wat is
het juiste om te doen?
Keuze 1 De man van de brug duwen en 5 mensen redden Door te duwen raak je
betrokken in een moord, 1 dode juister dan 5?
Keuze 2 De man niet van de brug duwen 5 mensen sterven Je was niet betrokken.
Morele principes/Ethische Systemen
1. Consequentialisme (gevolgenethiek)
- Het juiste om te doen hangt af van de gevolgen van je beslissing.
- Je doet het omdat de uitkomst van je handeling juister is.
- Utilitarisme (grootste geluk voor grootste aantal mensen)
- John Bentham is de grondlegger en werd verder uitgewerkt door John Stuart Mill
- Utiliteit Als je de voordelen van een beslissing optelt en afweegt ten aanzien van
de kosten dan is het enige juiste om te doen datgene wat geluk > lijden Kosten-
Baten analyse
Dylan De Temmerman Academiejaar 2020-2021
Plichtenleer en Ethisch handelen
, De nutsethiek komt vaak neer op kosten-baten analyse. Vb. De Ford Pinto had een probleem
met de benzinetank, er kwam een rechtzaak omdat er doden vielen. Wat heeft Ford gedaan?
Moesten ze alle auto’s repareren zouden ze enorm veel geld kwijt spelen, ze besloten het dus
niet te doen. De schadevergoeding die ze dus moesten betalen voor de doden was veel
minder dan de kosten voor de reparatie, Ford heeft dus een Kosten-Baten analyse gedaan.
Dat is het grootste bezwaar tegen het Utilitarisme, wat is de waarde van een mensenleven?
2. Categorisch (Plichtsethiek) Deontologie
- Het juiste om te doen hangt af van de intrinsieke waarde van de acties zelf (Rechten
en plichten)
- De intentie van de handeling staat hierbij centraal, de gevolgen ervan zijn
ondergeschikt
- Men mag niks doen dat slecht is, ook al komt dat goed uit. Het is de plicht van de
mens om het juiste te doen, ongeacht de gevolgen daarvan
Immanuel Kant (1724-1804)
“Een handeling is moreel juist als ze wordt gesteld vanuit een plicht.”
Immanuel Kant was een duitse filosoof en de grondlegger van de deontologische theorie.
Categorisch Imperatief
“Handel zo alsof de grondstelling van jouw handeling door jouw wil tot algemene natuurwet
moest worden.”
Een handeling is slechts moreel verantwoord wanneer de persoon die haar uitvoert een
regel hanteert waarvan hij kan stellen dat elke persoon deze regel in soortgelijke
omstandigheden kan inroepen.
Dit is vergelijkbaar met de Gulden Regel die in verschillende filosofische stromingen
voorkomt:
- Wat wij niet willen dat anderen ons aandoen, moeten wij anderen ook niet aandoen.
(Confucius)
- Kwets anderen niet wat jou ook kwetst. (Boeddha)
- Behandel andere steeds zoals je zou willen dat ze jou behandelen. (Mattheus 7:12)
Het verschil tussen de Gulden Regel en de Categorisch Imperatief van Kant is dat voor hem
de wil van de mens bepalend is voor de morele kwaliteit van zijn handelen. Bij de Gulden
Regel deden ze dit om in het Hiernamaals te geraken, bij het Categorisch Imperatief beschikt
de mens over de mogelijkheid om het zelf te doen los van een eventueel gevolg in de
toekomst.
Dylan De Temmerman Academiejaar 2020-2021
Plichtenleer en Ethisch handelen
