AK Samenvatting
Inhoud
Globalisering 2
H1 - De wereld: een mozaïek van regio’s 2
§1 De wereld indelen 2
§2 Scheidslijnen in Europa 4
§3 De islamitische wereld 7
§4 Sub-Sahara-Afrika 8
§5 ‘Reuzen’-verschillen in Oost-Azië 11
§6 Zuidoost-Azië: werkplaats van de wereld 12
H2 – De wereld: een systeem van landen en relaties 15
§1 De eerste contouren van het wereldsysteem 15
§2 Verschuiving in het wereldsysteem 18
§3 Wereldwijde netwerken 20
§4 Politieke en culturele globalisering 22
H3 – Inzoomen op Duitsland, Tsjechië en Egypte 24
§1 Welvaart en werk 24
§2 Welvaart en demografie 27
§3 Welvaart en wonen in de stad 29
H4 - Drie wereldsteden in de Verenigde Staten 32
§1 Knooppunten in mondiale netwerken 32
§2 Migranten in de drie wereldsteden 33
§3 Ruimtelijke geleding van global city’s 35
,Globalisering
H1 - De wereld: een mozaïek van regio’s
Hoofdvraag: Wat zijn de belangrijkste sociaalgeografische indelingskenmerken van de
processen in de macroregio’s?
§1 De wereld indelen
Deelvraag 1: Hoe kun je de wereld indelen op grond van onderlinge relaties en vervlechting
van contacten?
Globalisering en Global Village:
Global village: Door de moderne informatie- en communicatietechnologie (ICT) zijn steeds
meer mensen van verschillende sociale en culturele achtergronden en uit allerlei landen
nauw met elkaar verbonden. De wereld is dus een global village, een mondiaal dorp,
geworden.
Globalisering: Wereldwijd zijn relaties ontstaan tussen veel verschillende landen op politiek,
cultureel en economisch gebied. Deze toenemende vervlechting noemen we globalisering.
De wereld indelen:
De globaliseringsindex geeft aan hoe sterk gebieden
vervlochten zijn met andere delen van de wereld. Dit
verschilt sterk per land.
Verschillen in globaliseren hebben te maken met
historische ontwikkelingen én met (vroegere) culturele,
politieke, economische en demografische kenmerken
van gebieden.
Cultuurgebieden:
De wereld is in te delen in verschillende cultuurgebieden, (macro-)regio’s met een
gemeenschappelijke cultuur (zoals taal, religie, gewoonten, kunst, technologie of normen en
waarden).
In werkelijkheid zijn de grenzen tussen cultuurgebieden niet zo scherp als de kaart doet
vermoeden. De overgang van het ene naar de andere cultuurgebied gaat meestal geleidelijk.
Op mondiale schaal zijn er vier brede overgangszones:
1. grensgebied tussen Noord-Amerika en Latijns-
Amerika
2. tussen Noord-Afrika en Sub-Sahara-Afrika
3. een zone tussen Europa en de voormalige
Sovjet-Unie
4. een zone tussen Rusland, Oost-Azië en Zuid-
Azië.
Daarnaast zijn er in werkelijkheid grote verschillen binnen zo’n (macro-)regio. Binnen deze
regio’s wordt zich gaandeweg een eigen culturele identiteit ontwikkeld, een unieke
combinatie van culturele kenmerken. Taal en religie spelen daarbij een grote rol.
2
,In deze cultuurgebieden is het taalverschil tussen verschillende volken vaak erg groot.
Communicatie is dan alleen mogelijk via een derde taal, de lingua franca.
Godsdienst drukt een grote stempel op de normen en waarden van een samenleving.
Deelvraag 2: Welke politieke, culturele, economische en demografische kenmerken kun je
gebruiken om cultuurgebieden af te bakenen?
Je kunt de wereld aan de hand van een of meerdere kenmerken indelen of regionaliseren.
Je krijgt dan een goed beeld van de ruimtelijke politieke-, economische-, culturele en
demografische verschillen.
Politieke kenmerken:
Het democratisch gehalte - de mate waarin de
politieke, economische en sociale macht verdeeld is
over de bevolking van een land - valt te meten door
middel van de democratie-index, waaruit je kunt
opmaken dat dit per gebied erg verschillend is.
Dat houdt in dat politieke kenmerken
(machtsverdeling, vrije verkiezingen, het
functioneren van de regering, de mate waarin de
bevolking deelneemt aan politieke besluitvorming, het omgaan met de mensenrechten, etc.)
sterk verschillen per gebied.
Uitersten zijn enerzijds landen met een hoog democratisch gehalte in de westerse wereld
(zoals Nederland) en anderzijds landen als Noord-Korea, Tsjaad, Turkmenistan,
Oezbekistan en Saudi-Arabië.
Culturele kenmerken:
Hierbij moet je denken aan taal en religie. (Zie cultuurgebieden bij deelvraag 1).
Economische kenmerken:
Tussen en binnen de verschillende cultuurgebieden
verschilt de welvaart sterk. Om de mate van
economische ontwikkeling - de welvaart - te meten,
gebruik je het bruto binnenlands product per
inwoner (bbp/inw). Dit is de waarde van alle goederen
en diensten die in een land worden geproduceerd per
hoofd van de bevolking.
Je kunt het bbp ook voor een groter of kleiner gebied bekijken. In dat geval spreek je van
bruto regionaal product per inwoner (brp/inw). Dit is de waarde van alle goederen en
diensten die in een regio worden geproduceerd per hoofd van de bevolking.
De betrouwbaarheid van de cijfers over bbp (of brp) hangt samen met de volgende vragen:
• Wat heeft men meegerekend? (denk aan: zelfvoorziening of de informele sector);
● Is gelet op de koopkracht (denk aan prijzenverschillen van goederen/diensten);
● Is er binnen een land sprake van grote of kleine regionale en/of sociale ongelijkheid?
De welvaart bereken je door het bbp te delen door het aantal bewoners in het desbetreffende
land of gebied.
3
, Je kunt het economische ontwikkelingspeil ook
afleiden uit de samenstelling van de
beroepsbevolking.
• Periferie landen → Primaire sector
• Centrum landen → Tertiaire sector
Primaire sector (waaronder landbouw) is een goede
indicator voor het economische ontwikkelingspeil. Bij
de secundaire en tertiaire sector is dit verband
ingewikkelder.
Demografische kenmerken:
De bevolkingsspreiding - de verdeling van de woonplaatsen van de inwoners over een
gebied - in de wereld is ongelijkmatig.
1. Vergelijk de hoge bevolkingsdichtheid van vruchtbare rivierdalen en delta’s met die
in extreem koude, droge of hooggelegen regio’s. In vruchtbare rivierdalen en delta’s
is dit veel hoger dan in extreem koude, droge of hooggelegen gebieden.
2. De verstedelijkingsgraad (urbanisatiegraad) ligt wereldwijd boven de 50%. Dat
betekent dat ruim meer dan de helft van de wereldwijde bevolking in de steden
woont. Welvarende regio’s zijn meestal sterk verstedelijkt.
● De totale stedelijke bevolking is in rijke regio’s kleiner dan in arme landen. Dat
komt doordat het verstedelijkingstempo in arme macroregio’s hoog is.
§2 Scheidslijnen in Europa
Deelvraag 3: Welke politieke, culturele, economische en demografische kenmerken zijn
typerend voor Europa?
Allereerst nemen we macroregio Europa onder de loep. Hierbij gaan we in op de politieke,
culturele, economische en demografische kenmerken.
Culturele kenmerken:
Tussen Europa en Azië
ontbreekt een scherpe
natuurlijke en culturele grens.
Waar Europa eindigt en Azië
begint, is lastig aan te geven.
Er is dus een brede
overgangszone.
De culturele grens lijkt te verschuiven; voor de Koude Oorlog leek die westelijker te liggen.
De meningen over de grenslijn verschillen. De geleidelijke overgang naar Azië hangt samen
met de vele (historische-) contacten en migratie. De Indo-Europese talen (de Romaanse, de
Baltisch-Slavische, de Germaanse) hebben hun oorsprong in cultuurhaarden in Azië. Van
daaruit vond diffusie plaats.
Politieke kenmerken:
Europa kent relatief veel staten. De staatkundige indeling veranderde in de loop van de jaren
regelmatig. Dat komt onder meer door geopolitieke, culturele en economische factoren.
Met geopolitiek bedoelen we de machtsverhoudingen tussen landen of gebieden in de
wereld.
4
Inhoud
Globalisering 2
H1 - De wereld: een mozaïek van regio’s 2
§1 De wereld indelen 2
§2 Scheidslijnen in Europa 4
§3 De islamitische wereld 7
§4 Sub-Sahara-Afrika 8
§5 ‘Reuzen’-verschillen in Oost-Azië 11
§6 Zuidoost-Azië: werkplaats van de wereld 12
H2 – De wereld: een systeem van landen en relaties 15
§1 De eerste contouren van het wereldsysteem 15
§2 Verschuiving in het wereldsysteem 18
§3 Wereldwijde netwerken 20
§4 Politieke en culturele globalisering 22
H3 – Inzoomen op Duitsland, Tsjechië en Egypte 24
§1 Welvaart en werk 24
§2 Welvaart en demografie 27
§3 Welvaart en wonen in de stad 29
H4 - Drie wereldsteden in de Verenigde Staten 32
§1 Knooppunten in mondiale netwerken 32
§2 Migranten in de drie wereldsteden 33
§3 Ruimtelijke geleding van global city’s 35
,Globalisering
H1 - De wereld: een mozaïek van regio’s
Hoofdvraag: Wat zijn de belangrijkste sociaalgeografische indelingskenmerken van de
processen in de macroregio’s?
§1 De wereld indelen
Deelvraag 1: Hoe kun je de wereld indelen op grond van onderlinge relaties en vervlechting
van contacten?
Globalisering en Global Village:
Global village: Door de moderne informatie- en communicatietechnologie (ICT) zijn steeds
meer mensen van verschillende sociale en culturele achtergronden en uit allerlei landen
nauw met elkaar verbonden. De wereld is dus een global village, een mondiaal dorp,
geworden.
Globalisering: Wereldwijd zijn relaties ontstaan tussen veel verschillende landen op politiek,
cultureel en economisch gebied. Deze toenemende vervlechting noemen we globalisering.
De wereld indelen:
De globaliseringsindex geeft aan hoe sterk gebieden
vervlochten zijn met andere delen van de wereld. Dit
verschilt sterk per land.
Verschillen in globaliseren hebben te maken met
historische ontwikkelingen én met (vroegere) culturele,
politieke, economische en demografische kenmerken
van gebieden.
Cultuurgebieden:
De wereld is in te delen in verschillende cultuurgebieden, (macro-)regio’s met een
gemeenschappelijke cultuur (zoals taal, religie, gewoonten, kunst, technologie of normen en
waarden).
In werkelijkheid zijn de grenzen tussen cultuurgebieden niet zo scherp als de kaart doet
vermoeden. De overgang van het ene naar de andere cultuurgebied gaat meestal geleidelijk.
Op mondiale schaal zijn er vier brede overgangszones:
1. grensgebied tussen Noord-Amerika en Latijns-
Amerika
2. tussen Noord-Afrika en Sub-Sahara-Afrika
3. een zone tussen Europa en de voormalige
Sovjet-Unie
4. een zone tussen Rusland, Oost-Azië en Zuid-
Azië.
Daarnaast zijn er in werkelijkheid grote verschillen binnen zo’n (macro-)regio. Binnen deze
regio’s wordt zich gaandeweg een eigen culturele identiteit ontwikkeld, een unieke
combinatie van culturele kenmerken. Taal en religie spelen daarbij een grote rol.
2
,In deze cultuurgebieden is het taalverschil tussen verschillende volken vaak erg groot.
Communicatie is dan alleen mogelijk via een derde taal, de lingua franca.
Godsdienst drukt een grote stempel op de normen en waarden van een samenleving.
Deelvraag 2: Welke politieke, culturele, economische en demografische kenmerken kun je
gebruiken om cultuurgebieden af te bakenen?
Je kunt de wereld aan de hand van een of meerdere kenmerken indelen of regionaliseren.
Je krijgt dan een goed beeld van de ruimtelijke politieke-, economische-, culturele en
demografische verschillen.
Politieke kenmerken:
Het democratisch gehalte - de mate waarin de
politieke, economische en sociale macht verdeeld is
over de bevolking van een land - valt te meten door
middel van de democratie-index, waaruit je kunt
opmaken dat dit per gebied erg verschillend is.
Dat houdt in dat politieke kenmerken
(machtsverdeling, vrije verkiezingen, het
functioneren van de regering, de mate waarin de
bevolking deelneemt aan politieke besluitvorming, het omgaan met de mensenrechten, etc.)
sterk verschillen per gebied.
Uitersten zijn enerzijds landen met een hoog democratisch gehalte in de westerse wereld
(zoals Nederland) en anderzijds landen als Noord-Korea, Tsjaad, Turkmenistan,
Oezbekistan en Saudi-Arabië.
Culturele kenmerken:
Hierbij moet je denken aan taal en religie. (Zie cultuurgebieden bij deelvraag 1).
Economische kenmerken:
Tussen en binnen de verschillende cultuurgebieden
verschilt de welvaart sterk. Om de mate van
economische ontwikkeling - de welvaart - te meten,
gebruik je het bruto binnenlands product per
inwoner (bbp/inw). Dit is de waarde van alle goederen
en diensten die in een land worden geproduceerd per
hoofd van de bevolking.
Je kunt het bbp ook voor een groter of kleiner gebied bekijken. In dat geval spreek je van
bruto regionaal product per inwoner (brp/inw). Dit is de waarde van alle goederen en
diensten die in een regio worden geproduceerd per hoofd van de bevolking.
De betrouwbaarheid van de cijfers over bbp (of brp) hangt samen met de volgende vragen:
• Wat heeft men meegerekend? (denk aan: zelfvoorziening of de informele sector);
● Is gelet op de koopkracht (denk aan prijzenverschillen van goederen/diensten);
● Is er binnen een land sprake van grote of kleine regionale en/of sociale ongelijkheid?
De welvaart bereken je door het bbp te delen door het aantal bewoners in het desbetreffende
land of gebied.
3
, Je kunt het economische ontwikkelingspeil ook
afleiden uit de samenstelling van de
beroepsbevolking.
• Periferie landen → Primaire sector
• Centrum landen → Tertiaire sector
Primaire sector (waaronder landbouw) is een goede
indicator voor het economische ontwikkelingspeil. Bij
de secundaire en tertiaire sector is dit verband
ingewikkelder.
Demografische kenmerken:
De bevolkingsspreiding - de verdeling van de woonplaatsen van de inwoners over een
gebied - in de wereld is ongelijkmatig.
1. Vergelijk de hoge bevolkingsdichtheid van vruchtbare rivierdalen en delta’s met die
in extreem koude, droge of hooggelegen regio’s. In vruchtbare rivierdalen en delta’s
is dit veel hoger dan in extreem koude, droge of hooggelegen gebieden.
2. De verstedelijkingsgraad (urbanisatiegraad) ligt wereldwijd boven de 50%. Dat
betekent dat ruim meer dan de helft van de wereldwijde bevolking in de steden
woont. Welvarende regio’s zijn meestal sterk verstedelijkt.
● De totale stedelijke bevolking is in rijke regio’s kleiner dan in arme landen. Dat
komt doordat het verstedelijkingstempo in arme macroregio’s hoog is.
§2 Scheidslijnen in Europa
Deelvraag 3: Welke politieke, culturele, economische en demografische kenmerken zijn
typerend voor Europa?
Allereerst nemen we macroregio Europa onder de loep. Hierbij gaan we in op de politieke,
culturele, economische en demografische kenmerken.
Culturele kenmerken:
Tussen Europa en Azië
ontbreekt een scherpe
natuurlijke en culturele grens.
Waar Europa eindigt en Azië
begint, is lastig aan te geven.
Er is dus een brede
overgangszone.
De culturele grens lijkt te verschuiven; voor de Koude Oorlog leek die westelijker te liggen.
De meningen over de grenslijn verschillen. De geleidelijke overgang naar Azië hangt samen
met de vele (historische-) contacten en migratie. De Indo-Europese talen (de Romaanse, de
Baltisch-Slavische, de Germaanse) hebben hun oorsprong in cultuurhaarden in Azië. Van
daaruit vond diffusie plaats.
Politieke kenmerken:
Europa kent relatief veel staten. De staatkundige indeling veranderde in de loop van de jaren
regelmatig. Dat komt onder meer door geopolitieke, culturele en economische factoren.
Met geopolitiek bedoelen we de machtsverhoudingen tussen landen of gebieden in de
wereld.
4
