INLEIDING IN DE ANTROPOLOGIE EN CRIMINOLOGISCHE
THEMA’S
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
WAT BRENGT ANTROPOLOGIE AAN CRIMINOLOGIE?
• Cultuur intensieve aanpak in de benadering van ‘normafwijking’ (hekserij, bezetenheid vs
ontoerekeningsvatbaarheid)
• Inzicht in hoe de eigen kijk op ‘normafwijking’ cultureel bepaald is (vb. juridische visie vs ethische visie op
euthanasie)
ð Begrijpen waarom mensen heel verschillend reageren op een incident
ð Empathische houding naar de betrokken actoren
WAT IS ANTROPOLOGIE?
Initieel:
• Studie van de ‘ander’
• Studie van de niet-Westerse culturen
• Studie van de ‘oude’ culturen
WETENSCHAPSANTROPOLOGIE
= Hoe komt kennis tot stand? Hoe gaan sociale wetenschappen data construeren?
= Studie van de kennis en kennisconstructie.
= Bruno Latour, Amade M’Charek
POLITIEKE ANTROPOLOGIE
= Het alledaagse leven van het Europees parlement
= Marc Abélès (CNRS)
ANTROPOLOGIE IN DE GEVANGENIS
= Onderzoekers trachten te begrijpen hoe het alledaagse leven voor de gevangenen eruit ziet.
= Visie van de cipiers op de gedetineerden.
= Impact van besparingen op het gevangenisleven.
= Loma Rhodes, Sharon
REFUGEE STUDIES
Heel veel antropologen werken rond migratie
• Interesse in de redenen voor migratie
• Hoe leven wij met bepaalde ideeën over wie een goede vluchteling is?
• Hoe construeren wij het idee van een vluchteling?
• Mallki & Fassin :
Het idee van “slachtofferschap” staat centraal in ons denken over vluchtelingen. Ze worden in eerste
instantie benaderd als hulpeloos. Komen ze niet hulpeloos genoeg over vb. doordat ze over een
smartphone bezitten dan worden ze vaak verdacht en worden ze meer gezien als een migrant waardoor
hen de toegang tot het land sneller wordt geweigerd.
1
,‘ANRTOPOS’ – ‘LOGOS’
• ‘Kennis over mensen’
o Sociale antropologie: Kennis over mensen in maatschappijen (als lid van een maatschappij)
o Culturele antropologie : Kennis over ge-cultiveerde mensen (als dragen van een cultuur)
• Vanuit het standpunt van de actoren zelf: emic <-> etic (buitenstanders perspectief vb. zwartwerk)
• Antropologie is de studie van het detail.
• Antropologen proberen situaties zo neutraal mogelijk te beschrijven
WAT DOET EEN ANTROPOLOOG?
• Fenomenen tussen verschillende contexten proberen te vergelijken.
• Connecties zoeken tussen en in verschillende samenlevingen.
• Antropologie dmv Etnografie.
• “Anthropology asks large questions, while at the same time it draws its most important insights from small
places.” (Eriksen 2001: 2)
• “Anthropology is the comparative study of cultural and social life. Its most important method is participant
observation, which consists in lengthy fieldwork in a specific social setting.” (Idem: 4)
• “Ethnography is the recording and analysis of a
culture or society, usually based on participant
observation and resulting in a written account of
a people, place or institution.”
(Coleman & Simpson, online Glossary of Terms)
DOCUMENTAIRE RABOT (WOONTOREN GENT)
CULTUUR ALS CENTRAAL BEGRIP
Van Dale: “ De culturele antropologie is de wetenschap van de mens als cultuurdrager”
à Culturele diversiteit binnen de mensheid (zowel binnen cultuur als tussen culturen) als centrale focus
o veelzijdige manier waarop het ‘mens-zijn’ beleefd wordt/
o Verschillende manieren van spreken, eten, huizen bouwen...
§ Tussen verschillende culturen
§ Binnen 1 cultuur vb. Vlaams zijn
à “Cultuur” komt van het Latijnse “colère”
• Kennis over de manier waarop de mensheid zich de omgeving toe-eigent
• Niet natuurlijke staat, maar hoe deze wordt omgevormd en gecultiveerd.
o vb. transformatieproces van wol naar kleren.
à Begrip cultuur is moeilijk te definiëren:
• Kroeber & Kluckhohn: 161 definities
• Ambigue begrip (dubbelzinnig)
o Datgene wat mensen onderscheidt van dieren (universeel)
§ moet worden genuanceerd, dieren hebben ook cultuur
o Datgene wat één specifieke groep onderscheidt van de andere groep (particulariteit)
o “To what extent do all humans, cultures or societies have something in common [universeel],
and to what extent is each of them unique [particulariteit]?” (Eriksen 2001: 5)
2
,UNIVERSALITEIT VS PARTICULARITEIT
Hoe ga je om met enerzijds de gemeenschappelijkheid en anderzijds de individualiteit? = spanningsveld
= Onderscheid tussen algemene principes en specifieke variaties.
= (principes: liefde, vrede, politiek, dood...)
vb. verwantschap als algemeen principe – Nucleair gezin (2 ouders en kinderen) als specifieke variatie.
Ooms hebben zelfde statuut als vader maar in een andere specifieke variantie.
3 centrale vragen:
1) Bestaan er universele, algemeen geldende gedeelde principes bij de mensheid?
2) Welke variaties bestaan er op 1 en hetzelfde principe?
3) Hoe zal 1 specifieke variatie zich verspreiden over verschillende culturen?
à Hoe gaan bepaalde ideeën van verwantschap zich verspreiden?
à Hoe heeft de westerse opvatting van de nucleaire familie zich verspreidt als dominant?
à Nucleair gezinsverband gaat druk leggen op andere gezinsverbanden en deze daardoor stilletjes aan laten
verdwijnen. Heeft ook te maken met globalisering: Hoe staan deze verschillende visies op families met elkaar in
competitie.
ETNOCENTRISME VS CULTUURRELATIVISME
Etnocentrisme: situatie of cultuur interpreteren en begrijpen vanuit je eigen bril
Cultuurrelativisme: Situatie of cultuur interpreteren en begrijpen vanuit de positie van mensen waarmee je
samenwerkt. à Kan leiden tot nihilisme: alles is zo ‘goed’ als de rest.
CULTUURRELATIVISME ALS METHODIEK
Tijdens antropologisch onderzoek:
• Noodzakelijk om eigen voorkeuren, overtuigingen en gevoeligheden opzij zetten.
• Proberen om tot een correcte weergave te komen van de leefwereld van de mensen waarmee je
samenwerkt.
Oog hebben voor diversiteit aan wereldbeelden en praktijken:
• Verschillen in omgangsvormen vb. begroeten, taal, eetpatronen
• Verschillen in concepten vb. begrippen als God, religie, liefde
• Verschillen in gevoeligheid vb. pijn
vb. Vrouwenbesnijdenis
à Transcultureel en verschillende religies
à Vrouwen spelen vaak een actieve rol
à Besneden vrouwen = propere vrouwen
Hoe ga je daarmee om? (Benadering volgens antropoloog kijk ppt dia 38)
- Normatief: barbaars, vrouwenonderdrukking etc.
- Wetenschappelijk & antropologisch
o Waarom wordt dit gedaan?
o Welke vormen van besnijdenis bestaan er?
o Welke betekenis heeft het voor de gemeenschap en vrouwen?
o Welke discussies bestaan hierrond?
Voorbeelden van lichaam en pijn:
• Wat is pijn?
• Hoe worden lichamen onderworpen aan transformaties?
3
, • Welke vormen van pijn worden als normaal beschouwd en welke als onaanvaardbaar?
o vb. Esthetische chirurgie
HET VREEMDE VERTROUWELIJK MAKEN EN HET VERTROUWELIJKE VREEMD
Het vreemde vertrouwelijk maken:
• Diversiteit en variaties in het menselijk bestaan zichtbaar maken en leren begrijpen
o vb. verschillende vormen van partnerkeuze, eetpatronen, muziekvormen..
Het vertrouwelijke vreemd maken:
• Het vanzelfsprekende vreemd maken
o Afstand nemen van wat wij vanzelfsprekend vinden. (Wordt een studieobject)
§ Defamilarization of the familiar.
§ Eigen vanzelfsprekendheden in vraag stellen (Kritische afstand en reflex ontwikkelen)
à Reden waarom antropologen vaak controversieel zijn (niet eens met elkaar zijn)
vb. de figuur van Mead
Voorbeeld: Nacirema
Miner, Horace (1956) “Body Ritual among the Nacirema” in American Anthropologist, 56
“Professor Linton bracht voor het eerst het ritueel van de Nacirema onder de aandacht van antropologen
twintig jaar geleden (1936: 326), maar toch blijft de cultuur van deze mensen ons grotendeels vreemd. Het gaat
om Noord Amerikaanse volkeren die over een uitgestrekt gebied tussen de Canadese Cree, de Yaqui en de
Tarahumare van Mexico en de Carib en Arawak van de Antilles leven. Weinig is gekend over hun afkomst,
hoewel vele tradities beweren dat ze uit het Oosten komen…
De cultuur van de Nacirema is gekenmerkt door een sterk ontwikkelde markteconomie die heeft kunnen baten
van de natuurlijke rijkdommen van het land. Terwijl een groot deel van de tijdsbesteding uitgaat naar
economische doeleinden, wordt een deel van hun opbrengsten besteed aan een welbepaalde rituele activiteit.
Er wordt een zware nadruk gelegd op het menselijk lichaam, het uiterlijk en de gezondheid aangezien deze een
belangrijk thema zijn in de ethiek van deze volkeren.
Een van de hardnekkigste overtuigingen van de Nacirema is dat het menselijk lichaam lelijk is en neigt naar
aftakeling en ziekte. De enige uitweg lijkt dan ook die van de ceremonies en rituelen. Elk huishouden beschikt
over een of meerdere altaren die hierop gericht zijn. De machtigste leden van de gemeenschap beschikken zelfs
over meerdere altaren. (…) De rituelen die in het altaar plaatsvinden worden niet in familieverband gevierd
maar op een hoogst individuele en bijna geheime wijze uitgevoerd. Deze rituelen worden enkel met kinderen
besproken, en dit enkel tijdens hun initiatierite. Ik was echter in staat genoeg vertrouwen van de inboorlingen
te krijgen, waardoor ik de beschrijvingen van die rituelen uitgelegd kreeg. (…)
Het centrale gedeelte van het altaar bestaat uit een doos of hangkast die aan de muur is opgehangen. In deze
kast worden de vele tovermiddelen bewaard zonder dewelke de inboorling niet zou kunnen leven. Deze worden
voorbereid door een aantal specialisten, met als machtigste figuur de medicijnman. Zijn diensten worden met
aanzienlijke donaties beloond. De medicijnman geeft echter nooit de helende middelen zelf mee, maar legt de
ingredienten vast en schrijft deze op in een oude en geheime taal. Dit geschrift wordt enkel begrepen door
andere medicijnmannen en de kruidenkenner die, in ruil voor een donatie, het gevraagde tovermiddel zal
klaarmaken.”
4
THEMA’S
HOOFDSTUK 1: INLEIDING
WAT BRENGT ANTROPOLOGIE AAN CRIMINOLOGIE?
• Cultuur intensieve aanpak in de benadering van ‘normafwijking’ (hekserij, bezetenheid vs
ontoerekeningsvatbaarheid)
• Inzicht in hoe de eigen kijk op ‘normafwijking’ cultureel bepaald is (vb. juridische visie vs ethische visie op
euthanasie)
ð Begrijpen waarom mensen heel verschillend reageren op een incident
ð Empathische houding naar de betrokken actoren
WAT IS ANTROPOLOGIE?
Initieel:
• Studie van de ‘ander’
• Studie van de niet-Westerse culturen
• Studie van de ‘oude’ culturen
WETENSCHAPSANTROPOLOGIE
= Hoe komt kennis tot stand? Hoe gaan sociale wetenschappen data construeren?
= Studie van de kennis en kennisconstructie.
= Bruno Latour, Amade M’Charek
POLITIEKE ANTROPOLOGIE
= Het alledaagse leven van het Europees parlement
= Marc Abélès (CNRS)
ANTROPOLOGIE IN DE GEVANGENIS
= Onderzoekers trachten te begrijpen hoe het alledaagse leven voor de gevangenen eruit ziet.
= Visie van de cipiers op de gedetineerden.
= Impact van besparingen op het gevangenisleven.
= Loma Rhodes, Sharon
REFUGEE STUDIES
Heel veel antropologen werken rond migratie
• Interesse in de redenen voor migratie
• Hoe leven wij met bepaalde ideeën over wie een goede vluchteling is?
• Hoe construeren wij het idee van een vluchteling?
• Mallki & Fassin :
Het idee van “slachtofferschap” staat centraal in ons denken over vluchtelingen. Ze worden in eerste
instantie benaderd als hulpeloos. Komen ze niet hulpeloos genoeg over vb. doordat ze over een
smartphone bezitten dan worden ze vaak verdacht en worden ze meer gezien als een migrant waardoor
hen de toegang tot het land sneller wordt geweigerd.
1
,‘ANRTOPOS’ – ‘LOGOS’
• ‘Kennis over mensen’
o Sociale antropologie: Kennis over mensen in maatschappijen (als lid van een maatschappij)
o Culturele antropologie : Kennis over ge-cultiveerde mensen (als dragen van een cultuur)
• Vanuit het standpunt van de actoren zelf: emic <-> etic (buitenstanders perspectief vb. zwartwerk)
• Antropologie is de studie van het detail.
• Antropologen proberen situaties zo neutraal mogelijk te beschrijven
WAT DOET EEN ANTROPOLOOG?
• Fenomenen tussen verschillende contexten proberen te vergelijken.
• Connecties zoeken tussen en in verschillende samenlevingen.
• Antropologie dmv Etnografie.
• “Anthropology asks large questions, while at the same time it draws its most important insights from small
places.” (Eriksen 2001: 2)
• “Anthropology is the comparative study of cultural and social life. Its most important method is participant
observation, which consists in lengthy fieldwork in a specific social setting.” (Idem: 4)
• “Ethnography is the recording and analysis of a
culture or society, usually based on participant
observation and resulting in a written account of
a people, place or institution.”
(Coleman & Simpson, online Glossary of Terms)
DOCUMENTAIRE RABOT (WOONTOREN GENT)
CULTUUR ALS CENTRAAL BEGRIP
Van Dale: “ De culturele antropologie is de wetenschap van de mens als cultuurdrager”
à Culturele diversiteit binnen de mensheid (zowel binnen cultuur als tussen culturen) als centrale focus
o veelzijdige manier waarop het ‘mens-zijn’ beleefd wordt/
o Verschillende manieren van spreken, eten, huizen bouwen...
§ Tussen verschillende culturen
§ Binnen 1 cultuur vb. Vlaams zijn
à “Cultuur” komt van het Latijnse “colère”
• Kennis over de manier waarop de mensheid zich de omgeving toe-eigent
• Niet natuurlijke staat, maar hoe deze wordt omgevormd en gecultiveerd.
o vb. transformatieproces van wol naar kleren.
à Begrip cultuur is moeilijk te definiëren:
• Kroeber & Kluckhohn: 161 definities
• Ambigue begrip (dubbelzinnig)
o Datgene wat mensen onderscheidt van dieren (universeel)
§ moet worden genuanceerd, dieren hebben ook cultuur
o Datgene wat één specifieke groep onderscheidt van de andere groep (particulariteit)
o “To what extent do all humans, cultures or societies have something in common [universeel],
and to what extent is each of them unique [particulariteit]?” (Eriksen 2001: 5)
2
,UNIVERSALITEIT VS PARTICULARITEIT
Hoe ga je om met enerzijds de gemeenschappelijkheid en anderzijds de individualiteit? = spanningsveld
= Onderscheid tussen algemene principes en specifieke variaties.
= (principes: liefde, vrede, politiek, dood...)
vb. verwantschap als algemeen principe – Nucleair gezin (2 ouders en kinderen) als specifieke variatie.
Ooms hebben zelfde statuut als vader maar in een andere specifieke variantie.
3 centrale vragen:
1) Bestaan er universele, algemeen geldende gedeelde principes bij de mensheid?
2) Welke variaties bestaan er op 1 en hetzelfde principe?
3) Hoe zal 1 specifieke variatie zich verspreiden over verschillende culturen?
à Hoe gaan bepaalde ideeën van verwantschap zich verspreiden?
à Hoe heeft de westerse opvatting van de nucleaire familie zich verspreidt als dominant?
à Nucleair gezinsverband gaat druk leggen op andere gezinsverbanden en deze daardoor stilletjes aan laten
verdwijnen. Heeft ook te maken met globalisering: Hoe staan deze verschillende visies op families met elkaar in
competitie.
ETNOCENTRISME VS CULTUURRELATIVISME
Etnocentrisme: situatie of cultuur interpreteren en begrijpen vanuit je eigen bril
Cultuurrelativisme: Situatie of cultuur interpreteren en begrijpen vanuit de positie van mensen waarmee je
samenwerkt. à Kan leiden tot nihilisme: alles is zo ‘goed’ als de rest.
CULTUURRELATIVISME ALS METHODIEK
Tijdens antropologisch onderzoek:
• Noodzakelijk om eigen voorkeuren, overtuigingen en gevoeligheden opzij zetten.
• Proberen om tot een correcte weergave te komen van de leefwereld van de mensen waarmee je
samenwerkt.
Oog hebben voor diversiteit aan wereldbeelden en praktijken:
• Verschillen in omgangsvormen vb. begroeten, taal, eetpatronen
• Verschillen in concepten vb. begrippen als God, religie, liefde
• Verschillen in gevoeligheid vb. pijn
vb. Vrouwenbesnijdenis
à Transcultureel en verschillende religies
à Vrouwen spelen vaak een actieve rol
à Besneden vrouwen = propere vrouwen
Hoe ga je daarmee om? (Benadering volgens antropoloog kijk ppt dia 38)
- Normatief: barbaars, vrouwenonderdrukking etc.
- Wetenschappelijk & antropologisch
o Waarom wordt dit gedaan?
o Welke vormen van besnijdenis bestaan er?
o Welke betekenis heeft het voor de gemeenschap en vrouwen?
o Welke discussies bestaan hierrond?
Voorbeelden van lichaam en pijn:
• Wat is pijn?
• Hoe worden lichamen onderworpen aan transformaties?
3
, • Welke vormen van pijn worden als normaal beschouwd en welke als onaanvaardbaar?
o vb. Esthetische chirurgie
HET VREEMDE VERTROUWELIJK MAKEN EN HET VERTROUWELIJKE VREEMD
Het vreemde vertrouwelijk maken:
• Diversiteit en variaties in het menselijk bestaan zichtbaar maken en leren begrijpen
o vb. verschillende vormen van partnerkeuze, eetpatronen, muziekvormen..
Het vertrouwelijke vreemd maken:
• Het vanzelfsprekende vreemd maken
o Afstand nemen van wat wij vanzelfsprekend vinden. (Wordt een studieobject)
§ Defamilarization of the familiar.
§ Eigen vanzelfsprekendheden in vraag stellen (Kritische afstand en reflex ontwikkelen)
à Reden waarom antropologen vaak controversieel zijn (niet eens met elkaar zijn)
vb. de figuur van Mead
Voorbeeld: Nacirema
Miner, Horace (1956) “Body Ritual among the Nacirema” in American Anthropologist, 56
“Professor Linton bracht voor het eerst het ritueel van de Nacirema onder de aandacht van antropologen
twintig jaar geleden (1936: 326), maar toch blijft de cultuur van deze mensen ons grotendeels vreemd. Het gaat
om Noord Amerikaanse volkeren die over een uitgestrekt gebied tussen de Canadese Cree, de Yaqui en de
Tarahumare van Mexico en de Carib en Arawak van de Antilles leven. Weinig is gekend over hun afkomst,
hoewel vele tradities beweren dat ze uit het Oosten komen…
De cultuur van de Nacirema is gekenmerkt door een sterk ontwikkelde markteconomie die heeft kunnen baten
van de natuurlijke rijkdommen van het land. Terwijl een groot deel van de tijdsbesteding uitgaat naar
economische doeleinden, wordt een deel van hun opbrengsten besteed aan een welbepaalde rituele activiteit.
Er wordt een zware nadruk gelegd op het menselijk lichaam, het uiterlijk en de gezondheid aangezien deze een
belangrijk thema zijn in de ethiek van deze volkeren.
Een van de hardnekkigste overtuigingen van de Nacirema is dat het menselijk lichaam lelijk is en neigt naar
aftakeling en ziekte. De enige uitweg lijkt dan ook die van de ceremonies en rituelen. Elk huishouden beschikt
over een of meerdere altaren die hierop gericht zijn. De machtigste leden van de gemeenschap beschikken zelfs
over meerdere altaren. (…) De rituelen die in het altaar plaatsvinden worden niet in familieverband gevierd
maar op een hoogst individuele en bijna geheime wijze uitgevoerd. Deze rituelen worden enkel met kinderen
besproken, en dit enkel tijdens hun initiatierite. Ik was echter in staat genoeg vertrouwen van de inboorlingen
te krijgen, waardoor ik de beschrijvingen van die rituelen uitgelegd kreeg. (…)
Het centrale gedeelte van het altaar bestaat uit een doos of hangkast die aan de muur is opgehangen. In deze
kast worden de vele tovermiddelen bewaard zonder dewelke de inboorling niet zou kunnen leven. Deze worden
voorbereid door een aantal specialisten, met als machtigste figuur de medicijnman. Zijn diensten worden met
aanzienlijke donaties beloond. De medicijnman geeft echter nooit de helende middelen zelf mee, maar legt de
ingredienten vast en schrijft deze op in een oude en geheime taal. Dit geschrift wordt enkel begrepen door
andere medicijnmannen en de kruidenkenner die, in ruil voor een donatie, het gevraagde tovermiddel zal
klaarmaken.”
4
