Onderzoeksmethodolo
gie 3
OM 3: wetenschappelijke
onderzoeksmethodologie, statistiek, Engels
Dorien Heylen
3E BACHELOR REVALIDATIEWETENSCHAPPEN EN KINESITHERAPIE
ACADEMIEJAAR 2020-2021
,
,Wetenschappelijke
onderzoeksmethodolo
gie
ONDERZOEKSMETHODOLOGIE 3
DORIEN HEYLEN
3E BACHELOR REVALIDATIEWETENSCHAPPEN EN KINESITHERAPIE
ACADEMIEJAAR 2020-2021
1
,2
,COMMISSIES MEDISCHE ETHIEK
1. Algemeen en prakti sch
Ethische commissie = ‘institutionele beoordelingsraad’ of IRB
- Bestaat uit leden met een brede competentie in biomedische wetenschappen en ethiek
- Beoordeelt de ethische aspecten van een experiment, ontwikkelt richtlijnen en geeft advies bij
individuele problemen (‘ethisch overleg’)
Waarom bestaan ethische commissies?
- Om de rechten, veiligheid en welzijn van proefpersonen te waarborgen
- Besteedt speciale aandacht aan kwetsbare bevolkingsgroepen
- Ondersteuning van gezondheidswerkers die in de ziekenhuispraktijk worden geconfronteerd met
ethische beslissingen
1.1 Basisteksten over ethiek in klinisch onderzoek
- Nuremberg Code (1947) vrijwillige toestemming om deel te nemen aan onderzoek
- World Medical Association - Declaration of Helsinki (1964, later vele malen gewijzigd)
- National Research Act (VS, 1974) + Het Belmont-rapport (1978)
o Respect voor personen (integriteit, autonomie)
o Weldadigheid - niet-kwaadaardigheid
o Justitie
NUREMBERG CODE
- Vrijwillige toestemming
- Vruchtbare resultaten voor het welzijn van de samenleving
- Verwachte resultaten rechtvaardigen experiment
- Vermijd alle onnodig lijden
- Geen experiment als de dood of invaliderend letsel zou kunnen optreden
- De mate van risico mag niet groter zijn dan het belang van het probleem
- Juiste voorbereidingen om proefpersonen te beschermen
- Uitgevoerd door wetenschappelijk gekwalificeerde personen
- De persoon moet de vrijheid hebben om het experiment te beëindigen
- De verantwoordelijke wetenschapper moet bereid zijn het experiment te beëindigen
DECLARATION OF HELSINKI (1964)
- Conform algemeen aanvaarde wetenschappelijke principes
- Experimenteel protocol beoordeeld door commissie onafhankelijk van onderzoeker en sponsor
- Uitgevoerd door wetenschappelijk gekwalificeerde personen. Verantwoordelijkheid met medisch
gekwalificeerd persoon
- Belang van experiment in verhouding tot inherent risico
- Zorgvuldige inschatting van voorspelbare risico's
- Het recht van een proefpersoon om zijn/haar integriteit te vrijwaren moet worden
gerespecteerd
- Staak elk onderzoek als de gevaren opwegen tegen de mogelijke voordelen (ook met tussentijdse
analyses)
- Bewaar bij publicatie de nauwkeurigheid van de resultaten
3
, - Elke potentiële proefpersoon moet worden geïnformeerd over het doel, de methoden, de
mogelijke voordelen en mogelijke gevaren en eventuele ongemakken
- De proefpersoon moet het recht hebben om zich van deelname te onthouden en zijn/haar
toestemming op elk moment in te trekken
DEELNAME AAN KLINISCHE ONDERZOEKEN
- Besluitvormingsvermogen = persoon moet zelf in staat zijn om beslissingen te kunnen maken
- Vrijwilligheid = doelbewust, uit vrije wil
- Communicatie
- Selectie van proefpersonen
- Beoordeling van risico's en voordelen
o Personen die risico lopen
o Soorten risico's
o Evenwicht tussen voordelen en risico's
1.2 Belgische wet
Koninklijk besluit 12 augustus 1994: elk ziekenhuis of ziekenhuisgroep moet een erkende ethische
commissie hebben
- Organisatie
o 8-15 leden
o De meerderheid van de geneeskunde artsen is aangesloten bij het ziekenhuis
o ≥ 1 huisarts niet aangesloten
o ≥ 1 verpleegkundige
o Jurist
o Niet toegestaan: directeur, hoofdgeneesheer, voorzitter medische raad, directeur
verpleging
o Standaardwerkwijzen, mandaat 4 jaar, verlengbaar, ≥ 1 vergadering per trimester,
jaarverslag
- Toewijzing
o Adviesfunctie met betrekking tot de ethische aspecten van ziekenhuiszorg
o Ondersteunende functie bij beslissingen over individuele ethische problemen
o Adviesfunctie met betrekking tot alle protocollen betreffende experimenten bij
proefpersonen - 4 mei 2004 werd ‘doorslaggevend’
- Advies is (was) vertrouwelijk, niet verplicht, schriftelijk, individueel en kan indien nodig de
individuele mening van de commissieleden weerspiegelen
- Vragen van personeelsleden en artsen
1.3 EEG-richtlijnen
- Richtlijn 2001/20 / EG van het Europees Parlement en de Raad van 4 april 2001
- Reikwijdte
- Definities: onderzoeker, protocol, ...
- Bescherming van proefpersonen tijdens klinische proeven
- Klinische proeven bij minderjarigen
- ... bij wilsonbekwame volwassenen (kwetsbare (patiënt) populaties)
- Ethische commissies
4
,ETHISCHE COMMISSIE OVERWEEGT
- Relevantie van het proces
- Voordelen en risico's
- Protocol: beschrijving van patiëntenpopulaties, alle informatie over bv. het nieuwe medicijn
- Geschiktheid van onderzoeker en personeel
- Onderzoeksbrochure
- Kwaliteit van voorzieningen: wat voor uitrusting heeft patiënt om bepaald experiment uit te
voeren
- Toereikendheid van schriftelijke patiëntinformatie
- Voorziening voor vrijwaring: als patiënten schade oplopen, moet daar een verzekering tegenover
staan
- Beloning of compensatie van onderzoekers en proefpersonen
- Regelingen voor werving van proefpersonen
EEG-RICHTLIJNEN
- Uitvoering van een klinische proef
- Uitwisselen van informatie
- Opschorting van processen of overtredingen
- Onderzoeksproducten
- Etikettering
- Naleving van GCP en GMP
o GCP = Good Clinical Practice: hoe correct en ethisch verantwoord klinisch onderzoek
doen
o GMP = Good Manufacturing Practice: productieproces moet goed gekend en adequaat
zijn
- Melding van ongewenste voorvallen
- Melding van ernstige ongewenste voorvallen
- Begeleiding bij rapportages
- …
PROTOCOL
- Korte inhoud
- Rationale voor experimenten
- Gedetailleerde beschrijving van experimenten
- In- en exclusiecriteria
- Mogelijke bijwerkingen of risico's voor proefpersonen
- Statistisch plan
- Stopregels (en/of reddingsinterventies)
5
, 1.4 ICH-richtlijnen voor IRB-CME
ICH = International Council for Harmonisation
- Voer een voortdurende evaluatie uit van elk onderzoek, aangepast aan de mate van risico, maar
minstens 1 keer per jaar
- Moet meer informatie vragen als dit zinvol bijdraagt aan de bescherming van proefpersonen
- Bij niet-therapeutische onderzoeken dient de IRB te beoordelen of het protocol op passende
wijze relevante ethische bezwaren behandelt
- Indien geen voorafgaande geïnformeerde toestemming mogelijk is, dient te worden bepaald dat
het protocol op passende wijze ethische kwesties behandelt
- Moet ervoor zorgen dat betalingen aan proefpersonen de proefpersonen niet dwingen of
anderszins onrechtmatig beïnvloeden. Betalingen moeten pro rata worden berekend en zijn niet
afhankelijk van de voltooiing van de proefperiode.
1.5 De Belgische implementati e
- EU-richtlijn 2001/20 / EG
o Gepubliceerd in mei 2001
o Omzetting in lokale wetgeving mei 2003
o Implementatie in elke lidstaat mei 2004
- Belgisch recht
o Gestemd in het parlement van maart 2004
o Gestemd in de Senaat op 29 april 2004
o Gepubliceerd op 18 mei 2004
o Inwerkingtreding 1 mei 2004
o Retroactieve implementatie
- Koninklijke Besluiten (KB)
o Juni 2004
Uitvoeringsmaatregelen
Verwijzing naar EU-begeleidingsdocumenten
Wijziging van de basiswet inzake geneesmiddelen van 1960
IMP te behandelen onder GMP-condities
o Juli 2004
Vergoedingen
- Omzendbrieven
o 447 (10/08/04)
Toelichting KB juni 2004
o 455 (28/11/04)
Overgangsperiode voor fase I vrijwilligers
1.6 De Belgische wet: 7 mei 2004
ETHISCH COMITÉ
- In ziekenhuizen (cfr. K.B.1994, 1 commissie per fusieziekenhuis) en buiten ziekenhuizen (WVVH,
SSMG, medische faculteiten, te erkennen door de minister)
- Samenstelling: cfr. K.B. 1994
- Minstens 20 protocollen per jaar vanaf 01/01/06 (alle protocollen die onder de wet vallen)
6
gie 3
OM 3: wetenschappelijke
onderzoeksmethodologie, statistiek, Engels
Dorien Heylen
3E BACHELOR REVALIDATIEWETENSCHAPPEN EN KINESITHERAPIE
ACADEMIEJAAR 2020-2021
,
,Wetenschappelijke
onderzoeksmethodolo
gie
ONDERZOEKSMETHODOLOGIE 3
DORIEN HEYLEN
3E BACHELOR REVALIDATIEWETENSCHAPPEN EN KINESITHERAPIE
ACADEMIEJAAR 2020-2021
1
,2
,COMMISSIES MEDISCHE ETHIEK
1. Algemeen en prakti sch
Ethische commissie = ‘institutionele beoordelingsraad’ of IRB
- Bestaat uit leden met een brede competentie in biomedische wetenschappen en ethiek
- Beoordeelt de ethische aspecten van een experiment, ontwikkelt richtlijnen en geeft advies bij
individuele problemen (‘ethisch overleg’)
Waarom bestaan ethische commissies?
- Om de rechten, veiligheid en welzijn van proefpersonen te waarborgen
- Besteedt speciale aandacht aan kwetsbare bevolkingsgroepen
- Ondersteuning van gezondheidswerkers die in de ziekenhuispraktijk worden geconfronteerd met
ethische beslissingen
1.1 Basisteksten over ethiek in klinisch onderzoek
- Nuremberg Code (1947) vrijwillige toestemming om deel te nemen aan onderzoek
- World Medical Association - Declaration of Helsinki (1964, later vele malen gewijzigd)
- National Research Act (VS, 1974) + Het Belmont-rapport (1978)
o Respect voor personen (integriteit, autonomie)
o Weldadigheid - niet-kwaadaardigheid
o Justitie
NUREMBERG CODE
- Vrijwillige toestemming
- Vruchtbare resultaten voor het welzijn van de samenleving
- Verwachte resultaten rechtvaardigen experiment
- Vermijd alle onnodig lijden
- Geen experiment als de dood of invaliderend letsel zou kunnen optreden
- De mate van risico mag niet groter zijn dan het belang van het probleem
- Juiste voorbereidingen om proefpersonen te beschermen
- Uitgevoerd door wetenschappelijk gekwalificeerde personen
- De persoon moet de vrijheid hebben om het experiment te beëindigen
- De verantwoordelijke wetenschapper moet bereid zijn het experiment te beëindigen
DECLARATION OF HELSINKI (1964)
- Conform algemeen aanvaarde wetenschappelijke principes
- Experimenteel protocol beoordeeld door commissie onafhankelijk van onderzoeker en sponsor
- Uitgevoerd door wetenschappelijk gekwalificeerde personen. Verantwoordelijkheid met medisch
gekwalificeerd persoon
- Belang van experiment in verhouding tot inherent risico
- Zorgvuldige inschatting van voorspelbare risico's
- Het recht van een proefpersoon om zijn/haar integriteit te vrijwaren moet worden
gerespecteerd
- Staak elk onderzoek als de gevaren opwegen tegen de mogelijke voordelen (ook met tussentijdse
analyses)
- Bewaar bij publicatie de nauwkeurigheid van de resultaten
3
, - Elke potentiële proefpersoon moet worden geïnformeerd over het doel, de methoden, de
mogelijke voordelen en mogelijke gevaren en eventuele ongemakken
- De proefpersoon moet het recht hebben om zich van deelname te onthouden en zijn/haar
toestemming op elk moment in te trekken
DEELNAME AAN KLINISCHE ONDERZOEKEN
- Besluitvormingsvermogen = persoon moet zelf in staat zijn om beslissingen te kunnen maken
- Vrijwilligheid = doelbewust, uit vrije wil
- Communicatie
- Selectie van proefpersonen
- Beoordeling van risico's en voordelen
o Personen die risico lopen
o Soorten risico's
o Evenwicht tussen voordelen en risico's
1.2 Belgische wet
Koninklijk besluit 12 augustus 1994: elk ziekenhuis of ziekenhuisgroep moet een erkende ethische
commissie hebben
- Organisatie
o 8-15 leden
o De meerderheid van de geneeskunde artsen is aangesloten bij het ziekenhuis
o ≥ 1 huisarts niet aangesloten
o ≥ 1 verpleegkundige
o Jurist
o Niet toegestaan: directeur, hoofdgeneesheer, voorzitter medische raad, directeur
verpleging
o Standaardwerkwijzen, mandaat 4 jaar, verlengbaar, ≥ 1 vergadering per trimester,
jaarverslag
- Toewijzing
o Adviesfunctie met betrekking tot de ethische aspecten van ziekenhuiszorg
o Ondersteunende functie bij beslissingen over individuele ethische problemen
o Adviesfunctie met betrekking tot alle protocollen betreffende experimenten bij
proefpersonen - 4 mei 2004 werd ‘doorslaggevend’
- Advies is (was) vertrouwelijk, niet verplicht, schriftelijk, individueel en kan indien nodig de
individuele mening van de commissieleden weerspiegelen
- Vragen van personeelsleden en artsen
1.3 EEG-richtlijnen
- Richtlijn 2001/20 / EG van het Europees Parlement en de Raad van 4 april 2001
- Reikwijdte
- Definities: onderzoeker, protocol, ...
- Bescherming van proefpersonen tijdens klinische proeven
- Klinische proeven bij minderjarigen
- ... bij wilsonbekwame volwassenen (kwetsbare (patiënt) populaties)
- Ethische commissies
4
,ETHISCHE COMMISSIE OVERWEEGT
- Relevantie van het proces
- Voordelen en risico's
- Protocol: beschrijving van patiëntenpopulaties, alle informatie over bv. het nieuwe medicijn
- Geschiktheid van onderzoeker en personeel
- Onderzoeksbrochure
- Kwaliteit van voorzieningen: wat voor uitrusting heeft patiënt om bepaald experiment uit te
voeren
- Toereikendheid van schriftelijke patiëntinformatie
- Voorziening voor vrijwaring: als patiënten schade oplopen, moet daar een verzekering tegenover
staan
- Beloning of compensatie van onderzoekers en proefpersonen
- Regelingen voor werving van proefpersonen
EEG-RICHTLIJNEN
- Uitvoering van een klinische proef
- Uitwisselen van informatie
- Opschorting van processen of overtredingen
- Onderzoeksproducten
- Etikettering
- Naleving van GCP en GMP
o GCP = Good Clinical Practice: hoe correct en ethisch verantwoord klinisch onderzoek
doen
o GMP = Good Manufacturing Practice: productieproces moet goed gekend en adequaat
zijn
- Melding van ongewenste voorvallen
- Melding van ernstige ongewenste voorvallen
- Begeleiding bij rapportages
- …
PROTOCOL
- Korte inhoud
- Rationale voor experimenten
- Gedetailleerde beschrijving van experimenten
- In- en exclusiecriteria
- Mogelijke bijwerkingen of risico's voor proefpersonen
- Statistisch plan
- Stopregels (en/of reddingsinterventies)
5
, 1.4 ICH-richtlijnen voor IRB-CME
ICH = International Council for Harmonisation
- Voer een voortdurende evaluatie uit van elk onderzoek, aangepast aan de mate van risico, maar
minstens 1 keer per jaar
- Moet meer informatie vragen als dit zinvol bijdraagt aan de bescherming van proefpersonen
- Bij niet-therapeutische onderzoeken dient de IRB te beoordelen of het protocol op passende
wijze relevante ethische bezwaren behandelt
- Indien geen voorafgaande geïnformeerde toestemming mogelijk is, dient te worden bepaald dat
het protocol op passende wijze ethische kwesties behandelt
- Moet ervoor zorgen dat betalingen aan proefpersonen de proefpersonen niet dwingen of
anderszins onrechtmatig beïnvloeden. Betalingen moeten pro rata worden berekend en zijn niet
afhankelijk van de voltooiing van de proefperiode.
1.5 De Belgische implementati e
- EU-richtlijn 2001/20 / EG
o Gepubliceerd in mei 2001
o Omzetting in lokale wetgeving mei 2003
o Implementatie in elke lidstaat mei 2004
- Belgisch recht
o Gestemd in het parlement van maart 2004
o Gestemd in de Senaat op 29 april 2004
o Gepubliceerd op 18 mei 2004
o Inwerkingtreding 1 mei 2004
o Retroactieve implementatie
- Koninklijke Besluiten (KB)
o Juni 2004
Uitvoeringsmaatregelen
Verwijzing naar EU-begeleidingsdocumenten
Wijziging van de basiswet inzake geneesmiddelen van 1960
IMP te behandelen onder GMP-condities
o Juli 2004
Vergoedingen
- Omzendbrieven
o 447 (10/08/04)
Toelichting KB juni 2004
o 455 (28/11/04)
Overgangsperiode voor fase I vrijwilligers
1.6 De Belgische wet: 7 mei 2004
ETHISCH COMITÉ
- In ziekenhuizen (cfr. K.B.1994, 1 commissie per fusieziekenhuis) en buiten ziekenhuizen (WVVH,
SSMG, medische faculteiten, te erkennen door de minister)
- Samenstelling: cfr. K.B. 1994
- Minstens 20 protocollen per jaar vanaf 01/01/06 (alle protocollen die onder de wet vallen)
6
