Menselijk gedrag: gedrag in
evolutie en ontwikkeling
Complexiteit van de erfelijkheid
Ethologisch-evolutionaire visie= vele gedragingen zijn erfelijk bepaald vanuit een
oorspronkelijke functionaliteit voor overleving en voortplanting (bv een enkele of dubbele
tonggoot)
Gedragsgenetica= gedrag wordt bepaald door interactie van verschillende genen (de wijze
waarop we ons gedragen is genetisch bepalend we vertonen hetzelfde gedrag als onze
ouders)
Epigenetica= niet het DNA op zich reguleert de overerving, maar epigenomen (bepaalde
genen in- of uitschakelen door een soort schakelaar) bepalen, op basis van interactie met de
omgeving (bv basis van voedingsgewoonten) op bepaalde genen worden
aangeschakeld/uitgeschakeld/gedempt
Eenvoudige en complexe modellen
Door de complexiteit v.h. menselijk gedrag hebben we de neiging om dit gedrag veel te
vereenvoudigen om het te kunnen vatten. Ook modellen of gedrag worden zelf vaak te
vereenvoudigd voorgesteld (terwijl auteurs zelfgenuanceerde antwoorden zochten
Modellen die de complexiteit benadrukten:
Dynamics systems visie= ontwikkeling waarbij een samenspel van variabelen kan
zorgen voor een stabilisatie of en destabilisatie van het gedragssysteem
Transactioneel model= vanuit start en eindpunt op een dynamische manier naar
ontwikkeling wordt gekeken
Eenvoudige en complexe effecten
Non-lineaire effecten= via drempelwaarde of optimumniveau
Multifactoriële interactie-effecten= het effect van een factor is afhankelijk van andere
factoren
Synergetische/katalyserende effecten= invloeden hebben pas effect als er tegelijk ook een
andere invloed aanwezig is (bv je pakt mayonaise pas als je olie en azijn samen met eigeel en
mostord opklopt) het effect van een factor verandert sterk als en andere factor erbij is
Indirecte causaliteit= het effect van een factor verloopt via een andere factor
,Time-lagged designs
Transversaal of cross-sectioneel onderzoeksopzet= doorsnede van iedere leeftijd van de
gemiddelde ontwikkeling op dat moment. oranje
Longitudinaal= eenzelfde groep kinderen over een langere periode opvolgen op
verschillende leeftijden. lastiger want duurt langer blauw
Time-lag methode= verschillende groepen kinderen volgens geboortejaar in het
onderzoekdesign opnemen (bv intelligentietest bij kinderen wanneer ze 5 en 10 zijn en dit
hetzelfde bij kinderen die 5 jaar later geboren zijn controle houden op invloeden van
maatschappelijk-historische aard) groen
Meten van gedragsontwikkeling
Observatie= door middel van natuurlijke omstandigheden of in gestructureerde situaties
(gestandaardiseerde observatie) of wanneer de onderzoeker als medespeler in interactie
treedt met het kind (participerende observatie)
Screening= wordt gedaan met algemene ontwikelingstesten (en bij een negatief resultaat
naar differentiaaldiagnose)
Differentiaaldiagnose/fijn diagnose= met specifieke testen
Dynamische diagnostiek= dynamic assessment of leertesten kijken hoe kind omgaat met
hulp
Narratieve diagnostiek= met beschrijvingen ipv met scores
, Samenhangende aspecten samen meten en in grafiekuitzetten beter inzicht geven in
processen en nuttig om ontwikkelingsstoornissen te beoordelen
IK WEET WAT HET BELANG EN DE MOGELIJKHEDEN ZIJN VAN HET OPENSTELLEN VAN
ONTWIKKELINGSCURVES EN CURVEKALIBRATIE
Op de leeftijd van 6j is er al een goede predictie mogelijk vd intelligentiescores op de leeftijd
van 18j, en deze voorspelbaarheid neemt toe naarmate de meting dichter bij de leeftijd van
18j. Er is een totaal gebrek aan overeenkomst tussen de ontwikkelingsindexen zoals
gemeten in de eerste 2 levensjaren en het intelligentiequotiënt predictiekloof
APGAR-index
APGAR-index = er worden 5 aspecten bij de pasgeborene beoordeeld met een score tussen
0-2 (baby’s met een lage apgar-score hebben vaak een perinataal zuurstoftekort gehad
verhoogde kans op neurologische afwijkingen)
evolutie en ontwikkeling
Complexiteit van de erfelijkheid
Ethologisch-evolutionaire visie= vele gedragingen zijn erfelijk bepaald vanuit een
oorspronkelijke functionaliteit voor overleving en voortplanting (bv een enkele of dubbele
tonggoot)
Gedragsgenetica= gedrag wordt bepaald door interactie van verschillende genen (de wijze
waarop we ons gedragen is genetisch bepalend we vertonen hetzelfde gedrag als onze
ouders)
Epigenetica= niet het DNA op zich reguleert de overerving, maar epigenomen (bepaalde
genen in- of uitschakelen door een soort schakelaar) bepalen, op basis van interactie met de
omgeving (bv basis van voedingsgewoonten) op bepaalde genen worden
aangeschakeld/uitgeschakeld/gedempt
Eenvoudige en complexe modellen
Door de complexiteit v.h. menselijk gedrag hebben we de neiging om dit gedrag veel te
vereenvoudigen om het te kunnen vatten. Ook modellen of gedrag worden zelf vaak te
vereenvoudigd voorgesteld (terwijl auteurs zelfgenuanceerde antwoorden zochten
Modellen die de complexiteit benadrukten:
Dynamics systems visie= ontwikkeling waarbij een samenspel van variabelen kan
zorgen voor een stabilisatie of en destabilisatie van het gedragssysteem
Transactioneel model= vanuit start en eindpunt op een dynamische manier naar
ontwikkeling wordt gekeken
Eenvoudige en complexe effecten
Non-lineaire effecten= via drempelwaarde of optimumniveau
Multifactoriële interactie-effecten= het effect van een factor is afhankelijk van andere
factoren
Synergetische/katalyserende effecten= invloeden hebben pas effect als er tegelijk ook een
andere invloed aanwezig is (bv je pakt mayonaise pas als je olie en azijn samen met eigeel en
mostord opklopt) het effect van een factor verandert sterk als en andere factor erbij is
Indirecte causaliteit= het effect van een factor verloopt via een andere factor
,Time-lagged designs
Transversaal of cross-sectioneel onderzoeksopzet= doorsnede van iedere leeftijd van de
gemiddelde ontwikkeling op dat moment. oranje
Longitudinaal= eenzelfde groep kinderen over een langere periode opvolgen op
verschillende leeftijden. lastiger want duurt langer blauw
Time-lag methode= verschillende groepen kinderen volgens geboortejaar in het
onderzoekdesign opnemen (bv intelligentietest bij kinderen wanneer ze 5 en 10 zijn en dit
hetzelfde bij kinderen die 5 jaar later geboren zijn controle houden op invloeden van
maatschappelijk-historische aard) groen
Meten van gedragsontwikkeling
Observatie= door middel van natuurlijke omstandigheden of in gestructureerde situaties
(gestandaardiseerde observatie) of wanneer de onderzoeker als medespeler in interactie
treedt met het kind (participerende observatie)
Screening= wordt gedaan met algemene ontwikelingstesten (en bij een negatief resultaat
naar differentiaaldiagnose)
Differentiaaldiagnose/fijn diagnose= met specifieke testen
Dynamische diagnostiek= dynamic assessment of leertesten kijken hoe kind omgaat met
hulp
Narratieve diagnostiek= met beschrijvingen ipv met scores
, Samenhangende aspecten samen meten en in grafiekuitzetten beter inzicht geven in
processen en nuttig om ontwikkelingsstoornissen te beoordelen
IK WEET WAT HET BELANG EN DE MOGELIJKHEDEN ZIJN VAN HET OPENSTELLEN VAN
ONTWIKKELINGSCURVES EN CURVEKALIBRATIE
Op de leeftijd van 6j is er al een goede predictie mogelijk vd intelligentiescores op de leeftijd
van 18j, en deze voorspelbaarheid neemt toe naarmate de meting dichter bij de leeftijd van
18j. Er is een totaal gebrek aan overeenkomst tussen de ontwikkelingsindexen zoals
gemeten in de eerste 2 levensjaren en het intelligentiequotiënt predictiekloof
APGAR-index
APGAR-index = er worden 5 aspecten bij de pasgeborene beoordeeld met een score tussen
0-2 (baby’s met een lage apgar-score hebben vaak een perinataal zuurstoftekort gehad
verhoogde kans op neurologische afwijkingen)
