Samenvatting
PEDAGOGIEK
Orthopedagogie - HoGent Campus Schoonmeersen
Schooljaar: 2020-2021 - MT1 – SEM2
Docent: L. Poppe
Margot De Weirdt
,PEDAGOGIEK
-2-
,PEDAGOGIEK
Inhoudsopgave
1. Wat is pedagogiek? ..................................................................................................................... - 7 -
1.1. Definiëring ........................................................................................................................... - 7 -
1.2. Niveaus van de pedagogiek ................................................................................................. - 7 -
1.3. Ontstaan en situering als wetenschap ................................................................................ - 7 -
1.4. Psychologie versus pedagogiek ........................................................................................... - 8 -
1.5. De pedagogische relatie ...................................................................................................... - 8 -
1.6. Denkkaders in de pedagogiek ............................................................................................. - 8 -
2. Theoretische pedagogiek ............................................................................................................ - 9 -
2.1. Driestromenland.................................................................................................................. - 9 -
2.1.1. De geesteswetenschappelijke stroming ...................................................................... - 9 -
2.1.2. De empirisch-analytische stroming ............................................................................. - 9 -
2.1.3. De kritisch-emancipatorische stroming..................................................................... - 10 -
2.2. De cultuurhistorische school ............................................................................................. - 10 -
2.2.1. Kernthema’s .............................................................................................................. - 11 -
2.3. Pedagogiek en het postmodernisme................................................................................. - 12 -
2.3.1. Belangrijkste begrippen............................................................................................. - 12 -
2.3.2. Betekenis voor de opvoeding en de pedagogiek ...................................................... - 13 -
3. Opvoeden .................................................................................................................................. - 14 -
3.1. Opvoeden door de tijden heen ......................................................................................... - 14 -
3.2. Definiëring ......................................................................................................................... - 14 -
3.2.1. Opvoedingsdoelen..................................................................................................... - 15 -
3.2.2. Opvoedingsinhouden ................................................................................................ - 15 -
3.2.3. Opvoedingsmiddelen................................................................................................. - 15 -
3.3. Opvoedingsmilieus ............................................................................................................ - 16 -
3.3.1. Het primaire opvoedingsmilieu ................................................................................. - 16 -
3.3.2. Het secundaire opvoedingsmilieu ............................................................................. - 16 -
3.3.3. Het tertiaire opvoedingsmilieu.................................................................................. - 16 -
3.4. Opvoedingsstijlen .............................................................................................................. - 16 -
3.4.1. De toegeeflijke of permissieve opvoedingsstijl ......................................................... - 17 -
3.4.2. De verwaarlozende opvoedingsstijl .......................................................................... - 17 -
3.4.3. De autoritaire opvoedingsstijl ................................................................................... - 17 -
3.4.4. De overbeschermende opvoedingsstijl ..................................................................... - 17 -
3.4.5. De autoritatieve of democratische opvoedingsstijl .................................................. - 18 -
3.4.6. Richtlijnen voor positief opvoeden: opvoedingsprincipes ........................................ - 18 -
3.5. Valkuilen in de opvoeding ................................................................................................. - 19 -
-3-
,PEDAGOGIEK
3.6. Zelfdeterminatie in de opvoeding (filmpje) ...................................................................... - 19 -
4. Gezinspedagogiek...................................................................................................................... - 20 -
4.1. Wat is een gezin?............................................................................................................... - 20 -
4.1.1. Gezinnen en families ................................................................................................. - 20 -
4.1.2. Gezin in verandering (drie tijdsperiodes) .................................................................. - 20 -
4.2. Het gezin als systeem ........................................................................................................ - 20 -
4.2.1. Open en gesloten gezinnen ....................................................................................... - 20 -
4.2.2. Harmonieuze gezinnen .............................................................................................. - 21 -
4.3. Rolpatronen binnen het gezin ........................................................................................... - 21 -
4.3.1. Rol van de vader ........................................................................................................ - 21 -
4.3.2. Rol van de moeder .................................................................................................... - 21 -
4.4. Opvoeden in het gezin....................................................................................................... - 22 -
4.4.1. Verschil in aanpak...................................................................................................... - 22 -
4.4.2. Structuur- en procesbenadering ............................................................................... - 22 -
4.4.3. Gelijk opvoeden hoeft niet, gelijkwaardigheid is genoeg ......................................... - 24 -
5. Secundair opvoedingsmilieu ..................................................................................................... - 25 -
5.1. Ecologische werkwijze van Bronfenbrenner ..................................................................... - 25 -
5.2. Maatschappelijke functies van de kinderopvang .............................................................. - 26 -
5.2.1. Economische functie ................................................................................................. - 26 -
5.2.2. Pedagogische functie................................................................................................. - 26 -
5.2.3. Sociale functie ........................................................................................................... - 26 -
5.3. Functies van het onderwijs................................................................................................ - 27 -
5.3.1. Kwalificatie (economische functie) ........................................................................... - 27 -
5.3.2. Socialisatie (maatschappelijke functie) ..................................................................... - 27 -
5.3.3. Subjectivering of persoonsvorming (pedagogische functie) ..................................... - 28 -
5.4. Het kind op school ............................................................................................................. - 28 -
5.5. Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie ....................................................................... - 29 -
6. Opvoedingsonzekerheid ............................................................................................................ - 30 -
6.1. Prestatiegerichte maatschappij ......................................................................................... - 30 -
6.2. Medicalisering ................................................................................................................... - 31 -
6.3. Pedagogisering .................................................................................................................. - 31 -
6.4. Generaties en opvoeding .................................................................................................. - 31 -
6.5. Evolutie in de communicatie ............................................................................................. - 33 -
6.5.1. Internetgebruik bij kinderen en jongeren ................................................................. - 33 -
6.5.2. Mediawijsheid ........................................................................................................... - 33 -
6.5.3. Kinderen over mediaopvoeding ................................................................................ - 33 -
-4-
,PEDAGOGIEK
6.5.4. I-connected parents .................................................................................................. - 34 -
6.5.5. Educatief gebruik van de nieuwe media ................................................................... - 34 -
-5-
,PEDAGOGIEK
-6-
,PEDAGOGIEK
1. Wat is pedagogiek?
1.1. Definiëring
PEDAGOGIEK → studie van de opvoeding van kinderen en jongeren van 0 tot 18 jaar
‘Paidagogos’ Pais: kind
Agogein: leiden → letterlijk: leiden van kinderen
De pedagogiek probeert opvoeding en opvoedend handelen systematisch te beschrijven door, op
basis van kwalitatief en kwantitatief onderzoek, algemeen geldende uitspraken te doen.
Pedagogiek = handelingswetenschap
Komen tot inzichten bruikbaar in de praktijk
Handelen van opvoeders staat centraal
1.2. Niveaus van de pedagogiek
Voorbeelden/
• Opvoedingswetenschap
• Opvoedkunde
• Opvoedingsleer
1.3. Ontstaan en situering als wetenschap
1779: eerste leerstoel -> universiteit Halle (Duitsland)
Jonge wetenschap
Invloed op werkveld? ->> vanaf WOII
Agogiek = overkoepelende wetenschap → werken aan het welzijn van mensen in het algemeen
Deelwetenschappen volgens leeftijd
✓ Pedagogiek: kinderen
✓ Andragogiek: volwassenen
✓ Gerontagogiek: ouderen
-7-
, PEDAGOGIEK
Deelwetenschappen volgens studieobject
✓ Pedagogiek: begeleiden van kinderen en jongeren naar volwassenheid
✓ Orthopedagogiek: begeleiden van mensen in nood
✓ Sociale agogiek: begeleiden van mensen binnen maatschappelijke problemen
✓ Psychoagogiek: begeleiden van mensen in psychische nood
Hulpwetenschappen -> wetenschappen waarvan de inzichten
helpen voor de theorievorming van een andere wetenschap,
in dit geval de pedagogiek
Een multidisciplinaire activiteit is een activiteit waarbij kennis
vanuit meerdere disciplines gecombineerd wordt om de
activiteit te voltooien.
Interdisciplinariteit is samenwerking met verschillende
disciplines.
1.4. Psychologie versus pedagogiek
Psychologie Pedagogiek
Nastreven van waardenvrije benadering van het Gebonden aan levensbeschouwelijke stromingen, na
menselijke gedrag WO II geseculariseerd
Wetenschap van beschrijven en verklaren van Wetenschap van tussenkomen, ingrijpen,
menselijk gedrag begeleiden,… ->> handelingswetenschap
Terrein van practici: onderwijzers, artsen, …
1.5. De pedagogische relatie
Ouder kan niet om zijn verantwoordelijkheid heen
De pedagogische relatie is gepretendeerd
De pedagogische relatie heeft een boven- en ondergrens
De pedagogische relatie is een tweezijdige relatie
1.6. Denkkaders in de pedagogiek
Er is niet 1 manier om naar opvoeding en onderwijs te kijken
Er zijn verschillende denkkaders, stromingen binnen de pedagogiek (zie volgende hoofdstuk)
ADVIES: experimenteer met alle verschillende visies op pedagogiek, en zie wat werkt in een
bepaalde situatie
-8-
PEDAGOGIEK
Orthopedagogie - HoGent Campus Schoonmeersen
Schooljaar: 2020-2021 - MT1 – SEM2
Docent: L. Poppe
Margot De Weirdt
,PEDAGOGIEK
-2-
,PEDAGOGIEK
Inhoudsopgave
1. Wat is pedagogiek? ..................................................................................................................... - 7 -
1.1. Definiëring ........................................................................................................................... - 7 -
1.2. Niveaus van de pedagogiek ................................................................................................. - 7 -
1.3. Ontstaan en situering als wetenschap ................................................................................ - 7 -
1.4. Psychologie versus pedagogiek ........................................................................................... - 8 -
1.5. De pedagogische relatie ...................................................................................................... - 8 -
1.6. Denkkaders in de pedagogiek ............................................................................................. - 8 -
2. Theoretische pedagogiek ............................................................................................................ - 9 -
2.1. Driestromenland.................................................................................................................. - 9 -
2.1.1. De geesteswetenschappelijke stroming ...................................................................... - 9 -
2.1.2. De empirisch-analytische stroming ............................................................................. - 9 -
2.1.3. De kritisch-emancipatorische stroming..................................................................... - 10 -
2.2. De cultuurhistorische school ............................................................................................. - 10 -
2.2.1. Kernthema’s .............................................................................................................. - 11 -
2.3. Pedagogiek en het postmodernisme................................................................................. - 12 -
2.3.1. Belangrijkste begrippen............................................................................................. - 12 -
2.3.2. Betekenis voor de opvoeding en de pedagogiek ...................................................... - 13 -
3. Opvoeden .................................................................................................................................. - 14 -
3.1. Opvoeden door de tijden heen ......................................................................................... - 14 -
3.2. Definiëring ......................................................................................................................... - 14 -
3.2.1. Opvoedingsdoelen..................................................................................................... - 15 -
3.2.2. Opvoedingsinhouden ................................................................................................ - 15 -
3.2.3. Opvoedingsmiddelen................................................................................................. - 15 -
3.3. Opvoedingsmilieus ............................................................................................................ - 16 -
3.3.1. Het primaire opvoedingsmilieu ................................................................................. - 16 -
3.3.2. Het secundaire opvoedingsmilieu ............................................................................. - 16 -
3.3.3. Het tertiaire opvoedingsmilieu.................................................................................. - 16 -
3.4. Opvoedingsstijlen .............................................................................................................. - 16 -
3.4.1. De toegeeflijke of permissieve opvoedingsstijl ......................................................... - 17 -
3.4.2. De verwaarlozende opvoedingsstijl .......................................................................... - 17 -
3.4.3. De autoritaire opvoedingsstijl ................................................................................... - 17 -
3.4.4. De overbeschermende opvoedingsstijl ..................................................................... - 17 -
3.4.5. De autoritatieve of democratische opvoedingsstijl .................................................. - 18 -
3.4.6. Richtlijnen voor positief opvoeden: opvoedingsprincipes ........................................ - 18 -
3.5. Valkuilen in de opvoeding ................................................................................................. - 19 -
-3-
,PEDAGOGIEK
3.6. Zelfdeterminatie in de opvoeding (filmpje) ...................................................................... - 19 -
4. Gezinspedagogiek...................................................................................................................... - 20 -
4.1. Wat is een gezin?............................................................................................................... - 20 -
4.1.1. Gezinnen en families ................................................................................................. - 20 -
4.1.2. Gezin in verandering (drie tijdsperiodes) .................................................................. - 20 -
4.2. Het gezin als systeem ........................................................................................................ - 20 -
4.2.1. Open en gesloten gezinnen ....................................................................................... - 20 -
4.2.2. Harmonieuze gezinnen .............................................................................................. - 21 -
4.3. Rolpatronen binnen het gezin ........................................................................................... - 21 -
4.3.1. Rol van de vader ........................................................................................................ - 21 -
4.3.2. Rol van de moeder .................................................................................................... - 21 -
4.4. Opvoeden in het gezin....................................................................................................... - 22 -
4.4.1. Verschil in aanpak...................................................................................................... - 22 -
4.4.2. Structuur- en procesbenadering ............................................................................... - 22 -
4.4.3. Gelijk opvoeden hoeft niet, gelijkwaardigheid is genoeg ......................................... - 24 -
5. Secundair opvoedingsmilieu ..................................................................................................... - 25 -
5.1. Ecologische werkwijze van Bronfenbrenner ..................................................................... - 25 -
5.2. Maatschappelijke functies van de kinderopvang .............................................................. - 26 -
5.2.1. Economische functie ................................................................................................. - 26 -
5.2.2. Pedagogische functie................................................................................................. - 26 -
5.2.3. Sociale functie ........................................................................................................... - 26 -
5.3. Functies van het onderwijs................................................................................................ - 27 -
5.3.1. Kwalificatie (economische functie) ........................................................................... - 27 -
5.3.2. Socialisatie (maatschappelijke functie) ..................................................................... - 27 -
5.3.3. Subjectivering of persoonsvorming (pedagogische functie) ..................................... - 28 -
5.4. Het kind op school ............................................................................................................. - 28 -
5.5. Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie ....................................................................... - 29 -
6. Opvoedingsonzekerheid ............................................................................................................ - 30 -
6.1. Prestatiegerichte maatschappij ......................................................................................... - 30 -
6.2. Medicalisering ................................................................................................................... - 31 -
6.3. Pedagogisering .................................................................................................................. - 31 -
6.4. Generaties en opvoeding .................................................................................................. - 31 -
6.5. Evolutie in de communicatie ............................................................................................. - 33 -
6.5.1. Internetgebruik bij kinderen en jongeren ................................................................. - 33 -
6.5.2. Mediawijsheid ........................................................................................................... - 33 -
6.5.3. Kinderen over mediaopvoeding ................................................................................ - 33 -
-4-
,PEDAGOGIEK
6.5.4. I-connected parents .................................................................................................. - 34 -
6.5.5. Educatief gebruik van de nieuwe media ................................................................... - 34 -
-5-
,PEDAGOGIEK
-6-
,PEDAGOGIEK
1. Wat is pedagogiek?
1.1. Definiëring
PEDAGOGIEK → studie van de opvoeding van kinderen en jongeren van 0 tot 18 jaar
‘Paidagogos’ Pais: kind
Agogein: leiden → letterlijk: leiden van kinderen
De pedagogiek probeert opvoeding en opvoedend handelen systematisch te beschrijven door, op
basis van kwalitatief en kwantitatief onderzoek, algemeen geldende uitspraken te doen.
Pedagogiek = handelingswetenschap
Komen tot inzichten bruikbaar in de praktijk
Handelen van opvoeders staat centraal
1.2. Niveaus van de pedagogiek
Voorbeelden/
• Opvoedingswetenschap
• Opvoedkunde
• Opvoedingsleer
1.3. Ontstaan en situering als wetenschap
1779: eerste leerstoel -> universiteit Halle (Duitsland)
Jonge wetenschap
Invloed op werkveld? ->> vanaf WOII
Agogiek = overkoepelende wetenschap → werken aan het welzijn van mensen in het algemeen
Deelwetenschappen volgens leeftijd
✓ Pedagogiek: kinderen
✓ Andragogiek: volwassenen
✓ Gerontagogiek: ouderen
-7-
, PEDAGOGIEK
Deelwetenschappen volgens studieobject
✓ Pedagogiek: begeleiden van kinderen en jongeren naar volwassenheid
✓ Orthopedagogiek: begeleiden van mensen in nood
✓ Sociale agogiek: begeleiden van mensen binnen maatschappelijke problemen
✓ Psychoagogiek: begeleiden van mensen in psychische nood
Hulpwetenschappen -> wetenschappen waarvan de inzichten
helpen voor de theorievorming van een andere wetenschap,
in dit geval de pedagogiek
Een multidisciplinaire activiteit is een activiteit waarbij kennis
vanuit meerdere disciplines gecombineerd wordt om de
activiteit te voltooien.
Interdisciplinariteit is samenwerking met verschillende
disciplines.
1.4. Psychologie versus pedagogiek
Psychologie Pedagogiek
Nastreven van waardenvrije benadering van het Gebonden aan levensbeschouwelijke stromingen, na
menselijke gedrag WO II geseculariseerd
Wetenschap van beschrijven en verklaren van Wetenschap van tussenkomen, ingrijpen,
menselijk gedrag begeleiden,… ->> handelingswetenschap
Terrein van practici: onderwijzers, artsen, …
1.5. De pedagogische relatie
Ouder kan niet om zijn verantwoordelijkheid heen
De pedagogische relatie is gepretendeerd
De pedagogische relatie heeft een boven- en ondergrens
De pedagogische relatie is een tweezijdige relatie
1.6. Denkkaders in de pedagogiek
Er is niet 1 manier om naar opvoeding en onderwijs te kijken
Er zijn verschillende denkkaders, stromingen binnen de pedagogiek (zie volgende hoofdstuk)
ADVIES: experimenteer met alle verschillende visies op pedagogiek, en zie wat werkt in een
bepaalde situatie
-8-
