ex
VERBINTENISSENRECHT
Prof. B. Weyts
2025-2026
Dit document bevat een uitgebreide samenvatting van het vak Verbintenissenrecht,
gebaseerd op de PowerPointpresentaties en lesnotities. De samenvatting omvat ook
veel voorbeelden ter verduidelijking en om de leerstof makkelijker te onthouden, evenals
mogelijke examenvragen en casussen. Achteraan vindt u een inhoudsopgave.
Chaima Ikken
,Verbintenissenrecht 2025-2026
LES 1 – DINSDAG 23 SEPTEMBER 2025
INLEIDING
Waarover gaat het?
- Verbintenissenrecht is de “Moeder van het recht”
- Verbintenissenrecht is het gemene recht: de basis waarop de andere vakken van het
privaatrecht verder bouwen.
- Kern van het privaatrecht: regelt rechtsverhoudingen tussen individuen
- >< Publiek recht: regelt rechtsverhoudingen tussen overheid en individuen
- Individu: titularis van subjectief recht (NP of RP)
Bronnen van verbintenissen (art. 5.3, lid 1 BW)
- Verbintenissen uit eenzijdige en meerzijdige RH
- Rechtshandeling = handeling met bedoeling rechtsgevolgen te creëren. Meerzijdige RH:
vb. sluiten van een koopovk / Eenzijdige RH: vb. uitbrengen van een aanbod.
- Mogelijke examenvraag: zijn verbintenis en overeenkomst synoniemen? → Nee!
Ovk = contract, is een bron van verbintenissen
- Verbintenissen uit rechtsfeiten: BCA en oneigenlijke contracten
- Rechtsfeit = feit waaraan rechtsgevolgen worden verbonden zonder dat die beoogd zijn,
maar wet koppelt er toch gevolgen aan.
- Oneigenlijke contracten = verbintenissen die uit rechtsfeiten ontstaan.
Vb: onverschuldigde betaling, zaakwaarneming, ongerechtvaardigde verrijking
- Buitencontractuele aansprakelijkheid (BCA) = vorm van verbintenissen uit
rechtsfeiten.
- Vb: auto parkeren op openbare weg; derde (geen contractuele band) krast met
sleutel op auto. Juridisch: derde pleegt een fout (onrechtmatige daad) → schade
veroorzaakt. Gevolg: vordering tot schadevergoeding tegen schadeverwekker
Bijzondere status verbintenissenrecht – doelstellingen
- Bindende kracht ovk m.h.o. op een efficiënt en rechtszeker verloop van het rechtsverkeer
- Ovk sluiten = niet vrijblijvend, bindende kracht alsof in de wet ingeschreven
- Vb: eigenaar appartement + huurder → huurovk = meerzijdige RH → verbintenissen
ontstaan, rechten en plichten voor beide partijen, naleving verplicht
- Rechter moet bindende kracht respecteren, mag ovk niet naast zich neerleggen, niet
herschrijven…
- Contractsvrijheid, steunend op juridische principes = individuele vrijheid en autonomie
- Iedereen in principe vrij om te contracteren: met wie hij wil, tegen prijs die hij wil, onder
voorwaarden die hij wil
- Maar in praktijk = nuances en uitzonderingen: bv. discriminatie verboden, regels
beperken contractsvrijheid
- Maatschappelijke rechtvaardigheid
- Ideale wereld: iedereen dezelfde kennis, informatie, intelligentie,
onderhandelingspositie
- Realiteit: machtsonevenwichten
- Vb: consument sluit contract met Telenet (groot bedrijf met meer kennis/informatie) →
geen gelijkwaardige onderhandelingspositie
Chaima Ikken 1
,Verbintenissenrecht 2025-2026
- Wetgever creëert via wettelijke regelingen een level playing field → contractspartijen
moeten ergens op kunnen terugvallen + partij met weinig kennis/informatie wordt
beschermd
Recente evolutie van oud naar nieuw recht
- Regels van oud BW van 1804 achterhaald?
- Maar rechtspraak heeft gezorgd voor evolutie, waardoor verbintenissenrecht de “tand des tijds”
relatief goed heeft doorstaan.
- Hoge verwachtingen van Boek 5 BW
(Nieuwe) Boeken 1 en 5 BW
- Totstandkoming ging niet zonder slag of stoot
- Wetsvoorstellen van 24/02/2021
- Ruime consultatie m.b.t. Boek 5 BW
- Amendementen
- Wetten van 28 april 2022, BS 1 juli 2022
- Inwerkingtreding: 01/01/2023
Temporele werking
Boek 5 BW is van toepassing op alle RH en rechtsfeiten die plaatsvinden na 01/01/2023. Tenzij partijen
anders bepalen, blijft het oude recht van toepassing op:
- De toekomstige gevolgen van RH en rechtsfeiten die hebben plaatsgevonden voor 01/01/2023.
- De RH en rechtsfeiten die hebben plaatsgevonden na 01/012023 en die betrekking hebben op
een verbintenis ontstaan uit een RH of rechtsfeit die hebben plaatsgevonden voor 01/01/2023.
Gevolg: oud en nieuw verbintenissenrecht zullen lange tijd naast elkaar bestaan!
Boek 1 BW: “Algemene bepalingen”
- Principes:
- Transversale werking (= geldt voor heel privaatrecht), maar van groot belang voor het
verbintenissenrecht
- Geeft definities van: bronnen, toepassing van wet in de tijd, RH, wilsuiting, kennisgeving,
tijdsbepaling en voorwaarde, berekening termijnen, vertegenwoordiging, subjectieve
goede trouw, rechtsmisbruik, oogmerk om te schade, afstand van recht
- Gelaagde structuur (van algemeen naar bijzonder)
- Keuze voor algemeen begrippenkader verdient goedkeuring
- Kritiek op Boek 1 BW:
- Vragen bij totstandkoming
- Summier wetboek
- Waarom worden bepaalde begrippen wel en andere niet gedefinieerd in Boek 1 BW?
Boek 5 BW: “Verbintenissen”
- Evolutie, geen revolutie
- Gaat hervorming ver genoeg? Voldoende aandacht voor recente tendensen (bv. duurzaamheid)?
- Cass → Hof probeerde verbintenissenrecht te moderniseren door jaren heen, door invoer
van nieuwe rechtsfiguren. MAAR Cass = geen wetgever (scheiding der machten)
- Kan/mag rechterlijk orgaan nieuwe rechtsfiguren creëren?
- Voldoende verantwoording voor gemaakte keuzes?
Doelstellingen Boek 5 BW
Chaima Ikken 2
, Verbintenissenrecht 2025-2026
1) Modernisering
- Terminologische vereenvoudiging:
- Bv. voorzichtige en redelijke persoon, ongerechtvaardigde verrijking, …
- Vb. Rechtsmisbruik. Oorspronkelijk algemeen rechtsbeginsel door Cass (Algemene
rechtsbeginselen = dezelfde waarde als wettelijke bepalingen). Rechtsmisbruik
werd veel toegepast in rechtspraak, in alle takken privaatrecht. Wetgever
definieerde begrip uniform in Boek 1 → toepassing op dezelfde manier in alle
rechtstakken
- Maar aantal moeilijke/verwarrende begrippen werden behouden (bv. oneigenlijke
contracten, wilsverhinderende dwaling…)
- Meer moderne en logische structuur
- Wetgever hanteert begrippen begrijpelijk voor leken
- Vb: Ongerechtvaardigde verrijking → vervangt verrijking zonder oorzaak
- Voorzichtige en redelijke persoon → vervangt goede huisvader (bonus pater familias)
- Genderneutraliteit meegenomen: huisvader maar niet huismoeder?
- Inhoudelijke modernisering
- Nieuw evenwicht tussen wilsautonomie en rol rechter
- Sancties op maat
- Overdracht van verbintenissen, schuldvorderingen en contracten
- Toegankelijk voor de burger
- Maar blijft een technische regeling
- Andere kenmerken:
- Er wordt gewerkt met sancties op maat: de vroegere zwart-wit-redeneringen zijn
grotendeels verdwenen.
2) Coherentie en rechtszekerheid bevorderen
- Codificatie van bestaande cassatierechtspraak
- Cass zorgde voor evolutie verbintenissenrecht:
- Vb. buitengerechtelijke ontbinding op partijverklaring, contracts- en
onderhandelingsvrijheid, misbruik van omstandigheden, enz.
- Feitenrechter weet: uitspraak in strijd met cassatierechtspraak → kans groot op
vernietiging bij Cass
- Vereenvoudiging van aantal regels
- Meer coherente structuur
- O.a. chronologische regeling van sluiten tot einde van ovk
3) Competiviteit van het Belgische recht verhogen
- Bij internationale contracten met Belgische component → meestal niet gekozen voor
Belgisch recht
- Mogelijke reden: Belgisch recht gebaseerd op oude Napoleontische codes → hierdoor
vernieuwing
Aard van de wetsbepaling
- “Aard van de wetsbepaling” = vraag of bepalingen: openbare orde (OO), dwingend recht, of
aanvullend recht zijn
- Wat is de aard van de wetsbepalingen die je terugvindt in Boek 5?
- Parlementaire voorbereiding: “moeilijke vraag → laten oplossen door rechtspraak”
- RvS corrigeert: niet taak rechtspraak, maar wetgever
- Wetgever moet zelf aangeven aard van wetsbepaling
Algemene catch all bepaling in Boek 5 BW (art. 5.3, tweede lid BW)
Chaima Ikken 3
VERBINTENISSENRECHT
Prof. B. Weyts
2025-2026
Dit document bevat een uitgebreide samenvatting van het vak Verbintenissenrecht,
gebaseerd op de PowerPointpresentaties en lesnotities. De samenvatting omvat ook
veel voorbeelden ter verduidelijking en om de leerstof makkelijker te onthouden, evenals
mogelijke examenvragen en casussen. Achteraan vindt u een inhoudsopgave.
Chaima Ikken
,Verbintenissenrecht 2025-2026
LES 1 – DINSDAG 23 SEPTEMBER 2025
INLEIDING
Waarover gaat het?
- Verbintenissenrecht is de “Moeder van het recht”
- Verbintenissenrecht is het gemene recht: de basis waarop de andere vakken van het
privaatrecht verder bouwen.
- Kern van het privaatrecht: regelt rechtsverhoudingen tussen individuen
- >< Publiek recht: regelt rechtsverhoudingen tussen overheid en individuen
- Individu: titularis van subjectief recht (NP of RP)
Bronnen van verbintenissen (art. 5.3, lid 1 BW)
- Verbintenissen uit eenzijdige en meerzijdige RH
- Rechtshandeling = handeling met bedoeling rechtsgevolgen te creëren. Meerzijdige RH:
vb. sluiten van een koopovk / Eenzijdige RH: vb. uitbrengen van een aanbod.
- Mogelijke examenvraag: zijn verbintenis en overeenkomst synoniemen? → Nee!
Ovk = contract, is een bron van verbintenissen
- Verbintenissen uit rechtsfeiten: BCA en oneigenlijke contracten
- Rechtsfeit = feit waaraan rechtsgevolgen worden verbonden zonder dat die beoogd zijn,
maar wet koppelt er toch gevolgen aan.
- Oneigenlijke contracten = verbintenissen die uit rechtsfeiten ontstaan.
Vb: onverschuldigde betaling, zaakwaarneming, ongerechtvaardigde verrijking
- Buitencontractuele aansprakelijkheid (BCA) = vorm van verbintenissen uit
rechtsfeiten.
- Vb: auto parkeren op openbare weg; derde (geen contractuele band) krast met
sleutel op auto. Juridisch: derde pleegt een fout (onrechtmatige daad) → schade
veroorzaakt. Gevolg: vordering tot schadevergoeding tegen schadeverwekker
Bijzondere status verbintenissenrecht – doelstellingen
- Bindende kracht ovk m.h.o. op een efficiënt en rechtszeker verloop van het rechtsverkeer
- Ovk sluiten = niet vrijblijvend, bindende kracht alsof in de wet ingeschreven
- Vb: eigenaar appartement + huurder → huurovk = meerzijdige RH → verbintenissen
ontstaan, rechten en plichten voor beide partijen, naleving verplicht
- Rechter moet bindende kracht respecteren, mag ovk niet naast zich neerleggen, niet
herschrijven…
- Contractsvrijheid, steunend op juridische principes = individuele vrijheid en autonomie
- Iedereen in principe vrij om te contracteren: met wie hij wil, tegen prijs die hij wil, onder
voorwaarden die hij wil
- Maar in praktijk = nuances en uitzonderingen: bv. discriminatie verboden, regels
beperken contractsvrijheid
- Maatschappelijke rechtvaardigheid
- Ideale wereld: iedereen dezelfde kennis, informatie, intelligentie,
onderhandelingspositie
- Realiteit: machtsonevenwichten
- Vb: consument sluit contract met Telenet (groot bedrijf met meer kennis/informatie) →
geen gelijkwaardige onderhandelingspositie
Chaima Ikken 1
,Verbintenissenrecht 2025-2026
- Wetgever creëert via wettelijke regelingen een level playing field → contractspartijen
moeten ergens op kunnen terugvallen + partij met weinig kennis/informatie wordt
beschermd
Recente evolutie van oud naar nieuw recht
- Regels van oud BW van 1804 achterhaald?
- Maar rechtspraak heeft gezorgd voor evolutie, waardoor verbintenissenrecht de “tand des tijds”
relatief goed heeft doorstaan.
- Hoge verwachtingen van Boek 5 BW
(Nieuwe) Boeken 1 en 5 BW
- Totstandkoming ging niet zonder slag of stoot
- Wetsvoorstellen van 24/02/2021
- Ruime consultatie m.b.t. Boek 5 BW
- Amendementen
- Wetten van 28 april 2022, BS 1 juli 2022
- Inwerkingtreding: 01/01/2023
Temporele werking
Boek 5 BW is van toepassing op alle RH en rechtsfeiten die plaatsvinden na 01/01/2023. Tenzij partijen
anders bepalen, blijft het oude recht van toepassing op:
- De toekomstige gevolgen van RH en rechtsfeiten die hebben plaatsgevonden voor 01/01/2023.
- De RH en rechtsfeiten die hebben plaatsgevonden na 01/012023 en die betrekking hebben op
een verbintenis ontstaan uit een RH of rechtsfeit die hebben plaatsgevonden voor 01/01/2023.
Gevolg: oud en nieuw verbintenissenrecht zullen lange tijd naast elkaar bestaan!
Boek 1 BW: “Algemene bepalingen”
- Principes:
- Transversale werking (= geldt voor heel privaatrecht), maar van groot belang voor het
verbintenissenrecht
- Geeft definities van: bronnen, toepassing van wet in de tijd, RH, wilsuiting, kennisgeving,
tijdsbepaling en voorwaarde, berekening termijnen, vertegenwoordiging, subjectieve
goede trouw, rechtsmisbruik, oogmerk om te schade, afstand van recht
- Gelaagde structuur (van algemeen naar bijzonder)
- Keuze voor algemeen begrippenkader verdient goedkeuring
- Kritiek op Boek 1 BW:
- Vragen bij totstandkoming
- Summier wetboek
- Waarom worden bepaalde begrippen wel en andere niet gedefinieerd in Boek 1 BW?
Boek 5 BW: “Verbintenissen”
- Evolutie, geen revolutie
- Gaat hervorming ver genoeg? Voldoende aandacht voor recente tendensen (bv. duurzaamheid)?
- Cass → Hof probeerde verbintenissenrecht te moderniseren door jaren heen, door invoer
van nieuwe rechtsfiguren. MAAR Cass = geen wetgever (scheiding der machten)
- Kan/mag rechterlijk orgaan nieuwe rechtsfiguren creëren?
- Voldoende verantwoording voor gemaakte keuzes?
Doelstellingen Boek 5 BW
Chaima Ikken 2
, Verbintenissenrecht 2025-2026
1) Modernisering
- Terminologische vereenvoudiging:
- Bv. voorzichtige en redelijke persoon, ongerechtvaardigde verrijking, …
- Vb. Rechtsmisbruik. Oorspronkelijk algemeen rechtsbeginsel door Cass (Algemene
rechtsbeginselen = dezelfde waarde als wettelijke bepalingen). Rechtsmisbruik
werd veel toegepast in rechtspraak, in alle takken privaatrecht. Wetgever
definieerde begrip uniform in Boek 1 → toepassing op dezelfde manier in alle
rechtstakken
- Maar aantal moeilijke/verwarrende begrippen werden behouden (bv. oneigenlijke
contracten, wilsverhinderende dwaling…)
- Meer moderne en logische structuur
- Wetgever hanteert begrippen begrijpelijk voor leken
- Vb: Ongerechtvaardigde verrijking → vervangt verrijking zonder oorzaak
- Voorzichtige en redelijke persoon → vervangt goede huisvader (bonus pater familias)
- Genderneutraliteit meegenomen: huisvader maar niet huismoeder?
- Inhoudelijke modernisering
- Nieuw evenwicht tussen wilsautonomie en rol rechter
- Sancties op maat
- Overdracht van verbintenissen, schuldvorderingen en contracten
- Toegankelijk voor de burger
- Maar blijft een technische regeling
- Andere kenmerken:
- Er wordt gewerkt met sancties op maat: de vroegere zwart-wit-redeneringen zijn
grotendeels verdwenen.
2) Coherentie en rechtszekerheid bevorderen
- Codificatie van bestaande cassatierechtspraak
- Cass zorgde voor evolutie verbintenissenrecht:
- Vb. buitengerechtelijke ontbinding op partijverklaring, contracts- en
onderhandelingsvrijheid, misbruik van omstandigheden, enz.
- Feitenrechter weet: uitspraak in strijd met cassatierechtspraak → kans groot op
vernietiging bij Cass
- Vereenvoudiging van aantal regels
- Meer coherente structuur
- O.a. chronologische regeling van sluiten tot einde van ovk
3) Competiviteit van het Belgische recht verhogen
- Bij internationale contracten met Belgische component → meestal niet gekozen voor
Belgisch recht
- Mogelijke reden: Belgisch recht gebaseerd op oude Napoleontische codes → hierdoor
vernieuwing
Aard van de wetsbepaling
- “Aard van de wetsbepaling” = vraag of bepalingen: openbare orde (OO), dwingend recht, of
aanvullend recht zijn
- Wat is de aard van de wetsbepalingen die je terugvindt in Boek 5?
- Parlementaire voorbereiding: “moeilijke vraag → laten oplossen door rechtspraak”
- RvS corrigeert: niet taak rechtspraak, maar wetgever
- Wetgever moet zelf aangeven aard van wetsbepaling
Algemene catch all bepaling in Boek 5 BW (art. 5.3, tweede lid BW)
Chaima Ikken 3
