Jeugdrecht
Hoofdstuk 1: Geschiedenis
1. Jeugdbescherming in België: het ontstaan van een categoriaal beleid
1.1 Evolu)e van de socialisa)e
v Vroeger had men geen kindbeeld
Ø Kinderen werden beschouwd als kleine volwassenen vanaf +/- 7 jaar
Ø Geen school, ze werkten mee op het veld of in het huishouden
Ø Harde en afstandelijke opvoeding, vaak gewelddadig of bijgelovig
Ø Kinderen hadden geen rechten en weinig waarde, vooral meisjes niet
Ø Ouders voedden hun kinderen vaak niet zelf op à opvoedster of andere mensen
v Eerste aanzet tot een kindbeeld (vanaf 16de eeuw)
Ø In rijke milieus kregen jongens onderwijs, meisjes pas veel later
Ø Twee visies op kinderen:
§ Moralisten: kind is van nature slecht, opvoeding moet corrigeren
§ RomanHci: kind is goed, samenleving maakt het slecht
Ø Kinderen werden steeds meer als aparte wezens gezien
Ø VerlichHng (18e eeuw): opvoeding werd gezien als voorbereiding op volwassenheid
§ Kantelpunt: focus op wetenschap à kennis gaat vooruit, info verzamelen, leven in handen
proberen nemen
Ø Beschermde omgeving nodig om kind te laten groeien
De samenleving verandert mee:
Ø Kinderarbeid wordt verboden, leerplicht ingevoerd
Ø OprichHng van instellingen speciaal voor kinderen (school, opvang, zorg)
Ø Er ontstaat een wachPjd: kind is nog geen volwassene, maar onderweg
v Het huidige kindbeeld
Ø Kinderen worden gezien als nieuwsgierig, creaHef en leergierig
Ø Ze hebben recht op een omgeving die hun ontwikkeling ondersteunt
Ø Opvoeding en onderwijs zijn afgestemd op hun leeRijd en noden
Ø Aparte behandeling in zorg, onderwijs en opvoeding is normaal
Ø Pas bij volwassenheid worden kinderen volledig verantwoordelijk
2. Historisch overzicht van de Jeugdbescherming in het Belgisch recht
2.1 Evolu)e van de sociale controle
Vroege 'jden tot Verlich'ng
v Eerste sporen van onderscheid:
Ø In het oude Rome begon men sHlaan anders naar kinderen te kijken
Ø “Onmondige” kinderen (te jong om te trouwen) kregen soms een andere straf dan volwassenen
Ø Rechters bepaalden of een kind wist wat goed of fout was (“oordeel des onderscheids”)
Ø LeeRijd én intenHe speelden een rol bij straYaarheid
v Na de val van het Romeinse Rijk:
Ø Macht verschoof van de staat naar het gezin
Ø Vader bepaalde zelf of een kind gestraR werd
Ø Strafrecht verschilde per stam, streek en familie
Ø Geen centraal rechtssysteem meer, rechters verdwenen
1
,v Terugkeer van regels en staatsmacht:
Ø Vanaf 11e eeuw: herontdekking van Romeins recht
Ø 13e eeuw: opkomst van staten → meer nood aan orde à aanpak criminaliteit
Ø Staat ging rechtspraak opnieuw organiseren, ook voor kinderen
Ø Rechters bepaalden of kind wist wat het deed
v Eerste wetgeving met verzachtende straf (1532)
Ø ConsHtuHo Criminalis Carolina: straf mag verzacht worden voor kinderen
Ø Voorwaarde: kind had nog geen gebruik van rede (gezond verstand)
Ø Eerste webelijke erkenning à kinderen niet zomaar als volwassenen gestraR
v EvoluHe richHng moderne visie:
Ø VerlichHng bevesHgt idee dat mens keuzes maakt met verstand
Ø Kinderen worden meer en meer gezien als niet volledig verantwoordelijke wezens
Ø Basis gelegd voor latere jeugdbescherming en aangepaste straffen
De Verlich'ng
v Wat is de verlichHng?
Ø 18e eeuw = Hjd van verstand, wetenschap en vooruitgang
Ø Mensen geloven dat je de samenleving kan verbeteren met kennis
Ø PosiHvisme: alles moet verklaarbaar en meetbaar zijn
Ø Start van de industriële revoluHe met grote technologische veranderingen
v Donkere keerzijde van de vooruitgang:
Ø Fabrieksarbeid: lange uren, lage lonen, geen bescherming
Ø Kinderen moesten mee werken, vaak in gevaarlijke omstandigheden
Ø Kinderarbeid werd verboden (1889), maar met veel weerstand
Ø Ouders en werkgevers zagen het als inmenging in gezag of verlies aan inkomen
v Verlichtende ideeën over kinderen:
Ø Kinderen worden nu gezien als de toekomst van de samenleving
Ø Als kennis belangrijk is, moet je kinderen opvoeden en beschermen
Ø Verwaarlozing van kinderen = bedreiging voor de toekomst
Ø Verlichte maatschappij kiest steeds meer voor bescherming en onderwijs
v Sociale spanningen:
Ø Opkomst van het socialisme: strijd voor betere leefomstandigheden
Ø Rijken (adel, kerk) reageren met liefdadigheid (fancy fairs, voedsel, speelgoed)
Ø Spanningen tussen structurele verandering (socialisme) en morele plicht (rijkere klasse)
Ø Poging om arbeiders hun normen en waarden op te leggen
v Nieuwe kijk op straffen:
Ø Verlichte denkers (zoals Rousseau, Montesquieu, Voltaire) stelden kriHsche vragen:
§ Is het strafsysteem wel eerlijk?
§ Houden we rekening met leeRijd of situaHe?
Ø Sociale wetenschappen ontstaan en onderzoeken andere manieren van straffen
Ø Hieruit groeien vier belangrijke strafrechtelijke scholen
2
,Tendensen vanaf de Verlich'ng
v Klassieke criminologische school (18e eeuw)
Ø Verzet tegen wrede straffen van vroeger (zoals lijfstraffen onder het Ancien Régime)
Ø Straf moet logisch, eerlijk en webelijk bepaald zijn
Ø 5 basisprincipes:
§ Vrije wil: je kiest bewust voor goed of kwaad
§ Verantwoordelijkheid: je bent zelf verantwoordelijk
§ Legaliteit: straf en misdrijf moeten in de wet staan
§ ProporHonaliteit: straf moet passen bij de ernst van het feit
§ Gelijkheid: de wet is voor iedereen gelijk
Ø 3 doelen van straf: boeten, afschrikken, bijleren
Ø KriHek: te weinig aandacht voor de dader zelf (zoals leeRijd of achtergrond)
v Belang voor jongeren
Ø In 1791: jongeren tot 16 jaar krijgen andere straffen
Ø Belangrijke stap: idee dat kind niet op zelfde manier kan kiezen als volwassene
Ø Strafrechtelijke minderjarigheid ontstaat
v Het posi9visme (19e eeuw)
Ø Nieuwe vraag: waarom pleegt iemand een misdrijf?
Ø Focus op wetenschappelijke observaHe en feiten
Ø Kijk naar: armoede, opvoeding, omgeving, biologie
Ø Niet het misdrijf staat centraal, maar de dader
Ø Voorbeeld: kind dat steelt uit honger moet geholpen worden, niet gestraR
Ø Gevolgen posiHvisme:
§ Criminaliteit is een sociaal probleem, geen puur juridisch feit
§ Opvoeding, prevenHe, hulpverlening worden belangrijker dan straf
§ Zorg voor kinderen in moeilijke situaHes, nog voor ze iets misdoen
v Crimineel-antropologische school
Ø Bedenker: Cesare Lombroso
Ø Idee: sommige mensen worden als crimineel geboren
Ø AtavisHsche kenmerken: uiterlijk (schedelvorm, haargroei, enz.)
Ø KriHek: te biologisch, te determinisHsch, geen vrije wil
v Crimineel-sociologische school
Ø Bedenker: Alexandre Lacassagne
Ø Idee: de samenleving maakt mensen crimineel
Ø Armoede, uitsluiHng, slechte woonomstandigheden = risico
Ø Belangrijk principe: prevenHe en context begrijpen
v School van sociaal verweer (eind 19e – begin 20ste eeuw)
Ø Vraag wordt: hoe gevaarlijk is iemand voor de samenleving?
Ø Maatregelen ipv straffen
Ø Duur = apankelijk van gedragsverandering, niet van het feit zelf
Ø Belang voor jongeren:
§ Ook tussenkomen vóór er een misdrijf gebeurt
§ Nieuwe begrippen:
o Statusdelict: zorgwekkend gedrag dat bij volwassenen niet straYaar is
o PredelinquenHe: gedrag dat kan leiden tot criminaliteit
3
, v De wet van 1912
Ø Eerste echte kinderbeschermingswet in België
Ø Jeugdrechter voor 3 situaHes:
§ Verwaarlozing
§ Misdrijf
§ Zorgwekkend gedrag
Ø Aparte aanpak voor kinderen
Ø Een nieuw kindbeeld
§ Kind = persoon in ontwikkeling
§ Doel: begeleiden, heropvoeden, kansen geven
§ PrevenHe boven straf
§ Idee: één misstap mag je toekomst niet verknallen
KINDERBESCHERMINGSWET 1912
De eerste Kinderbeschermingswet van 15 mei 1912 werd voorbereid door Jules Lejeune (1889), maar werd
goedgekeurd onder minister Carton de Wiart.
Doel van de wet:
• Maakt voor het eerst een duidelijk onderscheid tussen kind en volwassene in jusHHe.
• Verdeeld in drie grote delen:
1. Ouders die hun kinderen ernsHg verwaarlozen: rechtbank kon hen uit de ouderlijke macht zeben
(niet strafrechtelijk, maar beschermend).
2. Minderjarigen die straYare feiten pleegden of risicogedrag stelden: kinderrechtbank opgericht
met eigen kinderrechter.
3. Volwassenen die kinderen kwaad deden: zwaardere straffen via gewone rechtbank (bv seksueel
misbruik, slagen en verwondingen)
Kinderrechtbank:
• Bevoegd voor jongeren onder 16 jaar (in bepaalde gevallen tot 18 jaar).
• Kon tussenkomen bij straYare feiten of bij predelinquent gedrag (spijbelen, weglopen,
ongehoorzaamheid).
• Ouderlijke klacht: ouders konden hulp vragen aan de rechter als ze hun kind niet meer aankonden.
• In de prakHjk werd ouderlijke klacht vaak gebruikt om jongeren van 16-18 toch bij kinderrechter te
brengen.
• Gevolg: in 1965 werd leeRijdsgrens opgetrokken naar 18 jaar.
Maatregelen:
• Kinderrechter kon kiezen uit 3 opHes:
1. Berisping: ernsHge waarschuwing.
2. Toevertrouwen aan een persoon/vereniging/instelling (uithuisplaatsing).
3. Terbeschikkingstelling van de regering (kind komt onder toezicht van de overheid).
• Keuze van maatregel gebeurde op basis van persoonlijkheid van het kind en gezinssituaHe.
KriHek op de wet:
1. Hulpverlening liep volledig via jusHHe, geen sociaal luik of prevenHeve hulp - "Premie voor het delict":
hulp kwam pas na straYaar gedrag.
2. Kinderen hadden weinig rechten: geen tegenspraak of recht op advocaat.
3. Begrip predelinquenHe werd niet gedefinieerd.
4. Gelijkheidsbeginsel werd geschonden: gelijke situaHes werden soms anders behandeld.
4
Hoofdstuk 1: Geschiedenis
1. Jeugdbescherming in België: het ontstaan van een categoriaal beleid
1.1 Evolu)e van de socialisa)e
v Vroeger had men geen kindbeeld
Ø Kinderen werden beschouwd als kleine volwassenen vanaf +/- 7 jaar
Ø Geen school, ze werkten mee op het veld of in het huishouden
Ø Harde en afstandelijke opvoeding, vaak gewelddadig of bijgelovig
Ø Kinderen hadden geen rechten en weinig waarde, vooral meisjes niet
Ø Ouders voedden hun kinderen vaak niet zelf op à opvoedster of andere mensen
v Eerste aanzet tot een kindbeeld (vanaf 16de eeuw)
Ø In rijke milieus kregen jongens onderwijs, meisjes pas veel later
Ø Twee visies op kinderen:
§ Moralisten: kind is van nature slecht, opvoeding moet corrigeren
§ RomanHci: kind is goed, samenleving maakt het slecht
Ø Kinderen werden steeds meer als aparte wezens gezien
Ø VerlichHng (18e eeuw): opvoeding werd gezien als voorbereiding op volwassenheid
§ Kantelpunt: focus op wetenschap à kennis gaat vooruit, info verzamelen, leven in handen
proberen nemen
Ø Beschermde omgeving nodig om kind te laten groeien
De samenleving verandert mee:
Ø Kinderarbeid wordt verboden, leerplicht ingevoerd
Ø OprichHng van instellingen speciaal voor kinderen (school, opvang, zorg)
Ø Er ontstaat een wachPjd: kind is nog geen volwassene, maar onderweg
v Het huidige kindbeeld
Ø Kinderen worden gezien als nieuwsgierig, creaHef en leergierig
Ø Ze hebben recht op een omgeving die hun ontwikkeling ondersteunt
Ø Opvoeding en onderwijs zijn afgestemd op hun leeRijd en noden
Ø Aparte behandeling in zorg, onderwijs en opvoeding is normaal
Ø Pas bij volwassenheid worden kinderen volledig verantwoordelijk
2. Historisch overzicht van de Jeugdbescherming in het Belgisch recht
2.1 Evolu)e van de sociale controle
Vroege 'jden tot Verlich'ng
v Eerste sporen van onderscheid:
Ø In het oude Rome begon men sHlaan anders naar kinderen te kijken
Ø “Onmondige” kinderen (te jong om te trouwen) kregen soms een andere straf dan volwassenen
Ø Rechters bepaalden of een kind wist wat goed of fout was (“oordeel des onderscheids”)
Ø LeeRijd én intenHe speelden een rol bij straYaarheid
v Na de val van het Romeinse Rijk:
Ø Macht verschoof van de staat naar het gezin
Ø Vader bepaalde zelf of een kind gestraR werd
Ø Strafrecht verschilde per stam, streek en familie
Ø Geen centraal rechtssysteem meer, rechters verdwenen
1
,v Terugkeer van regels en staatsmacht:
Ø Vanaf 11e eeuw: herontdekking van Romeins recht
Ø 13e eeuw: opkomst van staten → meer nood aan orde à aanpak criminaliteit
Ø Staat ging rechtspraak opnieuw organiseren, ook voor kinderen
Ø Rechters bepaalden of kind wist wat het deed
v Eerste wetgeving met verzachtende straf (1532)
Ø ConsHtuHo Criminalis Carolina: straf mag verzacht worden voor kinderen
Ø Voorwaarde: kind had nog geen gebruik van rede (gezond verstand)
Ø Eerste webelijke erkenning à kinderen niet zomaar als volwassenen gestraR
v EvoluHe richHng moderne visie:
Ø VerlichHng bevesHgt idee dat mens keuzes maakt met verstand
Ø Kinderen worden meer en meer gezien als niet volledig verantwoordelijke wezens
Ø Basis gelegd voor latere jeugdbescherming en aangepaste straffen
De Verlich'ng
v Wat is de verlichHng?
Ø 18e eeuw = Hjd van verstand, wetenschap en vooruitgang
Ø Mensen geloven dat je de samenleving kan verbeteren met kennis
Ø PosiHvisme: alles moet verklaarbaar en meetbaar zijn
Ø Start van de industriële revoluHe met grote technologische veranderingen
v Donkere keerzijde van de vooruitgang:
Ø Fabrieksarbeid: lange uren, lage lonen, geen bescherming
Ø Kinderen moesten mee werken, vaak in gevaarlijke omstandigheden
Ø Kinderarbeid werd verboden (1889), maar met veel weerstand
Ø Ouders en werkgevers zagen het als inmenging in gezag of verlies aan inkomen
v Verlichtende ideeën over kinderen:
Ø Kinderen worden nu gezien als de toekomst van de samenleving
Ø Als kennis belangrijk is, moet je kinderen opvoeden en beschermen
Ø Verwaarlozing van kinderen = bedreiging voor de toekomst
Ø Verlichte maatschappij kiest steeds meer voor bescherming en onderwijs
v Sociale spanningen:
Ø Opkomst van het socialisme: strijd voor betere leefomstandigheden
Ø Rijken (adel, kerk) reageren met liefdadigheid (fancy fairs, voedsel, speelgoed)
Ø Spanningen tussen structurele verandering (socialisme) en morele plicht (rijkere klasse)
Ø Poging om arbeiders hun normen en waarden op te leggen
v Nieuwe kijk op straffen:
Ø Verlichte denkers (zoals Rousseau, Montesquieu, Voltaire) stelden kriHsche vragen:
§ Is het strafsysteem wel eerlijk?
§ Houden we rekening met leeRijd of situaHe?
Ø Sociale wetenschappen ontstaan en onderzoeken andere manieren van straffen
Ø Hieruit groeien vier belangrijke strafrechtelijke scholen
2
,Tendensen vanaf de Verlich'ng
v Klassieke criminologische school (18e eeuw)
Ø Verzet tegen wrede straffen van vroeger (zoals lijfstraffen onder het Ancien Régime)
Ø Straf moet logisch, eerlijk en webelijk bepaald zijn
Ø 5 basisprincipes:
§ Vrije wil: je kiest bewust voor goed of kwaad
§ Verantwoordelijkheid: je bent zelf verantwoordelijk
§ Legaliteit: straf en misdrijf moeten in de wet staan
§ ProporHonaliteit: straf moet passen bij de ernst van het feit
§ Gelijkheid: de wet is voor iedereen gelijk
Ø 3 doelen van straf: boeten, afschrikken, bijleren
Ø KriHek: te weinig aandacht voor de dader zelf (zoals leeRijd of achtergrond)
v Belang voor jongeren
Ø In 1791: jongeren tot 16 jaar krijgen andere straffen
Ø Belangrijke stap: idee dat kind niet op zelfde manier kan kiezen als volwassene
Ø Strafrechtelijke minderjarigheid ontstaat
v Het posi9visme (19e eeuw)
Ø Nieuwe vraag: waarom pleegt iemand een misdrijf?
Ø Focus op wetenschappelijke observaHe en feiten
Ø Kijk naar: armoede, opvoeding, omgeving, biologie
Ø Niet het misdrijf staat centraal, maar de dader
Ø Voorbeeld: kind dat steelt uit honger moet geholpen worden, niet gestraR
Ø Gevolgen posiHvisme:
§ Criminaliteit is een sociaal probleem, geen puur juridisch feit
§ Opvoeding, prevenHe, hulpverlening worden belangrijker dan straf
§ Zorg voor kinderen in moeilijke situaHes, nog voor ze iets misdoen
v Crimineel-antropologische school
Ø Bedenker: Cesare Lombroso
Ø Idee: sommige mensen worden als crimineel geboren
Ø AtavisHsche kenmerken: uiterlijk (schedelvorm, haargroei, enz.)
Ø KriHek: te biologisch, te determinisHsch, geen vrije wil
v Crimineel-sociologische school
Ø Bedenker: Alexandre Lacassagne
Ø Idee: de samenleving maakt mensen crimineel
Ø Armoede, uitsluiHng, slechte woonomstandigheden = risico
Ø Belangrijk principe: prevenHe en context begrijpen
v School van sociaal verweer (eind 19e – begin 20ste eeuw)
Ø Vraag wordt: hoe gevaarlijk is iemand voor de samenleving?
Ø Maatregelen ipv straffen
Ø Duur = apankelijk van gedragsverandering, niet van het feit zelf
Ø Belang voor jongeren:
§ Ook tussenkomen vóór er een misdrijf gebeurt
§ Nieuwe begrippen:
o Statusdelict: zorgwekkend gedrag dat bij volwassenen niet straYaar is
o PredelinquenHe: gedrag dat kan leiden tot criminaliteit
3
, v De wet van 1912
Ø Eerste echte kinderbeschermingswet in België
Ø Jeugdrechter voor 3 situaHes:
§ Verwaarlozing
§ Misdrijf
§ Zorgwekkend gedrag
Ø Aparte aanpak voor kinderen
Ø Een nieuw kindbeeld
§ Kind = persoon in ontwikkeling
§ Doel: begeleiden, heropvoeden, kansen geven
§ PrevenHe boven straf
§ Idee: één misstap mag je toekomst niet verknallen
KINDERBESCHERMINGSWET 1912
De eerste Kinderbeschermingswet van 15 mei 1912 werd voorbereid door Jules Lejeune (1889), maar werd
goedgekeurd onder minister Carton de Wiart.
Doel van de wet:
• Maakt voor het eerst een duidelijk onderscheid tussen kind en volwassene in jusHHe.
• Verdeeld in drie grote delen:
1. Ouders die hun kinderen ernsHg verwaarlozen: rechtbank kon hen uit de ouderlijke macht zeben
(niet strafrechtelijk, maar beschermend).
2. Minderjarigen die straYare feiten pleegden of risicogedrag stelden: kinderrechtbank opgericht
met eigen kinderrechter.
3. Volwassenen die kinderen kwaad deden: zwaardere straffen via gewone rechtbank (bv seksueel
misbruik, slagen en verwondingen)
Kinderrechtbank:
• Bevoegd voor jongeren onder 16 jaar (in bepaalde gevallen tot 18 jaar).
• Kon tussenkomen bij straYare feiten of bij predelinquent gedrag (spijbelen, weglopen,
ongehoorzaamheid).
• Ouderlijke klacht: ouders konden hulp vragen aan de rechter als ze hun kind niet meer aankonden.
• In de prakHjk werd ouderlijke klacht vaak gebruikt om jongeren van 16-18 toch bij kinderrechter te
brengen.
• Gevolg: in 1965 werd leeRijdsgrens opgetrokken naar 18 jaar.
Maatregelen:
• Kinderrechter kon kiezen uit 3 opHes:
1. Berisping: ernsHge waarschuwing.
2. Toevertrouwen aan een persoon/vereniging/instelling (uithuisplaatsing).
3. Terbeschikkingstelling van de regering (kind komt onder toezicht van de overheid).
• Keuze van maatregel gebeurde op basis van persoonlijkheid van het kind en gezinssituaHe.
KriHek op de wet:
1. Hulpverlening liep volledig via jusHHe, geen sociaal luik of prevenHeve hulp - "Premie voor het delict":
hulp kwam pas na straYaar gedrag.
2. Kinderen hadden weinig rechten: geen tegenspraak of recht op advocaat.
3. Begrip predelinquenHe werd niet gedefinieerd.
4. Gelijkheidsbeginsel werd geschonden: gelijke situaHes werden soms anders behandeld.
4
