Samenvatting - Wijsgerige pedagogiek

WIJSGERIGE PEDAGOGIEK

Hoofdstuk 1: inleiding: wijsgerige pedagogiek als de zoektocht
naar de essentie van opvoeding

Wat is wijsgerige pedagogiek?
Wijsgerige pedagogiek beoogt een fundamentele en kritische reflectie op de
betekenis van opvoeden, onderwijzen en vormen, met behulp van filosofische
begrippen en auteurs.
≠ Niet enkel filosoferen over opvoeding, waarbij inzichten uit de discipline
filosofie worden toegepast op het pedagogisch domein.
Filosofie en pedagogiek hebben dezelfde wortels, ze zijn beiden een product van
de Antieke Griekse beschaving.
 Allesbehalve duidelijk of de eerste “filosofen” gewoon “filosoof” waren of
“pedagoog”.
Filosofische vragen en pedagogische vragen zijn met elkaar verbonden:
 Ze geven een gepaste vorm aan het individuele en collectieve leven.
 Een juiste verbinding vinden tussen zelfvorming en vorming door anderen.

 Voor beiden lijken dezelfde kwesties centraal te staan.
Filosofie:
 = Nadenken over de wereld ter wille van het plezier dat men in dat
nadenken beleeft.
 = Een manier van leven.
o De activiteit waar de filosoof zich mee inlaat is helemaal ingebed in
het leven en deze bezigheid wil een antwoord zijn op vragen en
uitdagingen die vanuit dit leven komen.
 = een wijze van concreet gestalte te geven aan ons eigen leven.
 Men kan maar filosoof worden door een lang en volgehouden proces van
(zelf)opvoeding.
o Men moet zichzelf heruitvinden, “werken aan zichzelf”, oefenen,
veel inspanning leveren, zich inlaten met het verleden, de ander en
de wereld, aandachtig leven.
Er wordt 1 vraag centraal gesteld: Wat betekent het eigenlijk om op te voeden?
Wat is de essentie van opvoeding? Waar gaat het opvoeding eigenlijk om?

Klaus Mollenhauer: opvoeden is door en door een intergenerationeel
gebeuren
Technisch handelen:
 = We lossen een probleem op door een beproefd en wetenschappelijk
onderbouwd handelingsplan toe te passen.
 Deze manier van denken houdt in dat het oplossen van specifieke
problemen voorbehouden is aan mensen met expertise en verder dat de

, kans op het effectief en efficiënt oplossen van het probleem relatief groot
is.
 Als-dan logica  door een gerichte handeling te stellen, of door de juiste
condities te creëren, leidt dit zo goed als automatisch tot het geplande
resultaat.
Een voorbeeld van die manier van denken is de behavioristische opvatting over
opvoeden:
 Psychologische school met als basisbeginselen:
o Dat er principieel geen verschil is tussen het gedrag van dieren en
mensen.
o Dat gedragsveranderingen in beiden onderhevig zijn aan dezelfde
werenschappelijke principes.
 Het moet mogelijk zijn om op basis van behavioristische principes de beste
opvoeding uit te denken.
o Een waarbij alles wat we voor ogen hebben kan worden gerealiseerd
en die altijd slaagt, dit door de juiste opvoedende handelingen te
stellen en de juiste condities te creëren.
Watson  “opvoeden is een proces dar we volledig kunnen beheersen”
Skinner (leerling van Watson)  teaching machines:
 Een opvoedingsmachine creëren waarbij we het kunnen stellen zonder
ouders en leerkrachten.
 Kinderen moeten door machines worden opgevoed.
 De teaching machine legt telkens een vraag voor  leerlingen geven het
vermeende antwoord  meteen feedback (in termen van positieve en
negatieve stimuli).
 Iedereen kan op die manier alles leren wat te leren valt.
 Baby’s gaan best meteen na de geboorte in speciaal daartoe voorziene
instellingen gebracht, waar ze totale zelfbeheersing en perfecte
frustratietolerantie aangeleerd krijgen.
 Technische benadering van opvoeden = het technisch dwingen van een
kind naar het juiste resultaat.

 Opvoeden is geen kwestie van technisch handelen.
We hebben wel bepaalde resultaten voor ogen wanneer we opvoeden en we
hopen dat we deze kunnen bereiken, maar in de realiteit loopt het dikwijls
helemaal anders.
 Als we “echt” willen opvoeden, moeten we een deel mislukking willen
verdragen.
Opvoeden is geen technische kwestie, maar een antwoord op een gebeuren:
 Iets vindt plaats, of we het nu willen of niet, en we moeten ons er denkend
tot verhouden.
 Opvoeden is door en door onvoorspelbaar
o Een gebeuren is iets dat we niet perfect onder controle hebben,…
o We moeten dus een zekere maat van onwetendheid willen tolereren

,  Niet weten wie de ander is die aan onze opvoedkundige
zorgen is toevertrouwd en niet weten wat de impact is van
ons pedagogisch handelen op de toekomst = een
constitutieve mogelijkheidsvoorwaarde.
Is het streven naar totale transparantie en controle wel wenselijk, gelet op het
feit dat ten gevolge hiervan elke ervaring dat transparantie of controle ontbreekt
nog veel sterker als falen wordt aangevoeld?
Wanneer er een kind ter wereld komt houdt dit altijd her risico in van een totale
ontwrichting van een bestaande manier van leven, alsook de belofte van een
nieuwe manier om aan het leven vorm te geven.
 Maakt ons tot mensen (Hannah Arendt)
 Dieren leven nog steeds hetzelfde als vroeger, mensen niet.
 Enkel mogelijk door de controle uit handen te willen geven.
Waarom willen we eigenlijk kinderen? Waarom willen we ons verhouden tot
nieuwkomers in de wereld waarin we leven? Waarom willen we ons de moeite
getroosten om jongen mensen groot te brengen in die wereld?
 Omdat we het goede in ons leven willen doorgeven. Er zijn dingen waaraan we
gehecht zijn en die we zo belangrijk vinden dat we hopen dat ze ook na onze
dood verder erkend, verzorgd en verder ontwikkeld worden door zij die na ons
komen. (Mollenhauer)
Anti-pedagogisch mens = een “gewoon aardig mens” die “alle mogelijke situaties
met anderen spontaan doorleeft zonder op een of andere theorie te hoeven
terugvallen.”
 de echte pedagogische thema’s worden hier uit de weg gegaan in plaats van
nader uitgewerkt.
Opvoeden ≠ “aardig zijn”, zorg dragen voor kinderen.
Opvoeden
 = Een zorg dragen voor de wereld.
 Een soort van geweld dat een antwoord wil zijn op het geweld dat in de
wereld komt wanneer we worden geconfronteerd met de nieuwheid van
een nieuwe generatie.
 Het voortbestaan van onze wereld staat op het spel.
Existentiële vraag die aan de pedagogen wordt gesteld = hoe kunnen we
concreet antwoorden op die (radicale) nieuwheid in het licht van een (al
bestaande) wereld die we belangrijk vinden? En hoe kunnen we die nieuwheid
een plaats geven, dat wil zeggen voldoende rekening houden met de nieuwheid
van de nieuwkomers die aan ons worden toevertrouwd, zodat een nieuw begin
met de wereld mogelijk wordt.
Hannah Arendt:
 Nataliteit = het feit dat we allemaal geboren zijn en binnenbreken in de
oudere generatie en een nieuwe generatie beginnen. (het menselijke
vermogen op opnieuw te beginnen)
 Praat over nieuwkomelingen in plaats van kinderen, omdat ze nieuw zijn in
de wereld.

, Gert Biesta: opvoeding en menselijke subjectwording in samenhang met
anderen en een wereld
Bekritiseerd learnification
 Als opvoeden en onderwijzen alleen nog maar draaien om "leren", wordt het
gezien als een puur technische taak. Het gaat er dan alleen om, met behulp van
de beste wetenschappelijke methodes, bepaalde leerresultaten te bereiken.
Daarmee verdwijnt het bredere doel van onderwijs, zoals persoonlijke groei,
sociale betrokkenheid en het vormen van burgers.
Belangrijk om ons vragen te stellen zoals:
 Van wie leren we?
 Het maakt een verschil dat we door anderen kennis en vaardigheden
aanleren.
 Wat is het doel van de opvoeding?
 Waarom zouden we willen dat kinderen dingen leren, en waarom precies
die dingen en geen andere?
Biesta onderscheidt 3 mogelijke opvoedingsdoelen:
 Kwalificatie = overdracht van en verwerven van nodige kennis en
vaardigheden, waarvan de waarde wordt uitgedrukt in diploma’s die nuttig
zijn voor de arbeidsmarkt.
o Competenties overbrengen
 Socialisatie = initiatie in de traditie, in de gevoeligheden, regels en
waarden eigen aan een welbepaalde samenleving.
o Het idee dat we de nieuwe generatie moeten introduceren in de
bestaande wereld, de sociale wereld
 Subjectivering = een leven leiden als subject, niet als object, dit doen we
door vorm te geven aan ons eigen leven en onze eigen verlangens, als
antwoord op een betekenisvolle wereld, met anderen die daarin ons
levenspad kruisen.
o De belangrijkste , maar ook de meest onvatbare en wordt daarom
dikwijls onder de mat geveegd.
Opvoeden en onderwijzen wordt vandaag vaak herleid tot socialisatie en
kwalificatie.
Er is niet juiste, maar de opvoeding dreigt wel verkeerd te gaan als het 1 van de
3 alleen is, er is een wisselwerking tussen de 3 nodig.
Een eendimensionale focus op leerwinsten geeft aanleiding tot een soort
onderzoek dat opvoeden herleid tot een technische kwestie.
 Als je je alleen maar richt op leerresultaten, ga je opvoeden zien als iets puur
technisch: een proces waarbij je alleen kijkt naar wat het meest effectief is om
die resultaten te behalen. Hierdoor verlies je uit het oog dat opvoeden ook gaat
over waarden, relaties en persoonlijke groei.


Hoofdstuk 2: Filosofie en opvoeding in de klassieke oudheid