Maxine Peeters Bronnen en Beginselen van het Recht ‘24 - ‘25
Prof. dr. Dirk Vanheule
Bronnen en beginselen van het recht
DEEL 1: HET OBJECTIEVE RECHT
Hoofdstuk 1: Het objectieve en subjectieve recht
1.1 Recht en rechten
recht is alom in samenleving
term ‘recht’ in vele betekenissen:
- individuele aanspraak van persoon → rechten van mensen
- geheel van rechtsregels gelden in samenleving
- deel van rechtsregels van toepassing in bepaald domein maatschappelijk leven
geen unieke en alomvattende definitie
geen statisch onveranderlijk gegeven
→ relatief in tijd en ruimte
recht evolueert en wijzigt in tijd → zoals samenleving
nieuwe wetten aangenomen of bestaande wetten veranderd
wijze waarop rechters recht spreken wijzigt
nationaal gegeven
staten geven aan uitoefening van soeverein staatsgezag uiting in recht per land verschilt
→ bv. Belgische recht of Duitse recht
internationale samenwerking tussen Staten → totstandkoming internationaal recht
- globaal niveau (bv. VN)
- regionaal niveau (bv. EU)
- tussen 2 of meer Staten (bilaterale of multilaterale relaties)
transnationale ontwikkelingen → gedeeltelijke harmonisatie van recht in betrokken Staten
→ stemmen nationale rechtsregels op elkaar af
2 kernbegrippen:
objectieve recht
→ legt subjectieve rechten van mensen vast
subjectieve recht
→ steunt op regel uit objectieve recht
bv. goed kopen → als koper subjectief recht op levering van goed door verkoper
art. 1603 en 1604 oud BW
tegenover recht koper → juridische verplichting van verkoper om goed te leveren
wetgever formuleert in termen van verplichting voor ander (zoals vb hierboven)
1.2 Het objectieve recht
recht is maatschappelijk fenomeen
→ in samenleving geldt recht
recht in samenleving aanwezig = objectieve recht (positieve recht)
1
,Maxine Peeters Bronnen en Beginselen van het Recht ‘24 - ‘25
Prof. dr. Dirk Vanheule
geen eensluidende definitie
kernelementen:
- recht is gericht op normatieve ordening in en van samenleving
- recht is geheel van regels en voorschriften
- recht is uitgevaardigd door of krachtens maatschappelijk gezag
- recht is afdwingbaar door of krachtens maatschappelijk gezag
objectieve recht is abstract → toegespitst op regels
rechtsregels
studie objectieve recht → regelgeoriënteerde of doctrinaire benadering van recht
nadruk ligt op rechtsregels en samenhang met andere rechtsregels
law in books → men kijkt ernaar zonder inzicht geeft in concrete naleving en gebruik
(naleving en gebruik → law in action)
law in action aan bod bij gedragsgeoriënteerde benadering van recht
2 benaderingen van recht werken door in rechtsdogmatiek
ruimere kijk op recht als maatschappelijk fenomeen vormt voorwerp voor
→ meta-juridische studie van recht
bekijkt recht voorbij juridica of “juridische zaken” als wetteksten of rechterlijke uitspraken
onderzoekt welke factoren bijdragen tot:
- totstandkoming van rechtsregels
- concrete uitwerking
- naleving
empirische benadering gebeurt vanuit diverse disciplinaire invalshoeken:
- antropologie
- economie
- filosofie
- geschiedenis
- politicologie
- psychologie
- sociologie
- taalkunde
statisch → bestaande, geldende recht op bepaald ogenblik
onderhevig aan wijzigingen in tijd en ruimte
materiële recht
onder meer:
- rechten en plichten van personen
- voorwaarden rechtsgeldig stellen handelingen
- verboden bepaalde handelingen te stellen
- gevolgen handelingen of bepaalde gebeurtenissen
2
,Maxine Peeters Bronnen en Beginselen van het Recht ‘24 - ‘25
Prof. dr. Dirk Vanheule
formele recht
onder meer:
- regels privaatrechtelijke procesrecht
- regels strafprocesrecht
- regels bestuurlijke procesrecht
1.3 De subjectieve rechten
1.3.1 Begrip
subjectieve rechten
recht bekeken op niveau en perspectief van persoon bepaalde juridische aanspraak heeft
definitie Van Gerven
tegenover aanspraak staat welbepaalde juridische verplichting die door regel objectieve
recht rechtstreeks aan derde wordt opgelegd en naleving voor rechter afgedwongen door
diegene die belang heeft bij uitvoering
objectieve en subjectieve recht → met elkaar verbonden
rechtsregels objectieve recht bepalen welke subjectieve rechten persoon bezit
zonder regel objectieve recht → geen subjectief recht
bv. weten welke juridische aanspraken eigenaar op eigendom kan maken
→ artikel 3.50 BW
regel uit objectieve recht bepaalt aanspraken bevoegdheden van eigenaar
meeste gevallen → bepaalt wetgever bestaan van subjectief recht en draagwijdte
recht erkend in Grondwet of internationaal verdrag over mensenrechten
→ grondrecht of fundamenteel recht
naast subjectieve rechten erkent recht ook belangen
geen juridisch afdwingbaar subjectief recht tegenover
wel juridisch beschermd
belang kind om in veilige en liefdevolle omgeving op te groeien
→ aanleiding geven tot maatregelen van jeugdrechter
onrechtmatige aantasting van belangen van rechtssubject
→ aanleiding geven tot schadevergoeding
1.3.2 Verscheidenheid aan subjectieve rechten
onder noemer subjectieve rechten valt verscheidenheid aan bevoegdheden en aanspraken
diverse gradaties aan heerschappij
- titularis zeggenschap verlenen over bepaald goed of gedragingen vanwege 1 of
meerdere personen (denk aan verkoper)
- aan persoon bevoegdheid verlenen om door eenzijdige handelingen in te grijpen in
eigen of andermans rechtstoestand
3
, Maxine Peeters Bronnen en Beginselen van het Recht ‘24 - ‘25
Prof. dr. Dirk Vanheule
bv. mogelijkheid om overeenkomsten te sluiten en ander persoon juridisch verbinden,
goederen wegschenken
mate heerschappij die een rechtssubject aan subjectief recht ontleent → divers
Wesley Hohfeld (1879 - 1918)
Legal Conceptions
- aanspraak
- stemt meest overeen met tegenover recht staat plicht
- plichten → juridisch verankerd
- inbreuk plicht → aanleiding tot aansprakelijkheid
- niet enkel gelden op personen maar ook goederen
- vrijheid
- vrijheid om iets te doen van rechtssubject zonder ertoe verplicht
- beschermd door verplichtingen in hoofde van anderen om niet tussen te
komen in uitoefening van vrijheid
- overheid kan beperkingen opleggen aan wijze omwille legitiem doel
zoals bewaring openbare orde of bescherming rechten/vrijheden anderen
- bevoegdheid
- rechtssubject bevoegdheid om aanspraken/vrijheden in leven te roepen
- Gestaltungsrecht
- recht om iets te vormen
- vermogen om door eenzijdige handeling concrete rechtsverhouding in leven
te roepen, te wijzigen of te beëindigen
- immuniteit
- beschermt tegen macht anderen om aanspraak/vrijheid te wijzigen
- wie recht heeft, zegt dat ander geen macht heeft om diens aanspraken of
vrijheden te veranderen
- fundamentele vrijheden → ontnemen Staat recht om wetgeving aan te nemen
die deze vrijheden afschaft
- in contractuele relatie → contractpartij bezit immuniteit tegen andere partij die
niet macht heeft om eenzijdig voorwaarden contract
te wijzigen
- subjectieve rechten bestaan zowel in private context als verhouding tussen
burger en overheid
1.3.3 De rechtsregel en het subjectieve recht
A. Hypothetische vorm
subjectieve rechten
ontleend aan rechtsregels → door objectieve recht bekrachtigd
rechtsregels als gedragsnorm → hypothetische structuur
norm verbindt aan algemeen omschreven feiten of handelingen bepaalde algemeen
omschreven rechtsgevolgen voor diegene tot wie norm richt
4
Prof. dr. Dirk Vanheule
Bronnen en beginselen van het recht
DEEL 1: HET OBJECTIEVE RECHT
Hoofdstuk 1: Het objectieve en subjectieve recht
1.1 Recht en rechten
recht is alom in samenleving
term ‘recht’ in vele betekenissen:
- individuele aanspraak van persoon → rechten van mensen
- geheel van rechtsregels gelden in samenleving
- deel van rechtsregels van toepassing in bepaald domein maatschappelijk leven
geen unieke en alomvattende definitie
geen statisch onveranderlijk gegeven
→ relatief in tijd en ruimte
recht evolueert en wijzigt in tijd → zoals samenleving
nieuwe wetten aangenomen of bestaande wetten veranderd
wijze waarop rechters recht spreken wijzigt
nationaal gegeven
staten geven aan uitoefening van soeverein staatsgezag uiting in recht per land verschilt
→ bv. Belgische recht of Duitse recht
internationale samenwerking tussen Staten → totstandkoming internationaal recht
- globaal niveau (bv. VN)
- regionaal niveau (bv. EU)
- tussen 2 of meer Staten (bilaterale of multilaterale relaties)
transnationale ontwikkelingen → gedeeltelijke harmonisatie van recht in betrokken Staten
→ stemmen nationale rechtsregels op elkaar af
2 kernbegrippen:
objectieve recht
→ legt subjectieve rechten van mensen vast
subjectieve recht
→ steunt op regel uit objectieve recht
bv. goed kopen → als koper subjectief recht op levering van goed door verkoper
art. 1603 en 1604 oud BW
tegenover recht koper → juridische verplichting van verkoper om goed te leveren
wetgever formuleert in termen van verplichting voor ander (zoals vb hierboven)
1.2 Het objectieve recht
recht is maatschappelijk fenomeen
→ in samenleving geldt recht
recht in samenleving aanwezig = objectieve recht (positieve recht)
1
,Maxine Peeters Bronnen en Beginselen van het Recht ‘24 - ‘25
Prof. dr. Dirk Vanheule
geen eensluidende definitie
kernelementen:
- recht is gericht op normatieve ordening in en van samenleving
- recht is geheel van regels en voorschriften
- recht is uitgevaardigd door of krachtens maatschappelijk gezag
- recht is afdwingbaar door of krachtens maatschappelijk gezag
objectieve recht is abstract → toegespitst op regels
rechtsregels
studie objectieve recht → regelgeoriënteerde of doctrinaire benadering van recht
nadruk ligt op rechtsregels en samenhang met andere rechtsregels
law in books → men kijkt ernaar zonder inzicht geeft in concrete naleving en gebruik
(naleving en gebruik → law in action)
law in action aan bod bij gedragsgeoriënteerde benadering van recht
2 benaderingen van recht werken door in rechtsdogmatiek
ruimere kijk op recht als maatschappelijk fenomeen vormt voorwerp voor
→ meta-juridische studie van recht
bekijkt recht voorbij juridica of “juridische zaken” als wetteksten of rechterlijke uitspraken
onderzoekt welke factoren bijdragen tot:
- totstandkoming van rechtsregels
- concrete uitwerking
- naleving
empirische benadering gebeurt vanuit diverse disciplinaire invalshoeken:
- antropologie
- economie
- filosofie
- geschiedenis
- politicologie
- psychologie
- sociologie
- taalkunde
statisch → bestaande, geldende recht op bepaald ogenblik
onderhevig aan wijzigingen in tijd en ruimte
materiële recht
onder meer:
- rechten en plichten van personen
- voorwaarden rechtsgeldig stellen handelingen
- verboden bepaalde handelingen te stellen
- gevolgen handelingen of bepaalde gebeurtenissen
2
,Maxine Peeters Bronnen en Beginselen van het Recht ‘24 - ‘25
Prof. dr. Dirk Vanheule
formele recht
onder meer:
- regels privaatrechtelijke procesrecht
- regels strafprocesrecht
- regels bestuurlijke procesrecht
1.3 De subjectieve rechten
1.3.1 Begrip
subjectieve rechten
recht bekeken op niveau en perspectief van persoon bepaalde juridische aanspraak heeft
definitie Van Gerven
tegenover aanspraak staat welbepaalde juridische verplichting die door regel objectieve
recht rechtstreeks aan derde wordt opgelegd en naleving voor rechter afgedwongen door
diegene die belang heeft bij uitvoering
objectieve en subjectieve recht → met elkaar verbonden
rechtsregels objectieve recht bepalen welke subjectieve rechten persoon bezit
zonder regel objectieve recht → geen subjectief recht
bv. weten welke juridische aanspraken eigenaar op eigendom kan maken
→ artikel 3.50 BW
regel uit objectieve recht bepaalt aanspraken bevoegdheden van eigenaar
meeste gevallen → bepaalt wetgever bestaan van subjectief recht en draagwijdte
recht erkend in Grondwet of internationaal verdrag over mensenrechten
→ grondrecht of fundamenteel recht
naast subjectieve rechten erkent recht ook belangen
geen juridisch afdwingbaar subjectief recht tegenover
wel juridisch beschermd
belang kind om in veilige en liefdevolle omgeving op te groeien
→ aanleiding geven tot maatregelen van jeugdrechter
onrechtmatige aantasting van belangen van rechtssubject
→ aanleiding geven tot schadevergoeding
1.3.2 Verscheidenheid aan subjectieve rechten
onder noemer subjectieve rechten valt verscheidenheid aan bevoegdheden en aanspraken
diverse gradaties aan heerschappij
- titularis zeggenschap verlenen over bepaald goed of gedragingen vanwege 1 of
meerdere personen (denk aan verkoper)
- aan persoon bevoegdheid verlenen om door eenzijdige handelingen in te grijpen in
eigen of andermans rechtstoestand
3
, Maxine Peeters Bronnen en Beginselen van het Recht ‘24 - ‘25
Prof. dr. Dirk Vanheule
bv. mogelijkheid om overeenkomsten te sluiten en ander persoon juridisch verbinden,
goederen wegschenken
mate heerschappij die een rechtssubject aan subjectief recht ontleent → divers
Wesley Hohfeld (1879 - 1918)
Legal Conceptions
- aanspraak
- stemt meest overeen met tegenover recht staat plicht
- plichten → juridisch verankerd
- inbreuk plicht → aanleiding tot aansprakelijkheid
- niet enkel gelden op personen maar ook goederen
- vrijheid
- vrijheid om iets te doen van rechtssubject zonder ertoe verplicht
- beschermd door verplichtingen in hoofde van anderen om niet tussen te
komen in uitoefening van vrijheid
- overheid kan beperkingen opleggen aan wijze omwille legitiem doel
zoals bewaring openbare orde of bescherming rechten/vrijheden anderen
- bevoegdheid
- rechtssubject bevoegdheid om aanspraken/vrijheden in leven te roepen
- Gestaltungsrecht
- recht om iets te vormen
- vermogen om door eenzijdige handeling concrete rechtsverhouding in leven
te roepen, te wijzigen of te beëindigen
- immuniteit
- beschermt tegen macht anderen om aanspraak/vrijheid te wijzigen
- wie recht heeft, zegt dat ander geen macht heeft om diens aanspraken of
vrijheden te veranderen
- fundamentele vrijheden → ontnemen Staat recht om wetgeving aan te nemen
die deze vrijheden afschaft
- in contractuele relatie → contractpartij bezit immuniteit tegen andere partij die
niet macht heeft om eenzijdig voorwaarden contract
te wijzigen
- subjectieve rechten bestaan zowel in private context als verhouding tussen
burger en overheid
1.3.3 De rechtsregel en het subjectieve recht
A. Hypothetische vorm
subjectieve rechten
ontleend aan rechtsregels → door objectieve recht bekrachtigd
rechtsregels als gedragsnorm → hypothetische structuur
norm verbindt aan algemeen omschreven feiten of handelingen bepaalde algemeen
omschreven rechtsgevolgen voor diegene tot wie norm richt
4
