H1 : Inleiding
1.1 Waarom een historisch perspectief? Hoe gaat een historicus te werk?
HET VERTREKPUNT: HEDENDAAGSE SAMENLEVING
• Sociale wetenschappers: eigentijdse of hedendaagse samenleving beter begrijpen
• Reflectie rond het verleden is daarbij essentieel: hoe kreeg de hedendaagse
samenleving vorm? Hoe heden begrijpen vanuit het verleden?
• OOK: reflectie rond het verleden is vaak een reflectie rond de eigentijd omdat wie
over het verleden schrijft niet lostaat van het NU
• MAAR: met die historische dimensie wordt vaak:
o of weinig rekening mee gehouden
o of (onjuist) toegeëigend voor andere doeleinden
o of eenvoudig afgeschilderd als ‘slechter’ of juist ‘beter’ dan vandaag
(modernistische versus nostalgische reflex)
• Het verleden leeft en is overal in de hedendaagse samenleving ….
Een reflectie over het verleden is ook een reflectie over nu: de wijze waarop men kijkt naar
het verleden is anders dan de wijze waarop men keek naar het verleden 50 jaar geleden,
door nieuwe visies, kennis,…
Academisch wetenschappelijke reflectie is wat we zullen doen, in de les. Je geraakt in
contact met een refelectie op het verleden, maar dit is niet noodzakelijk wetenschappelijk of
academisch. Dit kan dus ook gebeuren volgens andere motieven. Je hebt ook een
modernistische reflex: je bekijkt het verleden als iets beters, dan nu (melancholie, nostalgie)
Out is in, in is out. Je vindt het verleden op TV: Wil, Het verhaal van Vlaanderen, Napoleon, …
Dit zijn voorbeelden waarop het verleden gerepresenteerd wordt, op een niet academische
of wetenschappelijke manier. Louter voor vermaak.
Een andere manier om in contact te komen is door monumenten, beelden, naamgeving
straat, pleinen, … Dit kan veel discussie oplaaien en zorgt voor controversie. Zie ik aula
Patrice Lumumba. Dit komt later terug in de cursus.
Ook op andere manieren geraak je nog makkelijk in contact met het verleden. 04711
verwijst naar de stad waar… Correct gebruik. Ook Primus is een welbekend Blegisch bier dat
een middeleeuwse ridder gebruikt als logo en verwijst naar een bepaald jaar. Dit blijkt niet
correct gebruik: eerder een marketing stunt. Het is een manier om een soort van
vertrouwensband met de consument te scheppen.”Als het bier al zo lang bestaat, zal het wel
een goed bier zijn.” Het verleden wordt geinstrumentaliseerd om dit bier voor te stellen als
een merk van vertrouwen.
De eerste en meest makkelijke manier om aan kennis over het verleden te komen, is door
internaat. Dit kan jammer genoeg ook foutieve informatie bevatten. Hierdoor moet je altijd
uw bronnen checken. (informatie >< desinformatie)
,VERLEDEN = GESCHIEDENIS ?
Belangrijk om aandachtig te zijn voor dit klein taalkundig verschil. Het verleden staat niet
gelijk aan de geschiedenis. We halen deze termen vaak door elkaar. “Voltooid verleden,
onvoltooide geschiedenis” Het verleden is iets dat voorbij is, voltooid. We kunnen dit niet
veranderen. Maar de geschiedenis wordt soms als synoniem gebruikt, maar het verwijst ook
naar de wetenschap die het verleden beschrijft en bestudeert. Deze wetenschap, kennis, de
academische reflectie is altijd onvoltooid: men kan altijd meer leren. Elke generatie
produceert nieuwe kennis door nieuwe methodes, denk aan digitalisering. Ook nieuwe
vragen en thema’s duiken op.
VEELVULDIG GEBRUIK/MISBRUIK VAN HET VERLEDEN IN HISTORISCHE TOEPASSINGEN
Verleden gebruiken om bepaalde, belangrijke herinneringen ‘levend’ te houden
• Via monumenten, beelden, etc.
• Via TV, films, romans, etc.
• Via musea
• Via een canon
Verleden gebruiken voor identiteitsopbouw groepen
• van gemeenschappen, groepen, klassen, etc.
• van bedrijven, merken, etc.
• herinnering als machtsstrijd: wie herinnert zich wat en waarom? Voor welke
redenen?
Elk heeft volgens zijn eigen ideologie ook een eigen kijk op het verleden en gaat hier dan ook
zeer selectief in omgaan. Men zal bepaalde foto’s etc. eerder selecteren zodat dit allemaal
past in hun eigen frame, politieke boodschap. Denk aan liberale, communistische,
marxistische, … visies. Wie dus geschiedenis onderzoekt, moet je eerst de vraag stellen:
waarom? Met welk doel? Wie herinnert zich wat waarom en om welke redenen?
GESCHIEDENIS EN IDENTITEITEN
• Toe-eigening van het verleden, staat niet los van misleidend, valselijk en
instrumenteel gebruik ervan voor eigentijdse politieke, ideologische, commerciële,
religieuze … motieven en identiteiten
• Marnix Beyen in DM 7/1/2014 (‘Het nazispook van De Wever en Moureaux maakt
van de geschiedenis opnieuw een hoer en huurling’):
“Historisch begrip kan het politieke inzicht echter alleen maar verhogen indien het verleden
niet wordt gebruikt als een hoge hoed waaruit naar believen doorzichtige analogieën,
vergelijkingen en een-op-eenrelaties worden getoverd.”
Men gebruikt het verleden om een bepaalde identiteit in de verf te zetten. Zo zal men zien
dat bv. Bart de Wever en Philippe Moureaux wijzen op hun universitaire achtergrond
(richting : geschiedenis). Men doet dit om een eigen politiek project te verkondigen.
“HERDENKING EERSTE WERELDOORLOG IS TE VLAAMS”
Het is een internationaal conflict. Een bekende historica zegt dat het schaamteloos werd
gedaan aan touristbranding en identiteit te ontwikkelen. Het internationaal conflict werd
,vervormd naar een Vlaamse gebeurtenis. Ze maakte zich boos over het feit dat de strijd die
specifiek in Belgie werd gestreden, werd gezien als een Vlaamse strijd. Dit had te maken met
de frontpartij, die je kan linken met de genezing van de Vlaamse identiteit. Maar als je de
brieven en dagboeken gaat lezen, identificeren zij zich veel meer met hun natiestaat: de
natiestaat is nog steeds België. Niet Vlaanderen. Je ziet elementen van de Vlaamse
ontvoogding, maar om dit te zien als ene soort van Vlaamse identiteitsstrijd, gaat te ver.
Ook de leuze van de VB “Nooit meer oorlog”, vind je ook niet terug in bronnen uit de tijd
zelf. Men is patriottistisch en denkt aan Belgenland, niet aan Vlaanderen. Dit is een toe-
eigening na de feiten, en niet tijdens het conflict zelf.
INVENTED TRADITION
Men gaat bepaalde gebeurtenissen niet uitvinden, maar ze gaan die ene betekenis geven
alsof die zeer ver terug gaan in het leven, alsof zij een traditie zijn op zichzelf.
Denk aan: de toe-eigening Hendrik Conscience. Soort van vereniging van een schrijver die
belangrijke rol speelt in de Vlaamse identiteit. “De leeuw van Vlaanderen”. Het is door de
kijk van die auteur, dat die feiten uiteindelijk deel beginnen maken van dat Vlaams identiair
project. Hij had zijn bronnen goed gelezen en baseert zich op feitelijke gebeurtenissen, maar
zet dit wel naar zijn hand. Hij gaat gebeurtenissen zien als de Vlaamse identiteit die al
jarenlang zou meegaan. Terwijl anderen net zeggen dat het eerder een feodaal en
socialistisch conflict. Het ging dus niet over culturen en taalproblemen.
De klare lijnen die voor ons nu duidelijk zijn (Frans vs Nederlands, Walen vs Vlaanderen)
waren toen, niet zo duidelijk.
HET VERHAAL VAN VLAANDEREN
Deze discussie ging vooral over de ene kant die zei dat het gaat om een instrumenteel
maatschappelijk gebruik van het verleden, en de andere kant ….
Er is voor beide partijen wel iets te zeggen : een netto conflict zegt ons dat er een nieuw
onderzoek is gestart hierdoor.
KANON VAN VLAANDEREN: GESCHIEDSCHRIJVING ALS INSTRUMENT VAN NATIONALE
IDENTITEITSOPBOUW
“AFGEDANKTE” HERINNERING
Een befaamde kolom in Brussel met de oorspronkelijke betekenis: congres van stichting van
Belgie. Dit is het monument dat hiernaar verwijst in de 19e eeuw. De meeste 19e eeuwers
kenden de betekenis. Terwijl dat als wij hier voorbij lopen, daar niet aandenken, maar wel
aan iets anders, namelijk “De onbekende soldaat”, Wapenstilstand, 11 november. De
betekenis, herinnering van dit monument is verschoven.
, DOET ONZE KIJK OP HET VERLEDEN ER TOE?
De wijze waarop mensen nadenken over het verleden, heeft ook invloed op de wijze waarop
politici in dialoog gaan met de kiezers.
Wat blijkt nu? Zo zegt men dat de huidige economische toestand bepaalt hoe de mensen
kijken op de geschiedenis. Denk aan Vietnam, die sterk gegroeid zijn, ziet geschiedenis als
vooruitgang. Terwijl Venezuela, die er op achteruit zijn gegaan, dit zien als iets negatiefs.
Men merkt ook een link met de scholingsgraad. De hoger opgeleiden gaan eerder positief
antwoorden op de vraag. Het is niet toevallig ook dat presidentskandidaat Trump zegt :
“Make America great AGAIN”… Het geeft toon aan van een nostalgische reflex, waarbij men
terug zou willen gaan naar een (fictief) groter, machtiger Amerika van vroeger. Recht-voters
denken dat zeer pessimistisch over het verleden.
1.1 Waarom een historisch perspectief? Hoe gaat een historicus te werk?
HET VERTREKPUNT: HEDENDAAGSE SAMENLEVING
• Sociale wetenschappers: eigentijdse of hedendaagse samenleving beter begrijpen
• Reflectie rond het verleden is daarbij essentieel: hoe kreeg de hedendaagse
samenleving vorm? Hoe heden begrijpen vanuit het verleden?
• OOK: reflectie rond het verleden is vaak een reflectie rond de eigentijd omdat wie
over het verleden schrijft niet lostaat van het NU
• MAAR: met die historische dimensie wordt vaak:
o of weinig rekening mee gehouden
o of (onjuist) toegeëigend voor andere doeleinden
o of eenvoudig afgeschilderd als ‘slechter’ of juist ‘beter’ dan vandaag
(modernistische versus nostalgische reflex)
• Het verleden leeft en is overal in de hedendaagse samenleving ….
Een reflectie over het verleden is ook een reflectie over nu: de wijze waarop men kijkt naar
het verleden is anders dan de wijze waarop men keek naar het verleden 50 jaar geleden,
door nieuwe visies, kennis,…
Academisch wetenschappelijke reflectie is wat we zullen doen, in de les. Je geraakt in
contact met een refelectie op het verleden, maar dit is niet noodzakelijk wetenschappelijk of
academisch. Dit kan dus ook gebeuren volgens andere motieven. Je hebt ook een
modernistische reflex: je bekijkt het verleden als iets beters, dan nu (melancholie, nostalgie)
Out is in, in is out. Je vindt het verleden op TV: Wil, Het verhaal van Vlaanderen, Napoleon, …
Dit zijn voorbeelden waarop het verleden gerepresenteerd wordt, op een niet academische
of wetenschappelijke manier. Louter voor vermaak.
Een andere manier om in contact te komen is door monumenten, beelden, naamgeving
straat, pleinen, … Dit kan veel discussie oplaaien en zorgt voor controversie. Zie ik aula
Patrice Lumumba. Dit komt later terug in de cursus.
Ook op andere manieren geraak je nog makkelijk in contact met het verleden. 04711
verwijst naar de stad waar… Correct gebruik. Ook Primus is een welbekend Blegisch bier dat
een middeleeuwse ridder gebruikt als logo en verwijst naar een bepaald jaar. Dit blijkt niet
correct gebruik: eerder een marketing stunt. Het is een manier om een soort van
vertrouwensband met de consument te scheppen.”Als het bier al zo lang bestaat, zal het wel
een goed bier zijn.” Het verleden wordt geinstrumentaliseerd om dit bier voor te stellen als
een merk van vertrouwen.
De eerste en meest makkelijke manier om aan kennis over het verleden te komen, is door
internaat. Dit kan jammer genoeg ook foutieve informatie bevatten. Hierdoor moet je altijd
uw bronnen checken. (informatie >< desinformatie)
,VERLEDEN = GESCHIEDENIS ?
Belangrijk om aandachtig te zijn voor dit klein taalkundig verschil. Het verleden staat niet
gelijk aan de geschiedenis. We halen deze termen vaak door elkaar. “Voltooid verleden,
onvoltooide geschiedenis” Het verleden is iets dat voorbij is, voltooid. We kunnen dit niet
veranderen. Maar de geschiedenis wordt soms als synoniem gebruikt, maar het verwijst ook
naar de wetenschap die het verleden beschrijft en bestudeert. Deze wetenschap, kennis, de
academische reflectie is altijd onvoltooid: men kan altijd meer leren. Elke generatie
produceert nieuwe kennis door nieuwe methodes, denk aan digitalisering. Ook nieuwe
vragen en thema’s duiken op.
VEELVULDIG GEBRUIK/MISBRUIK VAN HET VERLEDEN IN HISTORISCHE TOEPASSINGEN
Verleden gebruiken om bepaalde, belangrijke herinneringen ‘levend’ te houden
• Via monumenten, beelden, etc.
• Via TV, films, romans, etc.
• Via musea
• Via een canon
Verleden gebruiken voor identiteitsopbouw groepen
• van gemeenschappen, groepen, klassen, etc.
• van bedrijven, merken, etc.
• herinnering als machtsstrijd: wie herinnert zich wat en waarom? Voor welke
redenen?
Elk heeft volgens zijn eigen ideologie ook een eigen kijk op het verleden en gaat hier dan ook
zeer selectief in omgaan. Men zal bepaalde foto’s etc. eerder selecteren zodat dit allemaal
past in hun eigen frame, politieke boodschap. Denk aan liberale, communistische,
marxistische, … visies. Wie dus geschiedenis onderzoekt, moet je eerst de vraag stellen:
waarom? Met welk doel? Wie herinnert zich wat waarom en om welke redenen?
GESCHIEDENIS EN IDENTITEITEN
• Toe-eigening van het verleden, staat niet los van misleidend, valselijk en
instrumenteel gebruik ervan voor eigentijdse politieke, ideologische, commerciële,
religieuze … motieven en identiteiten
• Marnix Beyen in DM 7/1/2014 (‘Het nazispook van De Wever en Moureaux maakt
van de geschiedenis opnieuw een hoer en huurling’):
“Historisch begrip kan het politieke inzicht echter alleen maar verhogen indien het verleden
niet wordt gebruikt als een hoge hoed waaruit naar believen doorzichtige analogieën,
vergelijkingen en een-op-eenrelaties worden getoverd.”
Men gebruikt het verleden om een bepaalde identiteit in de verf te zetten. Zo zal men zien
dat bv. Bart de Wever en Philippe Moureaux wijzen op hun universitaire achtergrond
(richting : geschiedenis). Men doet dit om een eigen politiek project te verkondigen.
“HERDENKING EERSTE WERELDOORLOG IS TE VLAAMS”
Het is een internationaal conflict. Een bekende historica zegt dat het schaamteloos werd
gedaan aan touristbranding en identiteit te ontwikkelen. Het internationaal conflict werd
,vervormd naar een Vlaamse gebeurtenis. Ze maakte zich boos over het feit dat de strijd die
specifiek in Belgie werd gestreden, werd gezien als een Vlaamse strijd. Dit had te maken met
de frontpartij, die je kan linken met de genezing van de Vlaamse identiteit. Maar als je de
brieven en dagboeken gaat lezen, identificeren zij zich veel meer met hun natiestaat: de
natiestaat is nog steeds België. Niet Vlaanderen. Je ziet elementen van de Vlaamse
ontvoogding, maar om dit te zien als ene soort van Vlaamse identiteitsstrijd, gaat te ver.
Ook de leuze van de VB “Nooit meer oorlog”, vind je ook niet terug in bronnen uit de tijd
zelf. Men is patriottistisch en denkt aan Belgenland, niet aan Vlaanderen. Dit is een toe-
eigening na de feiten, en niet tijdens het conflict zelf.
INVENTED TRADITION
Men gaat bepaalde gebeurtenissen niet uitvinden, maar ze gaan die ene betekenis geven
alsof die zeer ver terug gaan in het leven, alsof zij een traditie zijn op zichzelf.
Denk aan: de toe-eigening Hendrik Conscience. Soort van vereniging van een schrijver die
belangrijke rol speelt in de Vlaamse identiteit. “De leeuw van Vlaanderen”. Het is door de
kijk van die auteur, dat die feiten uiteindelijk deel beginnen maken van dat Vlaams identiair
project. Hij had zijn bronnen goed gelezen en baseert zich op feitelijke gebeurtenissen, maar
zet dit wel naar zijn hand. Hij gaat gebeurtenissen zien als de Vlaamse identiteit die al
jarenlang zou meegaan. Terwijl anderen net zeggen dat het eerder een feodaal en
socialistisch conflict. Het ging dus niet over culturen en taalproblemen.
De klare lijnen die voor ons nu duidelijk zijn (Frans vs Nederlands, Walen vs Vlaanderen)
waren toen, niet zo duidelijk.
HET VERHAAL VAN VLAANDEREN
Deze discussie ging vooral over de ene kant die zei dat het gaat om een instrumenteel
maatschappelijk gebruik van het verleden, en de andere kant ….
Er is voor beide partijen wel iets te zeggen : een netto conflict zegt ons dat er een nieuw
onderzoek is gestart hierdoor.
KANON VAN VLAANDEREN: GESCHIEDSCHRIJVING ALS INSTRUMENT VAN NATIONALE
IDENTITEITSOPBOUW
“AFGEDANKTE” HERINNERING
Een befaamde kolom in Brussel met de oorspronkelijke betekenis: congres van stichting van
Belgie. Dit is het monument dat hiernaar verwijst in de 19e eeuw. De meeste 19e eeuwers
kenden de betekenis. Terwijl dat als wij hier voorbij lopen, daar niet aandenken, maar wel
aan iets anders, namelijk “De onbekende soldaat”, Wapenstilstand, 11 november. De
betekenis, herinnering van dit monument is verschoven.
, DOET ONZE KIJK OP HET VERLEDEN ER TOE?
De wijze waarop mensen nadenken over het verleden, heeft ook invloed op de wijze waarop
politici in dialoog gaan met de kiezers.
Wat blijkt nu? Zo zegt men dat de huidige economische toestand bepaalt hoe de mensen
kijken op de geschiedenis. Denk aan Vietnam, die sterk gegroeid zijn, ziet geschiedenis als
vooruitgang. Terwijl Venezuela, die er op achteruit zijn gegaan, dit zien als iets negatiefs.
Men merkt ook een link met de scholingsgraad. De hoger opgeleiden gaan eerder positief
antwoorden op de vraag. Het is niet toevallig ook dat presidentskandidaat Trump zegt :
“Make America great AGAIN”… Het geeft toon aan van een nostalgische reflex, waarbij men
terug zou willen gaan naar een (fictief) groter, machtiger Amerika van vroeger. Recht-voters
denken dat zeer pessimistisch over het verleden.
