Kopiereg © Skool Notas 0
, Inhoudsopgawe
Hoofstuk 01 : Selfontwikkeling in die samelewing ..................................................................... 2
Eenheid 01 : Identifiseer stressore, assesseer en hanteer stres.................................................. 2
Eenheid 02 : Konflikhanteringsvaardighede ................................................................................ 5
Eenheid 03 : Aanvoering, opbou en volhoubaarheid van positiewe verhoudinge ........................ 6
Eenheid 04 : Oorgang tussen skool en post-skool-bestemming .................................................. 8
Eenheid 05 : Persoonlike leefwyseplan om kwaliteitlewe te verseker ........................................ 11
Hoofstuk 03 : Studievaardighede............................................................................................... 12
Eenheid 01 : Dink na oor die assesseringsproses en eksamenskryfvaardighede ...................... 12
Eenheid 02 : Belangrikheid van skoolgebaseerde assessering ................................................. 16
Eenheid 03 : Belangrikheid van die verkryging van die Nasionale Senior Sertifikaat ................. 17
Hoofstuk 05 : Loopbane en loopbaankeuses............................................................................ 18
Eenheid 01 : Verbintenis tot ’n besluit wat geneem is................................................................ 18
Eenheid 02 : Redes vir en impak van werkloosheid .................................................................. 21
Eenheid 03 : Innoverende oplossings om werkloosheid te bekamp........................................... 23
Hoofstuk 07 : Demokrasie en menseregte ................................................................................ 26
Eenheid 01 : Verantwoordelike burgerskap ............................................................................... 26
Eenheid 02 : Die rol van die media in ’n demokratiese samelewing .......................................... 29
Eenheid 03 : Ideologieë, religie en wêrelduitgangspunte ........................................................... 32
Hoofstuk 09 : Sosiale en omgewingsverantwoordelikheid ...................................................... 34
Eenheid 01 : Samelewingsverantwoordelikheid ........................................................................ 34
Eenheid 02 : Formuleer ’n persoonlike missieverklaring vir jou lewe ......................................... 37
Eenheid 03 : Impak van ’n visie ................................................................................................. 40
Hoofstuk 11 : Selfontwikkeling in die samelewing ................................................................... 41
Eenheid 01 : Menslike faktore wat swak gesondheid, ongelukke en rampe veroorsaak ............ 41
Eenheid 02 : Leefwyse-siektes as gevolg van armoede en geslagsongelykheid ....................... 45
Eenheid 03 : Leefwyse-siektes .................................................................................................. 47
Eenheid 04 : Ontwikkel ’n plan van aksie .................................................................................. 49
Hoofstuk 13 : Loopbane en loopbaankeuses............................................................................ 51
Eenheid 01 : Kernelemente van ’n werkskontrak....................................................................... 51
Eenheid 02 : Die waarde van werk ............................................................................................ 53
Hoofstuk 15 : Studievaardighede............................................................................................... 54
Eenheid 01 : Gereedmaking vir sukses ..................................................................................... 54
Eenheid 02 : Hersiening van eie studievaardighede .................................................................. 57
Hoofstuk 17 : Loopbane en loopbaankeuses............................................................................ 59
Eenheid 01 : Verfyning van ’n portefeulje van planne vir lewe na skool ..................................... 59
Eenheid 02 : Identifisering van moontlike betrekkingsgeleenthede............................................ 61
Kopiereg © Skool Notas 1
, Hoofstuk 01 : Selfontwikkeling in die samelewing
EENHEID 01 : IDENTIFISEER STRESSORE, ASSESSEER EN HANTEER STRES
Woordelys
Term Definisie
Verandering Om te transformeer of anders te word.
Jou vlak van persoonlike welsyn en tevredenheid met jou lewe en die
Lewensgehalte
toestande van jou lewe.
Stres Druk, senuweespanning en angs, voortdurende kommer, spanning.
Angs Kommer, senuweeagtigheid of onrus.
Stressor Iets wat stres of druk veroorsaak.
Persoonlikheid Eienskappe, optrede, gedrag en houding wat ’n mens uniek maak.
Tekens van stres Meetbare aanduiding van stres.
Simptome van stres ’n Gevoel wat op stres dui.
’n Chemiese boodskapper bekend as ’n hormoon wat in die
Adrenalien
bloedstroom vrygestel word in reaksie op stres.
Positiewe stres Goeie en nodige stres.
Negatiewe stres Skadelike, slegte stres.
Hanteringsmeganisme Maniere om stres te hanteer of dit aan te pak.
Bestuurstegnieke Maniere om stres te hanteer, bestuur en voorkom.
Identifiseer stressore
• Stres: reaksie op druk en eise.
• Oorweldiging: senuweespanning, angs, te veel probleme, geen beheer.
• Stressore: liggaamlik, emosioneel, sosiaal, omgewing.
• Stressore beïnvloed lewensgehalte en welstand.
• Stresfaktore onderling verbind, kan siekte veroorsaak.
Liggaamlike stressore
• Liggaamlike faktore veroorsaak stres in jou liggaam.
• Ongesonde lewenstylkeuses is ook liggaamlike stressore.
• Voorbeelde: swak voeding, gebrek aan slaap, middelmisbruik, verslawing.
Emosionele stressore
• Emosionele stressore: gevoelens, gedagtes, krisisse, persoonlikheid, selfbeeld.
• Gevoelens as stressore: kommer, senuweeagtigheid, angstigheid, jaloesie, woede.
• Krisisse as stressore: onbeplande swangerskap, dood, druiping, egskeiding, werkverlies.
• Verandering as stressor: trek, nuwe werk, trou, skool na volwassenheid.
Persoonlikheid as ’n stressor
• Persoonlikheid: gedagtes, gevoelens, houdings, gedrag wat jou uniek maak.
• Persoonlikheid kan 'n stressor wees.
• Kennis van persoonlikheidstipes kan help om te verstaan hoe dit 'n stressor kan wees.
Kopiereg © Skool Notas 2
,Persoonlikheidstipes
Tipe A-persoonlikheid
• Kompeterend, strewe na sukses en prestasie.
• Doelwitte en strewe na uitnemendheid.
• Hoë eise aan jouself stel.
• Beheer wil hê en bekommernis oor spertye, toetse, eksamens.
• Besige, ongeduldige en soms aggressiewe gedrag.
• Strewe na perfeksie.
• Dapper en leier met nuwe idees.
• Hardwerkend en selfgemotiveerd.
Tipe B-persoonlikheid
• Sorgeloos, rustig, en ontspanne persoonlikheid.
• Neiging om dinge uit te stel en op die nippertjie te doen.
• Nie baie kompeterend en nie omgewing gesteld oor wen of verloor.
• Optimisties en verwag die beste.
• Hou daarvan om grappies te maak en word as "koel" beskou.
Tipe C-persoonlikheid
• Bietjie skaam en beskeie persoonlikheid.
• Voorkeur om alleen te wees.
• Onder druk toegee om ander gelukkig te maak.
• Vermy argumente en sê nie altyd hoe jy voel nie.
• Belangstelling in klein besonderhede en ordelikheid.
• Versigtige en logiese denkwyse.
Tipe D-persoonlikheid
• Pessimistiese siening van die lewe.
• Verwag die ergste en ervaar dikwels stres.
• Hou gevoelens vir jouself en wys dit nie.
• Voorkeur vir roetine en weerstand teen verandering.
• Lae energievlakke, gevoel van moegheid en ongelukkigheid.
• Maklik geïrriteerd, swaarmoedig, hartseer of ontsteld.
Sosiale stressore
• Sosiale stressore behels verhoudings met familie, vriende en die gemeenskap.
• Familie- en gemeenskapsstressore sluit egskeiding, verantwoordelikhede en buurprobleme in.
• Vriende- en portuurgroepstressore sluit portuurdruk en beëindiging van vriendskappe in.
Omgewingstressore
• Omgewing verwys na jou woonplek en fisiese faktore wat jou kan beïnvloed.
• Besoedeling kan veroorsaak word deur verkeer, fabrieke en myne.
• Natuurlike rampgebeure sluit vuur, vloede en droogte in.
• Gevaarlike omgewings is plekke waar geweld normaal is.
• Skadelike lewensomstandighede dui op 'n gebrek aan basiese geriewe.
• 'n Gebrek aan privaat ruimte by die huis kan dit beteken dat jy vertrekke moet deel.
• Geraasbesoedeling sluit selfone, bouwerk en harde musiek in.
• Fisieke faktore sluit 'n gebrek aan vars lug, sonlig en privaatheid in.
Kopiereg © Skool Notas 3
, Stressor
• 'n Stressor is 'n faktor wat stres veroorsaak.
• Mishandeling lei tot liggaamlike en emosionele pyn.
• 'n Lewenskrisis veroorsaak hartseer, rou, eensaamheid, depressie.
• 'n A-tipe persoonlikheid lei tot kommer, angstigheid, ongesonde lewenstylkeuses.
• Sosiale druk kan skade berokken, selfs gevangenisstraf.
• Armoede veroorsaak bekommernis, onsekerheid, verlies van motivering.
Assesseer jou stresvlakke
Die tekens en simptome van stres
• Tekens van stres is liggaamlik en kan gesien of gemeet word.
• Simptome van stres is probleme wat jy opmerk of voel.
• Griep simptome soos koue kry en bewe kan ook simptome van stres wees.
• Stres simptome sluit in hoofpyn, maagpyn, gespanne gevoel en onrustigheid.
• Ander tekens van stres sluit diarree, omgekrapte maag, vinnige hartklop en sweet in.
Positiewe en negatiewe stres
• Stres is 'n normale deel van die lewe en kan jou motiveer en gereed maak vir aksie.
• Positiewe stres kan jou motiveer en jou beste self na vore bring.
• Negatiewe stres kan prestasievlakke beïnvloed en lewensgehalte versleg.
• Stresbestuur is belangrik en begin met die assessering van jou stresvlakke.
Stresvlakke
• Lae stresvlak beteken effektiewe hantering van stres.
• Gemiddelde stresvlak beteken aandag nodig voordat dit onbestuurbaar raak.
• Hoë stresvlak vereis dringende stresbestuurmaatreëls.
Stresbestuur
• Stresreaksie en bestuur is jou keuse.
• Jy kan kies om stres te laat oorheers of dit aan te pak.
• Gebruik stres as motivering en energiebron.
• Pas metodes toe wat vir jou werk.
• Behandel stressore een vir een om oorweldiging te voorkom.
Hanteringsmeganismes of bestuurstegnieke
• Hanteringsmeganismes help jou om stres te hanteer.
• Jy kan jou denke verander en probleme as uitdagings sien.
• Nie alle hanteringsmeganismes is nuttig, soos alkohol of dwelms.
• Bestuurstegnieke help om stres te beheer en te voorkom.
Ontwikkel en pas jou eie strategie toe
• Die effektiwiteit van die metodes verskil vir elke persoon en situasie.
• Voeg verskillende metodes toe aan jou vaardighede.
• Jy kan die metodes toepas wanneer jy dit nodig het.
Kopiereg © Skool Notas 4
, Inhoudsopgawe
Hoofstuk 01 : Selfontwikkeling in die samelewing ..................................................................... 2
Eenheid 01 : Identifiseer stressore, assesseer en hanteer stres.................................................. 2
Eenheid 02 : Konflikhanteringsvaardighede ................................................................................ 5
Eenheid 03 : Aanvoering, opbou en volhoubaarheid van positiewe verhoudinge ........................ 6
Eenheid 04 : Oorgang tussen skool en post-skool-bestemming .................................................. 8
Eenheid 05 : Persoonlike leefwyseplan om kwaliteitlewe te verseker ........................................ 11
Hoofstuk 03 : Studievaardighede............................................................................................... 12
Eenheid 01 : Dink na oor die assesseringsproses en eksamenskryfvaardighede ...................... 12
Eenheid 02 : Belangrikheid van skoolgebaseerde assessering ................................................. 16
Eenheid 03 : Belangrikheid van die verkryging van die Nasionale Senior Sertifikaat ................. 17
Hoofstuk 05 : Loopbane en loopbaankeuses............................................................................ 18
Eenheid 01 : Verbintenis tot ’n besluit wat geneem is................................................................ 18
Eenheid 02 : Redes vir en impak van werkloosheid .................................................................. 21
Eenheid 03 : Innoverende oplossings om werkloosheid te bekamp........................................... 23
Hoofstuk 07 : Demokrasie en menseregte ................................................................................ 26
Eenheid 01 : Verantwoordelike burgerskap ............................................................................... 26
Eenheid 02 : Die rol van die media in ’n demokratiese samelewing .......................................... 29
Eenheid 03 : Ideologieë, religie en wêrelduitgangspunte ........................................................... 32
Hoofstuk 09 : Sosiale en omgewingsverantwoordelikheid ...................................................... 34
Eenheid 01 : Samelewingsverantwoordelikheid ........................................................................ 34
Eenheid 02 : Formuleer ’n persoonlike missieverklaring vir jou lewe ......................................... 37
Eenheid 03 : Impak van ’n visie ................................................................................................. 40
Hoofstuk 11 : Selfontwikkeling in die samelewing ................................................................... 41
Eenheid 01 : Menslike faktore wat swak gesondheid, ongelukke en rampe veroorsaak ............ 41
Eenheid 02 : Leefwyse-siektes as gevolg van armoede en geslagsongelykheid ....................... 45
Eenheid 03 : Leefwyse-siektes .................................................................................................. 47
Eenheid 04 : Ontwikkel ’n plan van aksie .................................................................................. 49
Hoofstuk 13 : Loopbane en loopbaankeuses............................................................................ 51
Eenheid 01 : Kernelemente van ’n werkskontrak....................................................................... 51
Eenheid 02 : Die waarde van werk ............................................................................................ 53
Hoofstuk 15 : Studievaardighede............................................................................................... 54
Eenheid 01 : Gereedmaking vir sukses ..................................................................................... 54
Eenheid 02 : Hersiening van eie studievaardighede .................................................................. 57
Hoofstuk 17 : Loopbane en loopbaankeuses............................................................................ 59
Eenheid 01 : Verfyning van ’n portefeulje van planne vir lewe na skool ..................................... 59
Eenheid 02 : Identifisering van moontlike betrekkingsgeleenthede............................................ 61
Kopiereg © Skool Notas 1
, Hoofstuk 01 : Selfontwikkeling in die samelewing
EENHEID 01 : IDENTIFISEER STRESSORE, ASSESSEER EN HANTEER STRES
Woordelys
Term Definisie
Verandering Om te transformeer of anders te word.
Jou vlak van persoonlike welsyn en tevredenheid met jou lewe en die
Lewensgehalte
toestande van jou lewe.
Stres Druk, senuweespanning en angs, voortdurende kommer, spanning.
Angs Kommer, senuweeagtigheid of onrus.
Stressor Iets wat stres of druk veroorsaak.
Persoonlikheid Eienskappe, optrede, gedrag en houding wat ’n mens uniek maak.
Tekens van stres Meetbare aanduiding van stres.
Simptome van stres ’n Gevoel wat op stres dui.
’n Chemiese boodskapper bekend as ’n hormoon wat in die
Adrenalien
bloedstroom vrygestel word in reaksie op stres.
Positiewe stres Goeie en nodige stres.
Negatiewe stres Skadelike, slegte stres.
Hanteringsmeganisme Maniere om stres te hanteer of dit aan te pak.
Bestuurstegnieke Maniere om stres te hanteer, bestuur en voorkom.
Identifiseer stressore
• Stres: reaksie op druk en eise.
• Oorweldiging: senuweespanning, angs, te veel probleme, geen beheer.
• Stressore: liggaamlik, emosioneel, sosiaal, omgewing.
• Stressore beïnvloed lewensgehalte en welstand.
• Stresfaktore onderling verbind, kan siekte veroorsaak.
Liggaamlike stressore
• Liggaamlike faktore veroorsaak stres in jou liggaam.
• Ongesonde lewenstylkeuses is ook liggaamlike stressore.
• Voorbeelde: swak voeding, gebrek aan slaap, middelmisbruik, verslawing.
Emosionele stressore
• Emosionele stressore: gevoelens, gedagtes, krisisse, persoonlikheid, selfbeeld.
• Gevoelens as stressore: kommer, senuweeagtigheid, angstigheid, jaloesie, woede.
• Krisisse as stressore: onbeplande swangerskap, dood, druiping, egskeiding, werkverlies.
• Verandering as stressor: trek, nuwe werk, trou, skool na volwassenheid.
Persoonlikheid as ’n stressor
• Persoonlikheid: gedagtes, gevoelens, houdings, gedrag wat jou uniek maak.
• Persoonlikheid kan 'n stressor wees.
• Kennis van persoonlikheidstipes kan help om te verstaan hoe dit 'n stressor kan wees.
Kopiereg © Skool Notas 2
,Persoonlikheidstipes
Tipe A-persoonlikheid
• Kompeterend, strewe na sukses en prestasie.
• Doelwitte en strewe na uitnemendheid.
• Hoë eise aan jouself stel.
• Beheer wil hê en bekommernis oor spertye, toetse, eksamens.
• Besige, ongeduldige en soms aggressiewe gedrag.
• Strewe na perfeksie.
• Dapper en leier met nuwe idees.
• Hardwerkend en selfgemotiveerd.
Tipe B-persoonlikheid
• Sorgeloos, rustig, en ontspanne persoonlikheid.
• Neiging om dinge uit te stel en op die nippertjie te doen.
• Nie baie kompeterend en nie omgewing gesteld oor wen of verloor.
• Optimisties en verwag die beste.
• Hou daarvan om grappies te maak en word as "koel" beskou.
Tipe C-persoonlikheid
• Bietjie skaam en beskeie persoonlikheid.
• Voorkeur om alleen te wees.
• Onder druk toegee om ander gelukkig te maak.
• Vermy argumente en sê nie altyd hoe jy voel nie.
• Belangstelling in klein besonderhede en ordelikheid.
• Versigtige en logiese denkwyse.
Tipe D-persoonlikheid
• Pessimistiese siening van die lewe.
• Verwag die ergste en ervaar dikwels stres.
• Hou gevoelens vir jouself en wys dit nie.
• Voorkeur vir roetine en weerstand teen verandering.
• Lae energievlakke, gevoel van moegheid en ongelukkigheid.
• Maklik geïrriteerd, swaarmoedig, hartseer of ontsteld.
Sosiale stressore
• Sosiale stressore behels verhoudings met familie, vriende en die gemeenskap.
• Familie- en gemeenskapsstressore sluit egskeiding, verantwoordelikhede en buurprobleme in.
• Vriende- en portuurgroepstressore sluit portuurdruk en beëindiging van vriendskappe in.
Omgewingstressore
• Omgewing verwys na jou woonplek en fisiese faktore wat jou kan beïnvloed.
• Besoedeling kan veroorsaak word deur verkeer, fabrieke en myne.
• Natuurlike rampgebeure sluit vuur, vloede en droogte in.
• Gevaarlike omgewings is plekke waar geweld normaal is.
• Skadelike lewensomstandighede dui op 'n gebrek aan basiese geriewe.
• 'n Gebrek aan privaat ruimte by die huis kan dit beteken dat jy vertrekke moet deel.
• Geraasbesoedeling sluit selfone, bouwerk en harde musiek in.
• Fisieke faktore sluit 'n gebrek aan vars lug, sonlig en privaatheid in.
Kopiereg © Skool Notas 3
, Stressor
• 'n Stressor is 'n faktor wat stres veroorsaak.
• Mishandeling lei tot liggaamlike en emosionele pyn.
• 'n Lewenskrisis veroorsaak hartseer, rou, eensaamheid, depressie.
• 'n A-tipe persoonlikheid lei tot kommer, angstigheid, ongesonde lewenstylkeuses.
• Sosiale druk kan skade berokken, selfs gevangenisstraf.
• Armoede veroorsaak bekommernis, onsekerheid, verlies van motivering.
Assesseer jou stresvlakke
Die tekens en simptome van stres
• Tekens van stres is liggaamlik en kan gesien of gemeet word.
• Simptome van stres is probleme wat jy opmerk of voel.
• Griep simptome soos koue kry en bewe kan ook simptome van stres wees.
• Stres simptome sluit in hoofpyn, maagpyn, gespanne gevoel en onrustigheid.
• Ander tekens van stres sluit diarree, omgekrapte maag, vinnige hartklop en sweet in.
Positiewe en negatiewe stres
• Stres is 'n normale deel van die lewe en kan jou motiveer en gereed maak vir aksie.
• Positiewe stres kan jou motiveer en jou beste self na vore bring.
• Negatiewe stres kan prestasievlakke beïnvloed en lewensgehalte versleg.
• Stresbestuur is belangrik en begin met die assessering van jou stresvlakke.
Stresvlakke
• Lae stresvlak beteken effektiewe hantering van stres.
• Gemiddelde stresvlak beteken aandag nodig voordat dit onbestuurbaar raak.
• Hoë stresvlak vereis dringende stresbestuurmaatreëls.
Stresbestuur
• Stresreaksie en bestuur is jou keuse.
• Jy kan kies om stres te laat oorheers of dit aan te pak.
• Gebruik stres as motivering en energiebron.
• Pas metodes toe wat vir jou werk.
• Behandel stressore een vir een om oorweldiging te voorkom.
Hanteringsmeganismes of bestuurstegnieke
• Hanteringsmeganismes help jou om stres te hanteer.
• Jy kan jou denke verander en probleme as uitdagings sien.
• Nie alle hanteringsmeganismes is nuttig, soos alkohol of dwelms.
• Bestuurstegnieke help om stres te beheer en te voorkom.
Ontwikkel en pas jou eie strategie toe
• Die effektiwiteit van die metodes verskil vir elke persoon en situasie.
• Voeg verskillende metodes toe aan jou vaardighede.
• Jy kan die metodes toepas wanneer jy dit nodig het.
Kopiereg © Skool Notas 4
