Samenvatting strafprocesrecht: handboek + slides

STRAFPROCESRECHT
TITEL 1. ALGEMENE BEGINSELEN STRAFPROCESRECHT....................................................5
Hoofdstuk 1. Definitie....................................................................................................................... 5
1. Begrip........................................................................................................................................ 5
2. Onderscheid materieel & formeel strafrecht..............................................................................6
3. Doelstellingen v/h strafproces................................................................................................... 8
Hoofdstuk 2. Accusatoire v. inquisitoire rechtspleging....................................................................11
1. Principe.................................................................................................................................... 11
2. Praktijk (common law landen vs continentale landen).............................................................11
Hoofdstuk 3. Verloop van het strafproces.......................................................................................13
1. Vooronderzoek......................................................................................................................... 13
2. Onderzoek ten gronde............................................................................................................. 22
Hoofdstuk 4. Actoren in het strafproces.......................................................................................... 25
1. De verdachte........................................................................................................................... 25
2. Het slachtoffer......................................................................................................................... 29
3. De burgerlijke aansprakelijke partij (BAP)................................................................................33
4. De (vrijwillige of gedwongen) tussenkomende partij...............................................................33
5. De politie................................................................................................................................. 34
6. Het openbaar ministerie.......................................................................................................... 39
7. De onderzoeksrechter............................................................................................................. 45
8. De onderzoeksgerechten......................................................................................................... 48
9. De vonnisgerechten................................................................................................................. 52
10. Strafuitvoeringsrechtbanken................................................................................................. 55
11. Justitieassistenten en justitiehuizen.......................................................................................55
12. Tuchtrechtbanken.................................................................................................................. 55
Hoofdstuk 5. Beleidsorganen (i/h SPR)............................................................................................ 57
1. Minister van justitie................................................................................................................. 58
2. Het college van procureurs generaal.......................................................................................58
3. De procureur des konings........................................................................................................ 59
4. De raad van procureurs des konings.......................................................................................59

TITEL 2. STRAFPROCESRECHT......................................................................................61

DEEL I: DE RECHTEN VAN DE VERDEDIGING IN STRAFZAKEN..........................................61
Hoofdstuk 1. Algemene begrippen.................................................................................................. 61
1. Begrip & oorsprong.................................................................................................................. 61
2. Toepassingsgebied rechten van de verdediging in starfzaken.................................................62
Hoofdstuk 2. Overzicht................................................................................................................... 65
1. Recht op toegang tot de rechter.............................................................................................. 65
2. Het recht op een eerlijk proces................................................................................................ 67
3. Recht op een openbaar proces................................................................................................ 69
4. Recht op de behandeling van zijn zaak binnen een redelijke termijn......................................71
5. Recht niet gedwongen te worden tegen zichzelf te getuigen..................................................74
6. Vermoeden van onschuld........................................................................................................ 78
7. Het recht van verdediging....................................................................................................... 79
Hoofdstuk 3. Wettelijke waarborgen bij beperkingen van bepaalde grondrechten.........................93
1. Recht op persoonlijke vrijheid.................................................................................................. 93
2. Recht op eerbiediging van de private levenssfeer...................................................................94

DEEL II: DE VORDERINGEN DIE UIT HET MISDRIJF VOORTVLOEIEN..................................95
Hoofdstuk 1. Strafvordering............................................................................................................ 95
1. Algemene beginselen.............................................................................................................. 95
2. Personen die de strafvordering uitoefenen..............................................................................96
3. Wijze waarop de strafvordering wordt uitgeoefend.................................................................96

1

, 4. Personen tegen wie de strafvordering wordt uitgeoefend.....................................................112
5. (Extra) territoriale gelding van de strafvordering..................................................................115
6. Prejudiciële vragen & prejudiciële geschillen.........................................................................116
7. Verval v/d strafvordering....................................................................................................... 117
Hoofdstuk 2. De burgerlijke vordering.......................................................................................... 129
1. Algemene beginselen............................................................................................................ 129
2. Door wie? (Personen die de burgerlijke vordering uitoefenen)..............................................130
3. Tegen wie? (Wordt de burgerlijke vordering uitgeoefend?)...................................................131
4. Gevallen waarin géén burgerlijke partijstelling mogelijk is....................................................132
5. Voorwerp van de burgerlijke vordering..................................................................................132
6. Wijze waarop de burgerlijke vordering wordt uitgeoefend.....................................................133
7. Verval v/d burgerlijke vordering............................................................................................ 137
8. Gezag van strafrechtelijk gewijsde tav burgerlijk gewijsde....................................................138
9. Slachtofferfonds..................................................................................................................... 138

DEEL III: HET VOORONDERZOEK IN STRAFZAKEN.........................................................139
Hoofdstuk 1. Wijze waarop het onderzoek gevoerd wordt............................................................139
1. Opsporingsonderzoek en gerechtelijk onderzoek..................................................................139
2. Wijze waarop misdrijven ter kennis komen van de overheid.................................................140
3. Wijze waarop misdrijven worden opgespoord & vastgesteld.................................................143
Hoofdstuk 2. Personen belast met de opsoring & vaststelling van misdrijven..............................147
1. Algemene beginselen............................................................................................................ 147
2. De leidinggevende magistraten............................................................................................. 148
3. De politiediensten.................................................................................................................. 148
Hoofdstuk 3. Het opsporingsonderzoek........................................................................................151
1. Begrip.................................................................................................................................... 151
2. Heterdaadprocedure.............................................................................................................. 152
3. De proactieve recherche....................................................................................................... 153
4. De bijzondere opsporingsmethoden (= BOM)........................................................................154
5. Overzicht v/d verschillende bijzondere opsporingsmethoden................................................158
6. Het ‘kaalpluk-onderzoek’....................................................................................................... 162
7. Afsluiting van het opsporingsonderzoek................................................................................163
Hoofdstuk 4. Het gerechelijk onderzoek.......................................................................................165
1. Begrip.................................................................................................................................... 165
2. Taakomschrijving v/d onderzoeksrechter..............................................................................165
3. Saisine v/d onderzoeksrechter............................................................................................... 165
4. Verhouding OR – PdK............................................................................................................. 169
5. Rechten inverdenkinggestelde, burgerlijke partij & derde-beslagene tijdens het gerechtelijk
onderzoek.................................................................................................................................. 170
6. Afsluiting v/h gerechtelijk onderzoek: de regeling der rechtspleging.....................................174
7. Controle door de kamer van Inbeschuldigingstelling.............................................................179
Hoofdstuk 5. Onderzoeksverrichtingen.........................................................................................183
1. Het opnemen van klachten & aangiften................................................................................183
2. Identiteitscontroles & het houden van gegevensbestanden..................................................184
3. Plaatsbezoek.......................................................................................................................... 184
4. Observatie............................................................................................................................. 185
5. Ondervraging van de verdachte............................................................................................ 186
6. Inverdenkingstelling van de verdachte..................................................................................190
7. Getuigenverhoor.................................................................................................................... 192
8. Inwinnen bankgegevens (informatie & bevriezen van tegoeden mbt financiële producten,
diensten en verrichtingen)......................................................................................................... 197
9. Deskundigendonderzoek....................................................................................................... 197
10. DNA-onderzoek.................................................................................................................... 199
11. Inobservatiestelling............................................................................................................. 200
12. Fouillering............................................................................................................................ 200
13. Onderzoek aan het lichaam................................................................................................. 201
14. Huiszoeking !!...................................................................................................................... 202
15. Andere ‘zoekingen’.............................................................................................................. 206
16. Inkijkoperatie....................................................................................................................... 206
2

, 17. Inbeslagneming................................................................................................................... 207
18. Databeslag & netwerkzoeking............................................................................................. 209
19. Uitgestelde tussenkomst, gecontroleerde aflevering en gecontroleerde doorlevering........210
20. Schending briefgeheim........................................................................................................ 211
21. Identificatie telefoonnummers en opsporen & lokaliseren van telecommunicatie...............212
22. Afluistering van “privé(tele)cummunicaties”.......................................................................213
23. bijzondere opsporingsmethoden.......................................................................................... 214
24. Voorlopige maatregel rechtspersonen.................................................................................214
25. Beknopt voorlichtingsrapport & maatschappelijke enquête.................................................215
26. De snelle bevriezing & onthulling van gegevens op verzoek v/e derde Staat......................215
Hoofdstuk 6. De voorlopige hechtenis..........................................................................................217
1. Algemene beginselen............................................................................................................ 217
2. Arrestatie............................................................................................................................... 218
3. Bevel tot medebrenging........................................................................................................ 221
4. Aanhoudingsbevel / bevel tot aanhouding.............................................................................222
5. Verbod van vrij verkeer (= secreet stelling)..........................................................................223
6. Opheffing v/h aanhoudingsbevel........................................................................................... 223
7. Aanhoudingsbevel t.a.v. een in vrijheid gelaten of gestelde verdachte.................................223
8. Rechterlijk toezicht op de voorlopige hechtenis.....................................................................225
9. VH & regeling van de rechtspleging......................................................................................228
10. VH & beslissing ten gronde (onmiddellijke aanhouding ter terechtzitting)..........................228
11. Alternatieven voor de voorlopige hechtenis........................................................................229
12. Onwerkzame hechtenis....................................................................................................... 229

DEEL IV: HET ONDERZOEK TER TERECHTZITTING.........................................................231
Hoofdstuk 1. Inleiding................................................................................................................... 231
Hoofdstuk 2. De bevoegdheid in strafzaken.................................................................................233
1. Algemene bevoegdheidsregels.............................................................................................. 233
2. Bevoegdheidsconflicten......................................................................................................... 236
Hoofdstuk 3. de saisine van de vonnisgerechten..........................................................................237
1. Hoe?  Wijze waarop het vonnisgerecht geadieerd wordt.......................................................237
2. Omvang v/d saisine............................................................................................................... 238
3. Gevolgen van de saisine........................................................................................................ 239
Hoofdstuk 4. de rechtspleging voor de vonnisgerechten..............................................................241
1. De politierechtbank & de correctionele rechtbank.................................................................241
Hoofdstuk 5. Het bewijs in strafzaken...........................................................................................249
1. De bewijsvoering................................................................................................................... 249
2. De bewijsmiddelen................................................................................................................ 250
3. De bewijswaardering............................................................................................................. 252
Hoofdstuk 6. De rechtsmiddelen................................................................................................... 253
1. Inleiding................................................................................................................................. 253
2. Verzet.................................................................................................................................... 253
3. Hoger beroep......................................................................................................................... 257
4. Voorziening in cassatie.......................................................................................................... 260




3

,4

,TITEL 1. ALGEMENE BEGINSELEN STRAFPROCESRECHT

HOOFDSTUK 1. DEFINITIE
1. BEGRIP
- Strafprocesrecht
o = formeel strafrecht = strafrechtspleging = strafvordering
o De praktische toepassing v/h mat. Strafrecht kan slechts worden gerealiseerd via
het strafprocesrecht
o = het geheel van rechtsregels betreffende de opsporing, vervolging en berechting
van personen die ervan verdacht worden een misdrijf te hebben gepleegd.
 Scenario’s & vormvoorschriften die hierbij gevolgd moeten worden
 Bepaalt de rechtspositie v/d verschillende betrokken personen
 De regels mbt de organisatie & werking van strafgerechten
 De regels mbt de tenuitvoerlegging v/d beslissingen van die gerechten


- Tegenhanger v/h materieel strafrecht:
o Laat het materieel strafrecht tot leven komen
o Wanneer is iets strafbaar?  materieel strafrecht
o BV: verbod om te doden = materieel SR, procesrecht = hoe komt je tot het bewijs
van dat misdrijf?, door wie wordt de straf uitgesproken?, wie zorgt voor de
tenuitvoerlegging?




5

,2. ONDERSCHEID MATERIEEL & FORMEEL STRAFRECHT
A. PERSONEN TOT WIE DE REGELS GERICHT ZIJN
- Materieel strafrecht:
o Gericht tot de gehele bevolking  burgers & overheid


- Formeel strafprocesrecht
o In 1ste plaats  gericht tot de overheid (politie, magistratuur)
 De personen belast met de toepassing van SPR: politie, magistratuur
 Inquisitoir karakter SPR: strafproces = proces tussen gemeenschap
(vertegenwoordigd door OM) & de verdachte, geen proces tussen partijen
 Beperkingen die de OH aan zichzelf opleggen
o Uitzonderlijk  gericht tot de burger
 BV: wanneer je zelf verdacht wordt van een misdrijf, als je als getuige optreedt,
degene bij wie een onderzoeksmaatregel wordt uitgevoerd (BV: een
huiszoeking, een telefoontap..), het slachtoffer


B. INHOUD VAN DE REGELS
- Materieel strafrecht:
o Worden gekenmerkt door hun vanzelfsprekendheid, er is meer consensus over:
weten wanneer iets strafbar is of niet
 BV: niet doden, niet stelen.
 Verklaring: materieel strafrecht beschermd fundamentele waarden
o Dit uit zich op verschillende manieren:
 De regels zijn minder onderhevig aan evolutie en zijn ook meestal gelijklopend
in verschillende landen:
• BV: rechtsfiguur noodtoestand: strookt met het buikgevoel en vind je
terug in meerdere landen


- Formeel strafprocesrecht:
o Hebben deze ‘vanzelfsprekendheid’ niet, er is een minder grote consensus over, er
kan meer discussie bestaan over deze regels: er kunnen discussies over gevoerd
worden
 Omdat deze tot doel hebben een evenwicht te realiseren tussen verschillende
belangen: (als je het ene meer wil zal je iets moeten afnemen van het andere..)
 Rechtshandhaving: als overheid zorgen voor zo weinig mogelijk criminaliteit en
als het gebeurt daar gepast op reageren
 Bescherming fundamentele rechten: je wil er ook voor zorgen dat
fundamentele rechten (recht op privacy, eerlijk proces) worden geëerbiedigd,
niet enkel voor de verdachte maar ook alle andere personen
 Deze balans is ook onderhevig aan maatschappelijke evolutie

C. SANCTIONERING VAN DE SCHENDINGEN V/D REGELS

6

,- Materieel strafrecht:
o Op elk misdrijf staat een straf  als een regel wordt miskent staat steeds i/d wet
wat de sanctie is met min & max.


- Formeel strafprocesrecht:
o De precieze processuele sanctie varieert naargelang de norm & is veelal niet op
voorhand bij wet bepaald (er is weinig duidelijkheid over de precieze sanctie)
 Soms nietigheid
 Soms gevolgen op vlak van bewijsvoering
 Soms ontvankelijkheid of verval v/d strafvordering
 Soms geen sanctie
 Dikwijls is dit onzeker
o Als MS is men soms niet blij met deze sancties (een strafvordering wordt
onontvankelijk verklaart) maar het is noodzakelijk om ervoor te zorgen dat deze
vormvoorschriften worden nageleefd (het moet pijn doen, anders zijn het geen
sancties) want deze zijn noodzakelijk als waarborg voor de fundamentele rechten
o Bv: Wat als iemand langer dan 48u vastzit, wat is de sanctie dan? of Een
huiszoeking mag als er schriftelijk en voorafgaande toestemming is bewoner van het
huis (gevorderd door pdk), wat als huiszoeking onwettig is gebeurd, wat is de
sanctie? Er zijn zoveel spelregels maar er is niet altijd een sanctie als die spelregels
worden overtreden. Niet op straffe van nietigheid voorgeschreven ! Moet bepaald
worden door de rechter, de rechter zal beslissen wat de sanctie is.




7

,3. DOELSTELLINGEN V/H STRAFPROCES
- In het strafproces staan verschillende belangen tegenover elkaar:
o Belangen v/d gemeenschap  bestraffing criminaliteit
o Belangen v/h slachtoffer  schadevergoeding
o Belangen v/d verdachte  eerlijk proces


- Het strafproces heeft hierdoor een dubbele finaliteit:
o Enerzijds waarheidsvinding maar anderzijds mag dit niet ten koste gaan van
individuele grondrechten.


- Het is de taak v/h strafprocesrecht om deze tegenstrijdige belangen met elkaar te
verzoenen.


A. WAARHEIDSVINDING
- De regels v/h strafprocesrecht zijn opgesteld voornamelijk vanuit de invalshoek v/h
openbaar belang.  daarom ook als voornaamste doel: de waarheidsvinding




B. BESCHERMING VAN INDIVIDUELE GRONDRECHTEN
- Vanuit de invalshoek van de individuele burger heeft het strafprocesrecht ook een
andere zeer belangrijke functie: de eerbied voor individuele grondrechten.
o In het kader van de waarheidsvinding worden namelijk bevoegdheden toegekend
aan de overheid die een zeer verregaande beperking van grondrechten kunnen
inhouden (huiszoeking, verborgen camera’s). Deze bevoegdheden bestaan tegen de
verdachte maar ook ten aanzien van derden.
o Omdat elke burger hier potentieel mee geconfronteerd kan worden is het niet alleen
ten voordele van de verdachte maar ten voordele van eenieder dat de
individuele grondrechten beschermd worden.


- Als een persoon vervolgd wordt wegens een misdrijf dan geniet deze persoon van een
complex van grondrechten onder de naam rechten van de verdediging.
o Deze zijn niet systematisch geregeld in het Belgisch strafprocesrecht
o De voornaamste rechtsbronnen zijn art. 6 EVRM en art. 14 IVBRP




C. ONDERLINGE AFWEGING VAN WAARHEIDSVINDING & INDIVIDUELE
GRONDRECHTEN
8

,- Oorspronkelijk: stond de waarheidsvinding als doel van het strafproces centraal.
o Alleen wettelijkheidsvereiste:
 De beperking van grondrechten moet steeds op wettelijke basis berusten.
 Strafrechtelijk overheidsoptreden kan slechts plaatsvinden op grond van de wet
en in de vormen door de wet bepaald.
 Inhoudelijke vereisten werden nog niet gesteld het was voldoende dat
overheidsoptreden op een wettelijke basis rusten opdat het rechtmatig was.


- Later heeft het EVRM hier verandering in gebracht:
o Ook inhoudelijke vereisten.
 Het is niet voldoende dat overheidsoptreden op een wettelijke basis rust, de
wet moet ook zelf aan zekere voorwaarden voldoen opdat een inbreuk op
individuele grondrechten geoorloofd is.
 BV: huiszoeking: niet voldoende dat OR een huiszoekingsbevel uitvaardigt, het
moet ook voldoende gemotiveerd zijn
 BV: vrijheidsberoving: is niet voldoende dat het op een wettelijke basis steunt,
is slechts in welbepaalde gevallen mogelijk, EVRM bevat limitatieve
opsomming.


- De belangen van de burger in het algemeen (grondrechten) en de verdachte in het
bijzonder (rechten van verdediging) wegen meer door dan voordien. Het kan zijn dat de
waarheidsvinding hiervoor soms moet wijken.
o BV: de rechter mag zich niet baseren op onrechtmatig verkregen bewijs


- De concrete afweging tussen waarheidsvinding en grondrechten moet gebeuren door
de rechtspraak.
o De wet en het EVRM geven slechts algemene richtsnoeren
o BV: recht op behandeling zaak binnen een redelijke termijn, maar sanctie hierop
wordt niet bepaald in EVRM. De rechter moet deze zelf bepalen in functie van de
afweging tussen beide belangen.


- In de afweging van beide belangen kan men een slingerbeweging vaststellen:
o Oorspronkelijk leek de waarheidsvinding te primeren maar nu komen de
mensenrechten en grondrechten meer centraal te staan.
o Maar intussen nieuwe evoluties:
 Antigoonrechtspraak cassatie waardoor sanctionering op onrechtmatig
verkregen bewijs versoepeld wordt. Enkel nog in drie hypotheses wordt
onrechtmatig bewijs buiten beschouwing gelaten.
 In veel landen werd antiterroristische wetgeving aangenomen waardoor de
rechten van de verdediging beperkt worden.




9

, 10