samenvatting recht orthopedagogiek 1st jaar

RECHTEN ORTHOPEDAGOGIE 25-
26
Minstens 62% halen

5. ENKELE BASISBEGINSELEN VAN HET RECHT

5.1 ZIJN REGELS NOODZAKELIJK?

 Om te kunnen samenleven maken we afspraken of regels (onuitgesproken,
gesproken, niet-geschreven of geschreven.
 Bv: gezin: huishoudelijke taken, beelschermgebruik, bedtijd...
 Liefdespartner: trouw of ontrouw zijn.
 Regels zijn dynamisch: samenleving evolueert, er ontstaan nieuwe
omgangsvormen, nieuwe problemen en voortdurend discussie over de regels.
 Bv: leerkrachten die vroeger in de klas mochten roken.
 Ideale situatie: alle leden van de samenleving vinden de regels billijk en
rechtvaardig -> is niet zo in de realiteit.

 In de loop 20e eeuw wereldwijd een consensus over een aantal fundamentele
mensenrechten gegroeid.
 Bv: universeel, internationaal verbod op slavernij, genocide, foltering.
 Alle landen van de wereld hebben deze ondertekend, maar niet iedereen
interpreteert of past deze toe op dezelfde manier.
 meningsverschillen of conflict over de interpretatie van regels.

Wie maakt de wetten:
 Uitvoerende macht
 Wetgevende macht: federale overheid, Vlaamse overheid
 Internationale organisaties: VN -> resoluties maken, mensenrechten.
 Europese unie -> Europese wetgeving
 Mensen onder elkaar.
- Mensen zijn de directe makers van wetgeving. -> hoe we stemmen.

Wat als de regels niet gevolgd worden?
 Openbaar ministerie.
 Procureur des konings.
 Sociale straffen: zoals uitsluiting…

5.2 HET ONTSTAAN EN DE ONTWIKKELING VAN HET RECHT

Ontstaan van geschreven recht

 Rond 3500 v.Chr. werd in het Nabije Oosten het schrift uitgevonden.
→ Heersers konden regels schriftelijk vastleggen en snel verspreiden.
 In het Mesopotamische Rijk (2100–1700 v.Chr.) werden wetten bewaard op
kleitabletten en gegraveerd in steen.
→ Beroemd voorbeeld: Wetboek van Hammoerabi (ca. 1780 v.Chr.) met regels
over slavernij, misdaad, huwelijk en handel (“oog om oog, tand om tand”).

Religie en goddelijke oorsprong

,  Men geloofde dat het recht van goddelijke oorsprong was: Gods wil = wet.
 In werkelijkheid waren het heersers (farao’s, koningen, keizers, tsaren, sultans…)
die beweerden dat ze hun macht van de goden ontvingen en zo regels oplegden.
Zij schreven voor hoe de onderdanen met elkaar moesten omgaan.

Gewoonterecht

 De meeste regels ontstonden uit traditie.
 Gewoonterecht = ongeschreven regels, doorgegeven van generatie op
generatie.
 Belangrijkste bron van recht doorheen de geschiedenis.

Ontwikkeling van rechtsinstellingen

 Door de nood aan orde gingen mensen afspraken maken.
→ Dit leidde tot politieke, administratieve en gerechtelijke instellingen die
regels formuleren, toepassen, handhaven en afdwingen.

Sprong naar WO II

 Na Wereldoorlog II (1939–1945) beseften grootmachten dat oorlog catastrofaal
is (humanitair, economisch, politiek vlak).
 Internationaal werd samengewerkt → ontstaan van moderne mensenrechten.

Recht vandaag: dynamisch en complex

 Aantal rechtsregels is enorm toegenomen.
 Recht weerspiegelt de maatschappij en verandert voortdurend.
 Met 8 miljard mensen (2022) zijn samenwerking en regelgeving noodzakelijk.
→ Internationale aanpassingen nodig (bv. klimaatopwarming).
→ Nationale aanpassingen nodig (bv. verouderende bevolking → hervorming
welzijns- en gezondheidssystemen).
 We spreken daarom van juridisering van de samenleving: belang van recht en
regels neemt toe.
→ Ook in zorg en hulpverlening is er toenemende regulering van maatschappelijke
verhoudingen.
→ Nadeel: minder aandacht voor concrete situaties.
→ Voordeel: betere rechtsbescherming en emancipatie van kwetsbare
cliënten.

 Eerst enkel wetten op nationaal niveau

 Na wo 2 op internationaal niveau want nood aan mensenrechten.
 Door globalisering nood aan rechtsbescherming en toename
internationaal recht.



Recht vs. Godsdienst

 Viel vroeger heel hard samen.
 Godsdienstige regels:
→ van goddelijke oorsprong (bv. Tien Geboden),
→ gaan over relatie mens-mens en mens-God,
→ sancties door religieus gezag of goddelijke rechtvaardigheid.

,  In niet-geseculariseerde samenlevingen: geen scheiding tussen
godsdienstige regels en rechtsregels.
 In geseculariseerde samenlevingen (zoals België):
→ scheiding tussen Kerk en Staat, al is die niet absoluut.
→ België erkent 6 erediensten + vrijzinnig humanisme (financieren die ook
zodat deze bv. Op scholen nog gegeven kunnen worden). (Katholieke,
protestantse, israëlitische, anglicaanse, islamitische en orthodoxe)
→ Grondwet: vrijheid van eredienst en levensbeschouwing, niemand mag
gedwongen worden een godsdienst aan te hangen (art. 19–20).



Verhouding Recht vs. Moraal

 Rechtsnorm:
→ geldt voor alle burgers in dezelfde situatie, gelden algemeen.
→ bron = overheid, zijn geschreven en afgekondigd.
→ sanctie staat vast in de wet. Kunnen worden afgedwongen en gesanctioneerd.
 Morele norm: ethisch pluralisme, is iets van de samenleving zelf.
→ kan algemeen of persoonlijk zijn,
→ bron = mens zelf,
→ geen vaste sanctie, enkel bv. schuldgevoel.
 Er is geen eensgezindheid over moraal onze samenleving huldigt het ethisch
pluralisme: bv. euthanasie, abortus).
 Mooie samenhang: sommige rechtsregels verankeren morele consensus (bv.
hulpverzuim, beroepsgeheim).
 Maar niet altijd overeenstemming:
→ sommige zaken zijn wettelijk toegelaten maar moreel omstreden (bv. IVF,
abortus, euthanasie).
→ Recht kan iemand verplichten tot iets wat hij immoreel vindt (bv. belastingen
gebruiken voor wapens of onderzoek).

5.3 EEN DEFINITIE VAN HET RECHT

Geen universele definitie

 Er bestaat geen wereldwijde, vaste definitie van het recht.
→ Elk land heeft andere regels.
→ Recht kent verschillende vormen en evolueert mee met de maatschappij en
de heersende opvattingen.

Recht hangt af van de gemeenschap

 Recht is altijd het product van een bepaald samenlevingsverband.
 Gemeenschappen verschillen in:
→ graad van ontwikkeling
→ interne structuren
→ sociale filosofie
→ politieke organisatie
 Daarom verschillen omschrijving én functie van recht per land.

Voorbeeld: verschillende rechtssystemen

 In continentaal West-Europa (zoals België):
→ recht sterk beïnvloed door Duits en Frans recht.

,  Recht in Groot-Brittannië en de VS ziet er anders uit (common law).

Gemeenschappelijke elementen in definities

Uit rechtsliteratuur komen steeds dezelfde kernpunten terug.

DEFINITIE van het recht

Het recht is een geheel van bindende regels, opgesteld door de samenleving,
waardoor de belangen van de enkelingen die in de gemeenschap leven
geordend worden, door middel van sociale dwang.


5.3.1 EEN GEHEEL VAN BINDENDE REGELS
 Recht = pakket van bindende regels opgesteld door de samenleving
(democratie).
→ bestaat uit geschreven én ongeschreven regels
→ omvat zowel nationale als internationale regels
 Functie van rechtsregels
→ formuleren een verbod, een gebod of toelating
→ ze zeggen hoe het moet zijn, niet hoe het is
→ verschil met wetenschappelijke regels: die beschrijven de werkelijkheid,
rechtsregels schrijven voor.
 Verschil met religieuze en morele regels
→ rechtsregels kunnen worden afgedwongen
• door georganiseerde instanties
• met maatregelen en sancties
→ morele en religieuze regels hebben meestal geen georganiseerd
afdwingingsmechanisme.
 Gedachten vs. daden
→ rechtsregels kunnen geen moreel verwerpelijke gedachten sanctioneren
→ pas wanneer gedachten zich uiten in handelingen/gedrag kan recht
ingrijpen.


5.3.2 OPGESTELD DOOR DE SAMENLEVING
Rechtsregels komen van de samenleving

 Rechtsregels worden opgesteld door mensen die samenleven binnen een
bepaalde context.
 Omdat we met heel veel mensen zijn, is het onmogelijk om allemaal samen
regels te maken.
→ Oplossing: systeem van vrije verkiezingen.
→ Regels worden opgesteld door vertegenwoordigers van de samenleving.

Parlementen

 In moderne samenlevingen wordt het aanpassen van het recht aan veranderende
opvattingen en omstandigheden toevertrouwd aan wetgevende organen
(parlementen).
 Parlementen:
→ vertegenwoordigen de wil van de burgers
→ zijn “de stem van het volk”.

De Staat als belangrijkste rechtsgemeenschap