H13: MEETMETHODEN EN -WIJZEN
INHOUD HOOFDSTUK
13.1 Gedragstaken
13.2 Observatiemethoden
13.3 Enquêtes en andere zelfrapportagemethoden
LEERDOELEN HOOFDSTUK
LO1 Beschrijf de algemene kenmerken van gedragstaken en het soort metingen dat ze
genereren (bijv. taaknauwkeurigheid, reactietijd); en beschrijf hoe gedragstaken worden
gebruikt.
LO2 Beschrijf de twee algemene problemen (invloed van de waarnemer en subjectiviteit)
die kunnen bestaan bij gedragsobservatie en leg uit hoe onderzoekers proberen deze te
minimaliseren.
LO3 Beschrijf de drie technieken die worden gebruikt om gedragsobservaties te
kwantificeren en de drie technieken die worden gebruikt voor het bemonsteren van
observaties.
LO4 Definieer inhoudsanalyse en archiefonderzoek.
LO5 Beschrijf de algemene kenmerken van observationele methoden; leg hun sterke en
zwakke punten uit; en maak onderscheid tussen natuurlijke observatie, participerende
observatie en gekunstelde observatie.
LO6 Beschrijf de algemene kenmerken van enquêtemethoden
LO7 Definieer open, beperkte en beoordelingsschaalvragen; identificeer voorbeelden van
deze drie soorten vragen; en beschrijf de sterke en zwakke punten van elk.
LO8 Beschrijf vier methoden voor het afnemen van een enquête (online, per post,
telefonisch en persoonlijk) en leg de sterke en zwakke punten van elk uit, inclusief de
problemen van non-responsbias en interviewerbias.
LO9 Beschrijf de algemene kenmerken van de dagboekmethode en de
ervaringssteekproefmethode
HOOFDSTUK OVERZICHT
De verscheidenheid aan gedragingen die wetenschappers bestuderen is aanzienlijk; en
als gevolg hiervan hebben gedragswetenschappers een breed scala aan methoden tot
hun beschikking bij het verzamelen van onderzoeksgegevens. We hebben deze variatie in
methoden aangestipt in hoofdstuk 3, toen we drie meetmethoden beschreven:
zelfrapportage, fysiologische en gedragsmatige metingen. In dit hoofdstuk gaan we
dieper in op de verschillende systemen en tools die onderzoekers gebruiken bij het meten
en beschrijven van het gedrag van een groep of individu.
In de eerste twee paragrafen van dit hoofdstuk bespreken we twee veelgebruikte
systemen voor het verkrijgen van gedragsmetingen van onderzoeksdeelnemers:
gedragstaken en observatiemethoden. De gedragstaken die we in paragraaf 13.1
beschrijven, vertegenwoordigen een relatief directe methode om gedrag te meten, omdat
ze de deelnemer betrekken bij een activiteit die reacties genereert die op een
eenvoudige manier kunnen worden vastgelegd en geanalyseerd. De observatiemethoden
die we in paragraaf 13.2 bespreken, zijn meestal minder direct in de manier waarop ze
gedrag meten, omdat ze tot op zekere hoogte afhankelijk zijn van het oordeel of de
interpretatie van de onderzoeker van wat ze observeren. We bespreken
zelfgerapporteerde gedragsmetingen in paragraaf 13.3. Voor deze metingen laten we het
in wezen aan de onderzoeksdeelnemer over om zijn of haar eigen gedrag te
interpreteren. Het grootste deel van deze paragraaf is gewijd aan de bespreking van
enquêtemethoden, omdat deze methoden de meest prominente voorbeelden van
zelfrapportagemeting zijn.
1
,13.1 GEDRAGSTAKEN
LEERDOELEN
L01 Beschrijf de algemene kenmerken van gedragstaken en het type metingen dat ze
genereren (bijv. taaknauwkeurigheid, reactietijd); en beschrijf hoe gedragstaken worden.
Psychologen en andere gedragsonderzoekers geven hun onderzoeksdeelnemers vaak
een specifieke taak of activiteit en registreren vervolgens de reacties van elke deelnemer
(bijvoorbeeld via een computermuis of toetsenbord). De onderzoeker kan ook andere
metingen verzamelen die verband houden met deze reacties (bijvoorbeeld reactietijden
in milliseconden, oogbewegingsmetingen van een eye-tracker). Dergelijke gedragstaken
worden meestal op een computer uitgevoerd. Dit maakt het gemakkelijker om de taak te
controleren. Taakstimuli kunnen bijvoorbeeld aan alle deelnemers worden gepresenteerd
in een identiek formaat (bijvoorbeeld identieke grootte en schermlocatie) en op een
identieke manier (bijvoorbeeld met een constante presentatiesnelheid). Het gebruik van
een computer verbetert ook de objectiviteit en nauwkeurigheid van de meting. Zo kunnen
reacties nauwkeurig worden geregistreerd en kunnen reactietijden met een hoge mate
van precisie worden gemeten. Veel gedragstaken zijn. Ontworpen om een aspect van de
menselijke informatieverwerking te meten. Deze cognitieve taken worden daarom
gebruikt om processen zoals aandacht, geheugen, taal of besluitvorming te onderzoeken.
Hoewel veel van de meest prominente voorbeelden van gedragstaken zijn ontworpen om
cognitie te onderzoeken, worden gedragstaken ook gebruikt om andere aspecten van
gedrag te meten (bijv. attitudes, voorkeuren).
Veel gedragstaken omvatten het geven van een reeks oordelen, beslissingen of
antwoorden die elk een objectief correct antwoord hebben. De procedures die aan elk
van die antwoorden zijn gekoppeld, worden meestal een proef genoemd. Bijvoorbeeld,
één proef van een geheugentaak die bekend staat als de Brown-Peterson-taak(Peterson
& Peterson, 1959) zou als volgt te werk kunnen gaan. Eerst verschijnen er drie
medeklinkers (een trigram) op het scherm, die de deelnemer hardop voorleest.
Vervolgens vervangt een driecijferig getal het medeklinkertrigram op het scherm. De
deelnemer leest het getal hardop en telt vervolgens in drietallen terug vanaf het
getoonde getal. Knipperende gekleurde afbeeldingen verschijnen op het scherm terwijl
de deelnemer doortelt. Wanneer er een rode afbeelding op het scherm verschijnt, is dit
het teken voor de deelnemer om het medeklinkertrigram te herinneren. Dan begint de
volgende proef, met dezelfde structuur.
Bij veel gedragstaken is er voor elke poging een objectief correct antwoord. In de
hierboven beschreven Brown-Peterson-taak kan het herinnerde trigram bijvoorbeeld al
dan niet overeenkomen met het trigram dat aan het begin van de poging werd
gepresenteerd. Bij dergelijke taken kan de onderzoeker de nauwkeurigheid (bijv. het
percentage correcte antwoorden) registreren voor alle pogingen in de taak, voor alle
pogingen in een blok pogingen, of voor alle pogingen van een bepaald type (bijv.
wanneer verschillende soorten pogingen worden gebruikt om verschillende
omstandigheden in een experiment te creëren).
Vaak is het de snelheid van de reactie, in plaats van de nauwkeurigheid van de reactie,
die de belangrijkste maatstaf is voor een gedragstaak. De ruimtelijke cueing-taak
(Posner, 1980) is een voorbeeld van een dergelijke responstijd- of reactietijdtaak. Bij elke
poging van de taak krijgt de deelnemer een aanwijzing over de waarschijnlijke locatie
waar een afbeelding zal verschijnen. De aanwijzing zou bijvoorbeeld een pijl kunnen zijn
2
, die naar links wijst, of naar rechts. Deze cue kan geldig zijn (het geeft de locatie van de
volgende afbeelding correct aan) of ongeldig. Wanneer de afbeelding verschijnt, reageert
de deelnemer (bijv. met een toetsaanslag) zodra hij of zij de aanwezigheid van de
afbeelding heeft gedetecteerd. Doorgaans zijn reacties sneller na geldige cues dan na
ongeldige cues, wat suggereert dat de aandacht niet gemakkelijk gelijkmatig over
verschillende locaties kan worden verdeeld.
DEFINITIE
Gedragstaken zijn gestructureerde taken die onderzoekers gebruiken om
gedragsmetingen te verzamelen, zoals reactietijden en nauwkeurigheidsmetingen van
taken. Deze taken zijn meestal computergestuurd en omvatten metingen op basis van
meerdere herhalingen (trials) van dezelfde set procedures,
Veel gedragstaken werden oorspronkelijk bedacht met als doel specifieke hypothesen te
onderzoeken, maar zijn later gebruikt en aangepast om andere hypothesen te
onderzoeken. Zo heeft de ruimtelijke cueing-taak experimentele manipulatie in zich
(cuevaliditeit), waardoor Posner en zijn medewerkers een klein aantal hypothesen over
verschuivingen in aandacht konden testen De taak en haar varianten zijn echter in
honderden studies gebruikt om aandachtsverwerking te onderzoeken, met behulp van
diverse steekproeven van deelnemers en het testen van een groot aantal hypothesen.
Wanneer een bepaalde taak op deze manier wordt gebruikt en aangepast om een
uitgebreid onderzoeksprogramma uit te voeren, verwijzen gedragswetenschappers er
vaak naar als een taakparadigma, omdat de taak een standaardmodel of hulpmiddel
biedt voor het onderzoeken van gedrag binnen een bepaalde lijn van wetenschappelijk
onderzoek. Een onderzoeker die aandachtsverwerking bestudeert, kan bijvoorbeeld
verwijzen naar bewijs afkomstig uit het paradigma van ruimtelijke cueing, het paradigma
van dichotisch luisteren of het paradigma van visueel zoeken (Yiend, 2010). Hiermee zou
het onderzoek aangeven dat ze bewijs beschreven uit drie groepen studies, die elk
variaties van één gedragstaak gebruikten: respectievelijk ruimtelijke cueing, dichotisch
luisteren en visueel zoeken.
Gedragstaken worden doorgaans geassocieerd met laboratoriumonderzoek en vaak met
experimentele onderzoeksopzetten. Dit komt doordat de controle die ze de onderzoeker
bieden, nauwkeurige meting van gedrag en goed gecontroleerde manipulatie van
onafhankelijke variabelen mogelijk maakt. Hun gebruik is echter niet beperkt tot dit soort
onderzoek. Veel gedragstaken die zijn ontworpen voor gebruik in experimentele
onderzoeken, worden ook gebruikt om gedrag te beoordelen in klinische en andere
toegepaste settings (bijv. bij patiënten, op de werkplek). Bovendien zijn met de opkomst
van digitale technologie veel gedragstaken aangepast voor online gebruik (zie
bijvoorbeeld Crump, McDonnell & Gureckis, 2013). Dit betekent dat de
onderzoeksdeelnemer niet naar het laboratorium hoeft te komen om deel te nemen aan
een onderzoek.
KADER 13.1 - Hoe worden fysiologische metingen gebruikt?
Fysiologische metingen waren een van de meetmethoden die we in hoofdstuk 3 hebben
besproken. Deze technieken omvatten het monitoren van de galvanische huidreactie,
evenals beeldvormende technieken zoals positronemissietomografie de hartslag of
bloeddruk, en het meten van magneto-encefalografie (MEG). Wanneer deze technieken
worden gebruikt, zijn ze zelden de enige manier om gedrag in het onderzoek te meten.
Bijvoorbeeld (PET)-scans, magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) en het elektro-
encefalogram (EEG) of Een veelgebruikte onderzoeksstrategie is het gebruik van
beeldvorming in combinatie met een gedragstaak. De metingen van de beeldvorming
(bijv. elektrische activiteit van een EEG) leveren metingen op voor aanvullende
variabelen die vervolgens naast die van de gedragstaak kunnen worden onderzocht. Een
onderzoeker zou bijvoorbeeld de hersenen kunnen veranderen in de loop van elke proef,
of kunnen onderzoeken hoe elektrische activiteit in specifieke delen varieert tussen
verschillende soorten proeven, tussen verschillende soorten reacties, of met de
nauwkeurigheid van de reactie.
3
INHOUD HOOFDSTUK
13.1 Gedragstaken
13.2 Observatiemethoden
13.3 Enquêtes en andere zelfrapportagemethoden
LEERDOELEN HOOFDSTUK
LO1 Beschrijf de algemene kenmerken van gedragstaken en het soort metingen dat ze
genereren (bijv. taaknauwkeurigheid, reactietijd); en beschrijf hoe gedragstaken worden
gebruikt.
LO2 Beschrijf de twee algemene problemen (invloed van de waarnemer en subjectiviteit)
die kunnen bestaan bij gedragsobservatie en leg uit hoe onderzoekers proberen deze te
minimaliseren.
LO3 Beschrijf de drie technieken die worden gebruikt om gedragsobservaties te
kwantificeren en de drie technieken die worden gebruikt voor het bemonsteren van
observaties.
LO4 Definieer inhoudsanalyse en archiefonderzoek.
LO5 Beschrijf de algemene kenmerken van observationele methoden; leg hun sterke en
zwakke punten uit; en maak onderscheid tussen natuurlijke observatie, participerende
observatie en gekunstelde observatie.
LO6 Beschrijf de algemene kenmerken van enquêtemethoden
LO7 Definieer open, beperkte en beoordelingsschaalvragen; identificeer voorbeelden van
deze drie soorten vragen; en beschrijf de sterke en zwakke punten van elk.
LO8 Beschrijf vier methoden voor het afnemen van een enquête (online, per post,
telefonisch en persoonlijk) en leg de sterke en zwakke punten van elk uit, inclusief de
problemen van non-responsbias en interviewerbias.
LO9 Beschrijf de algemene kenmerken van de dagboekmethode en de
ervaringssteekproefmethode
HOOFDSTUK OVERZICHT
De verscheidenheid aan gedragingen die wetenschappers bestuderen is aanzienlijk; en
als gevolg hiervan hebben gedragswetenschappers een breed scala aan methoden tot
hun beschikking bij het verzamelen van onderzoeksgegevens. We hebben deze variatie in
methoden aangestipt in hoofdstuk 3, toen we drie meetmethoden beschreven:
zelfrapportage, fysiologische en gedragsmatige metingen. In dit hoofdstuk gaan we
dieper in op de verschillende systemen en tools die onderzoekers gebruiken bij het meten
en beschrijven van het gedrag van een groep of individu.
In de eerste twee paragrafen van dit hoofdstuk bespreken we twee veelgebruikte
systemen voor het verkrijgen van gedragsmetingen van onderzoeksdeelnemers:
gedragstaken en observatiemethoden. De gedragstaken die we in paragraaf 13.1
beschrijven, vertegenwoordigen een relatief directe methode om gedrag te meten, omdat
ze de deelnemer betrekken bij een activiteit die reacties genereert die op een
eenvoudige manier kunnen worden vastgelegd en geanalyseerd. De observatiemethoden
die we in paragraaf 13.2 bespreken, zijn meestal minder direct in de manier waarop ze
gedrag meten, omdat ze tot op zekere hoogte afhankelijk zijn van het oordeel of de
interpretatie van de onderzoeker van wat ze observeren. We bespreken
zelfgerapporteerde gedragsmetingen in paragraaf 13.3. Voor deze metingen laten we het
in wezen aan de onderzoeksdeelnemer over om zijn of haar eigen gedrag te
interpreteren. Het grootste deel van deze paragraaf is gewijd aan de bespreking van
enquêtemethoden, omdat deze methoden de meest prominente voorbeelden van
zelfrapportagemeting zijn.
1
,13.1 GEDRAGSTAKEN
LEERDOELEN
L01 Beschrijf de algemene kenmerken van gedragstaken en het type metingen dat ze
genereren (bijv. taaknauwkeurigheid, reactietijd); en beschrijf hoe gedragstaken worden.
Psychologen en andere gedragsonderzoekers geven hun onderzoeksdeelnemers vaak
een specifieke taak of activiteit en registreren vervolgens de reacties van elke deelnemer
(bijvoorbeeld via een computermuis of toetsenbord). De onderzoeker kan ook andere
metingen verzamelen die verband houden met deze reacties (bijvoorbeeld reactietijden
in milliseconden, oogbewegingsmetingen van een eye-tracker). Dergelijke gedragstaken
worden meestal op een computer uitgevoerd. Dit maakt het gemakkelijker om de taak te
controleren. Taakstimuli kunnen bijvoorbeeld aan alle deelnemers worden gepresenteerd
in een identiek formaat (bijvoorbeeld identieke grootte en schermlocatie) en op een
identieke manier (bijvoorbeeld met een constante presentatiesnelheid). Het gebruik van
een computer verbetert ook de objectiviteit en nauwkeurigheid van de meting. Zo kunnen
reacties nauwkeurig worden geregistreerd en kunnen reactietijden met een hoge mate
van precisie worden gemeten. Veel gedragstaken zijn. Ontworpen om een aspect van de
menselijke informatieverwerking te meten. Deze cognitieve taken worden daarom
gebruikt om processen zoals aandacht, geheugen, taal of besluitvorming te onderzoeken.
Hoewel veel van de meest prominente voorbeelden van gedragstaken zijn ontworpen om
cognitie te onderzoeken, worden gedragstaken ook gebruikt om andere aspecten van
gedrag te meten (bijv. attitudes, voorkeuren).
Veel gedragstaken omvatten het geven van een reeks oordelen, beslissingen of
antwoorden die elk een objectief correct antwoord hebben. De procedures die aan elk
van die antwoorden zijn gekoppeld, worden meestal een proef genoemd. Bijvoorbeeld,
één proef van een geheugentaak die bekend staat als de Brown-Peterson-taak(Peterson
& Peterson, 1959) zou als volgt te werk kunnen gaan. Eerst verschijnen er drie
medeklinkers (een trigram) op het scherm, die de deelnemer hardop voorleest.
Vervolgens vervangt een driecijferig getal het medeklinkertrigram op het scherm. De
deelnemer leest het getal hardop en telt vervolgens in drietallen terug vanaf het
getoonde getal. Knipperende gekleurde afbeeldingen verschijnen op het scherm terwijl
de deelnemer doortelt. Wanneer er een rode afbeelding op het scherm verschijnt, is dit
het teken voor de deelnemer om het medeklinkertrigram te herinneren. Dan begint de
volgende proef, met dezelfde structuur.
Bij veel gedragstaken is er voor elke poging een objectief correct antwoord. In de
hierboven beschreven Brown-Peterson-taak kan het herinnerde trigram bijvoorbeeld al
dan niet overeenkomen met het trigram dat aan het begin van de poging werd
gepresenteerd. Bij dergelijke taken kan de onderzoeker de nauwkeurigheid (bijv. het
percentage correcte antwoorden) registreren voor alle pogingen in de taak, voor alle
pogingen in een blok pogingen, of voor alle pogingen van een bepaald type (bijv.
wanneer verschillende soorten pogingen worden gebruikt om verschillende
omstandigheden in een experiment te creëren).
Vaak is het de snelheid van de reactie, in plaats van de nauwkeurigheid van de reactie,
die de belangrijkste maatstaf is voor een gedragstaak. De ruimtelijke cueing-taak
(Posner, 1980) is een voorbeeld van een dergelijke responstijd- of reactietijdtaak. Bij elke
poging van de taak krijgt de deelnemer een aanwijzing over de waarschijnlijke locatie
waar een afbeelding zal verschijnen. De aanwijzing zou bijvoorbeeld een pijl kunnen zijn
2
, die naar links wijst, of naar rechts. Deze cue kan geldig zijn (het geeft de locatie van de
volgende afbeelding correct aan) of ongeldig. Wanneer de afbeelding verschijnt, reageert
de deelnemer (bijv. met een toetsaanslag) zodra hij of zij de aanwezigheid van de
afbeelding heeft gedetecteerd. Doorgaans zijn reacties sneller na geldige cues dan na
ongeldige cues, wat suggereert dat de aandacht niet gemakkelijk gelijkmatig over
verschillende locaties kan worden verdeeld.
DEFINITIE
Gedragstaken zijn gestructureerde taken die onderzoekers gebruiken om
gedragsmetingen te verzamelen, zoals reactietijden en nauwkeurigheidsmetingen van
taken. Deze taken zijn meestal computergestuurd en omvatten metingen op basis van
meerdere herhalingen (trials) van dezelfde set procedures,
Veel gedragstaken werden oorspronkelijk bedacht met als doel specifieke hypothesen te
onderzoeken, maar zijn later gebruikt en aangepast om andere hypothesen te
onderzoeken. Zo heeft de ruimtelijke cueing-taak experimentele manipulatie in zich
(cuevaliditeit), waardoor Posner en zijn medewerkers een klein aantal hypothesen over
verschuivingen in aandacht konden testen De taak en haar varianten zijn echter in
honderden studies gebruikt om aandachtsverwerking te onderzoeken, met behulp van
diverse steekproeven van deelnemers en het testen van een groot aantal hypothesen.
Wanneer een bepaalde taak op deze manier wordt gebruikt en aangepast om een
uitgebreid onderzoeksprogramma uit te voeren, verwijzen gedragswetenschappers er
vaak naar als een taakparadigma, omdat de taak een standaardmodel of hulpmiddel
biedt voor het onderzoeken van gedrag binnen een bepaalde lijn van wetenschappelijk
onderzoek. Een onderzoeker die aandachtsverwerking bestudeert, kan bijvoorbeeld
verwijzen naar bewijs afkomstig uit het paradigma van ruimtelijke cueing, het paradigma
van dichotisch luisteren of het paradigma van visueel zoeken (Yiend, 2010). Hiermee zou
het onderzoek aangeven dat ze bewijs beschreven uit drie groepen studies, die elk
variaties van één gedragstaak gebruikten: respectievelijk ruimtelijke cueing, dichotisch
luisteren en visueel zoeken.
Gedragstaken worden doorgaans geassocieerd met laboratoriumonderzoek en vaak met
experimentele onderzoeksopzetten. Dit komt doordat de controle die ze de onderzoeker
bieden, nauwkeurige meting van gedrag en goed gecontroleerde manipulatie van
onafhankelijke variabelen mogelijk maakt. Hun gebruik is echter niet beperkt tot dit soort
onderzoek. Veel gedragstaken die zijn ontworpen voor gebruik in experimentele
onderzoeken, worden ook gebruikt om gedrag te beoordelen in klinische en andere
toegepaste settings (bijv. bij patiënten, op de werkplek). Bovendien zijn met de opkomst
van digitale technologie veel gedragstaken aangepast voor online gebruik (zie
bijvoorbeeld Crump, McDonnell & Gureckis, 2013). Dit betekent dat de
onderzoeksdeelnemer niet naar het laboratorium hoeft te komen om deel te nemen aan
een onderzoek.
KADER 13.1 - Hoe worden fysiologische metingen gebruikt?
Fysiologische metingen waren een van de meetmethoden die we in hoofdstuk 3 hebben
besproken. Deze technieken omvatten het monitoren van de galvanische huidreactie,
evenals beeldvormende technieken zoals positronemissietomografie de hartslag of
bloeddruk, en het meten van magneto-encefalografie (MEG). Wanneer deze technieken
worden gebruikt, zijn ze zelden de enige manier om gedrag in het onderzoek te meten.
Bijvoorbeeld (PET)-scans, magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) en het elektro-
encefalogram (EEG) of Een veelgebruikte onderzoeksstrategie is het gebruik van
beeldvorming in combinatie met een gedragstaak. De metingen van de beeldvorming
(bijv. elektrische activiteit van een EEG) leveren metingen op voor aanvullende
variabelen die vervolgens naast die van de gedragstaak kunnen worden onderzocht. Een
onderzoeker zou bijvoorbeeld de hersenen kunnen veranderen in de loop van elke proef,
of kunnen onderzoeken hoe elektrische activiteit in specifieke delen varieert tussen
verschillende soorten proeven, tussen verschillende soorten reacties, of met de
nauwkeurigheid van de reactie.
3
