Samenvatting Juridisch kader

Juridisch kader
1. de nationale instellingen
1.1 van eenheidsstaat naar confederatie
Bij de oprichting van België in 1831 werd het land een eenheidsstaat,
bestuurd vanuit Brussel door de Koning en de centrale overheid, waarbij
Frans de dominante bestuurstaal was.
Door culturele en taalkundige verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië
ontstonden spanningen, wat leidde tot de opsplitsing van politieke
partijen en een groeiende vraag naar autonomie.

Tussen 1968 en 2014 werden bevoegdheden verdeeld over drie
bestuursniveaus:
1. de Federale overheid
2. de Gemeenschappen (vooral cultureel)
3. de Gewesten (vooral economisch).
De oprichting hiervan verliep moeizaam vanwege discussies over Brussel
en de verdeling van belastinginkomsten.
Na zes grondwetswijzigingen heeft België nu een complexe structuur:
 1 Federale overheid
 3 Gemeenschappen
 3 Gewesten
 10 provincies
 581 gemeenten.
1.2 scheiding der machten
België hanteert, zoals alle democratieën, de scheiding der machten:
wetgevende, uitvoerende en gerechtelijke macht werken gescheiden om
elkaar te controleren en in balans te houden.
Dit waarborgt een democratisch proces en de correcte uitvoering en
naleving van wetten.
 Wetgevende macht: Maakt wetten via parlementen.
 Uitvoerende macht: Voert wetten uit via regeringen.
 Gerechtelijke macht: Een onafhankelijk rechtssysteem dat toeziet op de
correcte toepassing van wetten.

In België zijn de wetgevende en uitvoerende machten verdeeld over de
Federale staat, Gemeenschappen en Gewesten.
De gerechtelijke macht blijft echter één en ondeelbaar, en zorgt voor de
naleving van wetten op alle bestuursniveaus, inclusief lokale besturen zoals
provincies en gemeenten.



1

, 1.3 de federale of nationale staat
1.3.1 de federale (nationale) wetgevende macht
De Federale Wetgevende Macht in België bestaat uit het Parlement en de
Koning.
Het Parlement bestaat uit twee kamers:
1. Kamer van Volksvertegenwoordigers
De Kamer heeft 150 democratisch verkozen leden en voert taken uit zoals:
 Voorstellen en goedkeuren van wetten.

 Stemmen over staatsbegrotingen, rekeningen en belastingen.
 Goedkeuren van internationale verdragen.
 Uitoefenen van onderzoeksrecht en interpelleren van regeringsleden.
 Verlenen van de Belgische nationaliteit.
2. Senaat
De Senaat heeft sinds 2014 geen wetgevende functie meer en dient vooral
als overlegplatform voor de taalgroepen.
De 60 senatoren worden aangewezen door de Gewest- en
Gemeenschapsparlementen en hebben vooral een adviserende rol.
Bijzonderheden voor parlementsleden
 Parlementaire onverantwoordelijkheid: Ze kunnen niet strafrechtelijk
vervolgd worden voor meningen geuit in hun functie.
 Parlementaire onschendbaarheid: Ze kunnen alleen met toestemming
van het parlement tijdens een zitting worden aangehouden of vervolgd.

De Kamer en de Senaat werken met een mandaat van vijf jaar, tenzij
vervroegde verkiezingen plaatsvinden.

De Koning is het verbindende element tussen de wetgevende en
uitvoerende macht.
Hij maakt deel uit van de wetgevende macht en is hoofd van de
uitvoerende macht.
De Koning is onverantwoordelijk en onschendbaar, ondertekent door
het parlement goedgekeurde wetten, maar heeft geen invloed op hun
totstandkoming.

1.3.2 de federale (nationale) uitvoerende macht
De uitvoerende macht ligt bij de Koning en de federale regering
(Ministers en Staatssecretarissen).
 De koning
De bevoegdheden van de Koning omvatten onder andere:
 Uitvoering van wetten, arresten en vonnissen.
 Defensie en buitenlandse betrekkingen.
 Benoeming van ministers, staatssecretarissen, ambtenaren en rechters.
 Verlenen van militaire graden.

2

, De Koning heeft geen persoonlijke macht en kan alleen handelen met de
bijstand van een minister, die verantwoordelijk is.
Hoewel de functie formeel is, heeft de Koning nog een beperkte
feitelijke invloed, zoals bij regeringsvorming.
De rol evolueert echter naar een ceremoniële functie. Erfopvolging
bepaalt wie koning(in) wordt.
 Ministers en staatssecretarissen
Ministers maken deel uit van de Ministerraad, waar ze het regeringsbeleid
bespreken. De Ministerraad is de centrale politieke instantie van België en
is paritair samengesteld (evenveel Franstalige als Nederlandstalige
ministers), met een maximum van 15 ministers.
Ministers kunnen worden aangevuld met Staatssecretarissen, die aan een
minister worden toegevoegd en een aparte bevoegdheid krijgen.
Staatssecretarissen1 maken geen deel uit van de Ministerraad, maar
zitten wel in de Regeringsraad samen met ministers. Ze hoeven niet
paritair aangeduid te worden.
De regeringsleden staan aan het hoofd van een Federale Overheidsdienst
(FOD) en hebben persoonlijke medewerkers in hun kabinet.
De Ministerraad beslist op basis van consensus; bij een meerderheid
moeten afwijkende ministers zich erbij neerleggen of hun ontslag
aanbieden.
Om benoemd te worden als minister of staatssecretaris, moet men Belg
zijn en geen lid van de koninklijke familie. Men mag niet tegelijk lid
zijn van de nationale en een Gemeenschaps- of Gewestregering.
 De federale regering
De Federale Regering bestaat uit de Koning, de Ministers en de
Staatssecretarissen, en is verantwoordelijk voor de residuaire
bevoegdheden van België, oftewel de bevoegdheden die niet aan de
Gemeenschappen of Gewesten zijn toegewezen.
De federale regering beheert ongeveer 60% van de inkomsten van de staat.
Belangrijke bevoegdheden van de federale regering zijn onder andere:
 Monetaire beleid (overheidsschuldbeheer)

 Justitie
 Sociale zekerheid (pensioenen, werkloosheid, ziekte, invaliditeit)
 Defensie
 Burgerlijk, Handels- en Arbeidsrecht
De federale regering reflecteert de meerderheid in het Parlement.


1
Koning benoemd ze en ontslaat federale staatsecretarissen. Zijn lid van federale
regering maar geen deel van ministerraad. Worden toegevoegd aan minister

3

, Na verkiezingen moet een nieuwe regering gevormd worden, waarbij
minstens 76 parlementsleden akkoord moeten gaan met een
gemeenschappelijk beleid.
De Koning modereert de onderhandelingen, die vaak lang kunnen duren.
In afwachting blijft de vorige regering in functie met beperkte
bevoegdheden als een "Regering in lopende zaken".

1.4 de gemeenschappen (=taal)
De Gemeenschappen verdelen België op basis van drie taal- en
cultuurgebieden:
1. Vlaamse Gemeenschap: Bevoegd voor het Vlaamse taalgebied en
Brussel.
2. Franse Gemeenschap: Bevoegd voor het Franse taalgebied en
Brussel.
3. Duitstalige Gemeenschap: Bevoegd voor het Duitse taalgebied.

Elke Gemeenschap heeft een eigen wetgevende macht (Raden) en
uitvoerende macht (Gemeenschapsregering), waarvan de
samenstelling per Gemeenschap verschilt.
De Gemeenschappen hebben exclusieve bevoegdheden over cultuur- en
persoonsgebonden zaken, zoals:
 Onderwijs

 Culturele aangelegenheden (bijv. bibliotheken, toerisme)
 Persoonsgebonden zaken (bijv. gezondheidszorg, maatschappelijk
welzijn)
 Taalgebruik in administratie, onderwijs en sociale relaties.

1.4.1 de wetgevende macht van gemeenschappen
De Wetgevende Macht van de Gemeenschappen is verantwoordelijk
voor:
 Het maken van algemene rechtsregels (decreten).

 Het goedkeuren van verdragen.
 Het controleren van de Gemeenschapsregering.
De Gemeenschapsparlementen worden voor een vaste periode van 5
jaar verkozen en kunnen niet vervroegd worden ontbonden bij een
politieke crisis.
 Vlaams Parlement: Gevestigd in Brussel, telt 124 leden, waarvan 118
uit het Vlaams Gewest en 6 uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
 Franse Gemeenschapsparlement: Zetelt in Brussel en bestaat uit
Franstalige leden van het Brussels Parlement en het Waals Parlement
(met uitzondering van de Duitstalige leden).
 Parlement van de Duitstalige Gemeenschap: Zetelt in Eupen en telt
25 leden.


4