Deel 1: kritisch denken
1. Waarom is kritisch denken belangrijk?
- Om professionele kwaliteit in samenleving te garanderen
- Voor in tijden waarin democratie en mensenrechten onder druk staan
Maatschappij vraag grote mate van zelfredzaamheid en nieuwe professionele eisen
Grote verandering in dagelijks leven, op arbeidsmarkt en in samenleving door:
globalisering, technologisering, informatisering, individualisering,…
We leven in kenniseconomie die verschuift van producteconomie naar innovatie
economie - > heeft nood aan wendbare professionals (naast vakkennis ook
creatieve ideeën genereren, multidisciplinair zijn en internationaal
samenwerken,…) -> nood aan andere vaardigheden
Future proof skils: algemene, conceptuele, vakoverschrijdende vaardigheden
2. Wat verstaan we onder kritisch
denken?
Specifieke waardigheden en bepaalde houding
Kritische vaardigheden Kritische houding
Betrouwbare informatie Een open geest hebben
zoeken Nieuwsgierig en
Bronnen interpreteren en onderzoekend zijn
analyseren De juiste vragen stellen
Redeneren en reflecteren Verschillende alternatieven
voor innemen standpunt of afwegen
beslissing handelen Voorzichtig zijn bij het
Verklaren waarop standpunt trekken van conclusies
of handeling gebaseerd is Bereid zijn om je standpunt
Onderscheid maken tussen aan te passen
waarschijnlijke en minder Eerlijk en open zijn
waarschijnlijke beweringen
Drogredenen herkennen en
vermijden
Kritisch denken ≠ eenvoudig + weinig te maken met intelligentie
MAAR mogelijk om kritische vaardigheden en houding trainen
1
, 3. Bedreigingen voor ons kritisch
denkvermogen
3.1 Misleid door ons eigen brein
Type 1 en type 2 denken
Ons brein verwerkt info op 2 manieren
Type 1 Snel, intuïtief en onbewust. Zorgt er voor dat je snel
denken kan handelen en meerdere dingen tegelijk kan doen. Vb.
straat oversteken
Type 2 Langzaam, expliciet, bewust. Verloopt beredeneerd,
denken past regels en strategieën toe. Kost meer inspanning
Kritisch denken= onderdrukken van Type 1 en overgaan naar type 2
Kunnen we ons brein wel vertrouwen
Soms staat brein kritisch denken in de weg -> rare kronkels en fouten
1000 prikkels per seconde, we observeren en nemen waar met onze zintuigen ->
hersenen moeten waarnemingen elimineren anders oververhit
Brein filtert informatie en maakt er herkenbare stukken van.
Interpreteren: proces van informatie die je overboord gooit en info bewaart en
verwerkt -> iedereen doet dit op zijn eigen manier
Eigen subjectieve waarheid aan situatie op basis van referentiekader/ hoe je in
het leven staat
Factoren:
Gevoelens In droevige stemming anders reageren
Geheugen Slechte ervaring in vorige relatie meer op je
hoede
Verwachting Na positieve reacties van film teleurgesteld
maar zonder lezen reacties positief verast
Contrastwerking Bij sollicitatie persoon voor jou slechte
indruk-> jij betere indruk
Projectie Afweermechanisme waarbij je negatieve emoties
toeschrijft aan iemand anders. Jij hebt
slechte dag en je maakt ruzie en zegt tegen
andere: ‘heb je een slechte dag?’
Vooroordelen Voorbarig, negatief oordeel dat gevoelsmatig
bepaald is of irrationeel tot stand komt vb.
sociale klasse, ander geslacht, ras, beroep,
generatie,…
Affectieve Band tussen mensen kan zorgen voor subjectieve
verbondenheid waarneming.
Ouders hebben vaak gekleurde waarneming over
hun kind
Eigen waarden Waarden en normen bepaald door opvoeding en
2
,en normen cultuur.
Ene cultuur is het normaal om openbaar
affectie te tonen in andere culturen is dit
strafbaar
Kritisch denken bedreigd als we geen rekening houden met onze subjectieve
interpretatie van de werkelijkheid
Confirmation bias of tunnelvisie
‘to see what is in front of one’s nose needs a constant struggle’ George Orwell
= ons brein zoekt bevestiging. We hebben oog voor elementen die reeds gevormde
meningen, keuzes en handelingen ondersteunen en niet voor elementen die dat
niet doen.
Vb. politiewerk: focus op verkeerde verdachte en tegenbewijzen worden genegeerd
Vooral waarde hechten aan informatie die onze mening bevestigd -> weg van
minste weerstand
Brein kan moeilijk om met toeval of onverklaarbare dingen
Snel bevestigen van eigen mening en wensdenken (wishful thinking) kost minder
mentale energie dan in vraag stellen eigen ideeën
Gevaarlijk: als mensen expres data misbruiken om hun eigen ideeën te bewijzen
-> zoeken naar verbanden die er niet zijn of data op suggestieve manier
verzamelen
Hoe voorkomen? Type 2 denken activeren
- Oordeel niet te snel en aanvaard dat je niet alles kan weten, aanvaard
dat je brein feilbaar is.
- Zoek gericht informatie en beperk niet tot info die je mening bevestigd.
Extra aandacht aan tegenbewijs
- Dingen vanuit verschillende perspectieven bekijken en context leren
kennen
Groepsdruk
Neiging om ons aan te passen aan de groep en niet op te vallen als individu
Groepsdruk niet altijd negatief MAAR leiden tot irrationele beslissingen met
vergaande gevolgen
3.2 Misleid door anderen
Kritisch denken ook uitgedaagd door anderen
Filterbubbel
= websites, sociale media en zoekmachines passen zich aan aan je profiel
Profiel gemaakt op basis van surfgeschiedenis, e-mail verkeer, koopgedrag,
sociale media,…
3
, Na een tijdje zoekmachines en sociale media via algoritmes voorspellen en tonen
wat jij wil zien
Interessant voor bedrijven -> langer op website -> meer advertenties
Keerzijde: wat niet binnen je profiel past wordt weg gefilterd -> grote invloed
op diversiteit van informatie -> ontstaan bubbel van gelijkgestemde berichten -
> filterbubbel
Gevoel dat jou mening de norm is en de waarheid vertegenwoordigd
Framing
= communicatiestrategie waarbij je aandacht vestigt op een aantal kenmerken ->
zo stuur je de manier waarop publiek de boodschap interpreteert (via woorden,
beelden, grafieken)
- Framing op sociale media
Meest voorkomende vorm. Tonen enkel de beste versie van onszelf en
tonen mindere zaken niet. ‘the age of envy’: tijdperk van
jaloezie
leven van anderen LIJKT extreem boeiend maar is dit niet per se
- Framing in reclame: om consumenten te overtuigen
Verkooptechnieken: koopjes, kortingen, 2+1 gratis
- Propaganda en activisme: mensen met bepaalde overtuiging gebruiken het
om publieke opinie te beïnvloeden
Overtuigen van gelijk door misleidende informatie te verspreiden
Brand journalism en clickbait
= gesponsorde artikels door commerciële pers
Op een subtiele manier vermeld dat het om reclame (publi- reportages) gaat maar
ze vertonen het als een gewoon nieuwsartikel (wordt goed gemaskeerd)
Herkennen aan ander lettertype en geretoucheerde foto
Clickbait= berichten die via een sensationele, misleidende titel lezers
verleiden om op het artikel te klikken
Hoe meer clicks hoe meer advertentie inkomsten
Slordige journalistiek
Omdat iedereen nieuws kan verspreiden moeten journalisten snel zijn en zijn ze
slordig m-bij het checken en dubbelchecken van hun bronnen
Of journalisten interpreteren onderzoeksresultaten verkeerd of stellen het
sensationeler voor
Complottheorieën en pseudowetenschappen
= alternatieve, maar foute verklaring voor een (historische) gebeurtenis
4
1. Waarom is kritisch denken belangrijk?
- Om professionele kwaliteit in samenleving te garanderen
- Voor in tijden waarin democratie en mensenrechten onder druk staan
Maatschappij vraag grote mate van zelfredzaamheid en nieuwe professionele eisen
Grote verandering in dagelijks leven, op arbeidsmarkt en in samenleving door:
globalisering, technologisering, informatisering, individualisering,…
We leven in kenniseconomie die verschuift van producteconomie naar innovatie
economie - > heeft nood aan wendbare professionals (naast vakkennis ook
creatieve ideeën genereren, multidisciplinair zijn en internationaal
samenwerken,…) -> nood aan andere vaardigheden
Future proof skils: algemene, conceptuele, vakoverschrijdende vaardigheden
2. Wat verstaan we onder kritisch
denken?
Specifieke waardigheden en bepaalde houding
Kritische vaardigheden Kritische houding
Betrouwbare informatie Een open geest hebben
zoeken Nieuwsgierig en
Bronnen interpreteren en onderzoekend zijn
analyseren De juiste vragen stellen
Redeneren en reflecteren Verschillende alternatieven
voor innemen standpunt of afwegen
beslissing handelen Voorzichtig zijn bij het
Verklaren waarop standpunt trekken van conclusies
of handeling gebaseerd is Bereid zijn om je standpunt
Onderscheid maken tussen aan te passen
waarschijnlijke en minder Eerlijk en open zijn
waarschijnlijke beweringen
Drogredenen herkennen en
vermijden
Kritisch denken ≠ eenvoudig + weinig te maken met intelligentie
MAAR mogelijk om kritische vaardigheden en houding trainen
1
, 3. Bedreigingen voor ons kritisch
denkvermogen
3.1 Misleid door ons eigen brein
Type 1 en type 2 denken
Ons brein verwerkt info op 2 manieren
Type 1 Snel, intuïtief en onbewust. Zorgt er voor dat je snel
denken kan handelen en meerdere dingen tegelijk kan doen. Vb.
straat oversteken
Type 2 Langzaam, expliciet, bewust. Verloopt beredeneerd,
denken past regels en strategieën toe. Kost meer inspanning
Kritisch denken= onderdrukken van Type 1 en overgaan naar type 2
Kunnen we ons brein wel vertrouwen
Soms staat brein kritisch denken in de weg -> rare kronkels en fouten
1000 prikkels per seconde, we observeren en nemen waar met onze zintuigen ->
hersenen moeten waarnemingen elimineren anders oververhit
Brein filtert informatie en maakt er herkenbare stukken van.
Interpreteren: proces van informatie die je overboord gooit en info bewaart en
verwerkt -> iedereen doet dit op zijn eigen manier
Eigen subjectieve waarheid aan situatie op basis van referentiekader/ hoe je in
het leven staat
Factoren:
Gevoelens In droevige stemming anders reageren
Geheugen Slechte ervaring in vorige relatie meer op je
hoede
Verwachting Na positieve reacties van film teleurgesteld
maar zonder lezen reacties positief verast
Contrastwerking Bij sollicitatie persoon voor jou slechte
indruk-> jij betere indruk
Projectie Afweermechanisme waarbij je negatieve emoties
toeschrijft aan iemand anders. Jij hebt
slechte dag en je maakt ruzie en zegt tegen
andere: ‘heb je een slechte dag?’
Vooroordelen Voorbarig, negatief oordeel dat gevoelsmatig
bepaald is of irrationeel tot stand komt vb.
sociale klasse, ander geslacht, ras, beroep,
generatie,…
Affectieve Band tussen mensen kan zorgen voor subjectieve
verbondenheid waarneming.
Ouders hebben vaak gekleurde waarneming over
hun kind
Eigen waarden Waarden en normen bepaald door opvoeding en
2
,en normen cultuur.
Ene cultuur is het normaal om openbaar
affectie te tonen in andere culturen is dit
strafbaar
Kritisch denken bedreigd als we geen rekening houden met onze subjectieve
interpretatie van de werkelijkheid
Confirmation bias of tunnelvisie
‘to see what is in front of one’s nose needs a constant struggle’ George Orwell
= ons brein zoekt bevestiging. We hebben oog voor elementen die reeds gevormde
meningen, keuzes en handelingen ondersteunen en niet voor elementen die dat
niet doen.
Vb. politiewerk: focus op verkeerde verdachte en tegenbewijzen worden genegeerd
Vooral waarde hechten aan informatie die onze mening bevestigd -> weg van
minste weerstand
Brein kan moeilijk om met toeval of onverklaarbare dingen
Snel bevestigen van eigen mening en wensdenken (wishful thinking) kost minder
mentale energie dan in vraag stellen eigen ideeën
Gevaarlijk: als mensen expres data misbruiken om hun eigen ideeën te bewijzen
-> zoeken naar verbanden die er niet zijn of data op suggestieve manier
verzamelen
Hoe voorkomen? Type 2 denken activeren
- Oordeel niet te snel en aanvaard dat je niet alles kan weten, aanvaard
dat je brein feilbaar is.
- Zoek gericht informatie en beperk niet tot info die je mening bevestigd.
Extra aandacht aan tegenbewijs
- Dingen vanuit verschillende perspectieven bekijken en context leren
kennen
Groepsdruk
Neiging om ons aan te passen aan de groep en niet op te vallen als individu
Groepsdruk niet altijd negatief MAAR leiden tot irrationele beslissingen met
vergaande gevolgen
3.2 Misleid door anderen
Kritisch denken ook uitgedaagd door anderen
Filterbubbel
= websites, sociale media en zoekmachines passen zich aan aan je profiel
Profiel gemaakt op basis van surfgeschiedenis, e-mail verkeer, koopgedrag,
sociale media,…
3
, Na een tijdje zoekmachines en sociale media via algoritmes voorspellen en tonen
wat jij wil zien
Interessant voor bedrijven -> langer op website -> meer advertenties
Keerzijde: wat niet binnen je profiel past wordt weg gefilterd -> grote invloed
op diversiteit van informatie -> ontstaan bubbel van gelijkgestemde berichten -
> filterbubbel
Gevoel dat jou mening de norm is en de waarheid vertegenwoordigd
Framing
= communicatiestrategie waarbij je aandacht vestigt op een aantal kenmerken ->
zo stuur je de manier waarop publiek de boodschap interpreteert (via woorden,
beelden, grafieken)
- Framing op sociale media
Meest voorkomende vorm. Tonen enkel de beste versie van onszelf en
tonen mindere zaken niet. ‘the age of envy’: tijdperk van
jaloezie
leven van anderen LIJKT extreem boeiend maar is dit niet per se
- Framing in reclame: om consumenten te overtuigen
Verkooptechnieken: koopjes, kortingen, 2+1 gratis
- Propaganda en activisme: mensen met bepaalde overtuiging gebruiken het
om publieke opinie te beïnvloeden
Overtuigen van gelijk door misleidende informatie te verspreiden
Brand journalism en clickbait
= gesponsorde artikels door commerciële pers
Op een subtiele manier vermeld dat het om reclame (publi- reportages) gaat maar
ze vertonen het als een gewoon nieuwsartikel (wordt goed gemaskeerd)
Herkennen aan ander lettertype en geretoucheerde foto
Clickbait= berichten die via een sensationele, misleidende titel lezers
verleiden om op het artikel te klikken
Hoe meer clicks hoe meer advertentie inkomsten
Slordige journalistiek
Omdat iedereen nieuws kan verspreiden moeten journalisten snel zijn en zijn ze
slordig m-bij het checken en dubbelchecken van hun bronnen
Of journalisten interpreteren onderzoeksresultaten verkeerd of stellen het
sensationeler voor
Complottheorieën en pseudowetenschappen
= alternatieve, maar foute verklaring voor een (historische) gebeurtenis
4
