Samenvatting Ontwikkeling en Esthetiek van de Film (prof Biltereyst)

INHOUDSTAFEL
INHOUDSTAFEL................................................................................................................... 1

INLEIDING........................................................................................................................... 6

HOOFDSTUK 1. FILMGESCHIEDENIS EN FILMGESCHIEDSCHRIJVING....................................9

1. Problematiek van filmgeschiedenis.................................................................................9

2. Archieven........................................................................................................................ 9

3. Filmhistoriografie.......................................................................................................... 10

4. Soorten filmgeschiedenis.............................................................................................. 11

HOOFDSTUK 2. CRASH COURSE FILMTAAL EN –ANALYSE // CASE: HITCHCOCK EN PSYCHO
......................................................................................................................................... 15

1. Inleiding........................................................................................................................ 16

2. Denkkaders, perspectieven, paradigma’s.....................................................................17

3. Analysemodellen........................................................................................................... 18

4. Model............................................................................................................................ 18

5. Operationalisering........................................................................................................ 29

6. Conclusies..................................................................................................................... 30

+ Cook (2016): selectie concepten/termen in Glossary....................................................31

Concepten hoofdstuk 2!.................................................................................................... 32

Richtvragen hoofdstuk 2!.................................................................................................. 38

HOOFDSTUK 3. VAN PRECINEMA NAAR PRIMITIEVE EN KLASSIEKE BEELDTAAL, CASES
MELIES en Voyage dans la lune, GUY-BLACHE en Les résultats du féminisme, PORTER,
GRIFFITH en Life of an American Fireman.........................................................................43

1. Concept ‘vroege cinema’.............................................................................................. 43

2. Precinema (voor 1895).................................................................................................. 43

3. Primitieve cinema (1895-1904/5)..................................................................................49

4. Van primitieve naar classical narrative cinema (1904/5-1914-8)..................................55

Concepten hoofdstuk 3..................................................................................................... 67

Richtvragen hoofdstuk 3................................................................................................... 71




1

,HOOFDSTUK 4. INTERNATIONALE EXPANSIE VAN DE CINEMA I: GROEI VAN EEN INDUSTRIE
(1914-39), CASE CHAPLIN................................................................................................. 75

1. Inleiding: Hollywood als industrie, mythe, ethiek..........................................................75

2. Hollywood comedy/ies, case: Keaton [vervalt wegens tijdsgebrek]..............................79

3. Chaplin, case: City Lights.............................................................................................. 79

4. De introductie van synchroon geluid [vervalt wegens tijdsgebrek]...............................79

Concepten hoofdstuk 4..................................................................................................... 80

Richtvragen hoofdstuk 4................................................................................................... 83

HOOFDSTUK 5. SOVJETCINEMA, CASE EISENSTEIN EN PANTSERKRUISER POTEMKIN........86

1. Inleiding........................................................................................................................ 86

2. Prerevolutionaire periode (voor 1917)...........................................................................88

3. Burgeroorlog en eerste revolutionaire periode (1917/18 – 20); case: Kuleshov............88

4. Film en NEP (1921-24); case: Vertov.............................................................................90

5. Kernperiode en internationale uitstraling van Sovjetfilm (1924/5-29)...........................93

6. Slot: Film en Stalin (na 1929)......................................................................................104

Concepten hoofdstuk 5................................................................................................... 105

Richtvragen hoofdstuk 5................................................................................................. 107

HOOFDSTUK 6. WEIMAR- EN NAZI-CINEMA, CASES LANG EN M; RIEFENSTAHL EN TRIUMPH
DES WILLENS.................................................................................................................. 111

1. Inleiding: cinema tijdens het interbellum....................................................................111

2. Cinema in de Weimarrepubliek...................................................................................112

3. Nazi-cinema, Case: Leni Riefenstahl en Triumph des Willens......................................120

Concepten hoofdstuk 6................................................................................................... 125

Richtvragen hoofdstuk 6................................................................................................. 127

HOOFDSTUK 7. JAPANSE CINEMA (GASTLES -> zie ook ppt!!!)........................................132

1. Ontwikkeling vanuit het Kabuki-theater.....................................................................132

2. Begin van de Japanse Cinema.....................................................................................132

3. Chūshingura: Het verhaal van de 47 Ronin.................................................................132

4. Oorlog, censuur en naoorlogse cinema.......................................................................133


2

,5. Benshi: Stem van de stomme film..............................................................................133

6. De Pink Film: Avant-garde en experiment...................................................................133

7. Internationalisering van de Japanse film.....................................................................134

8. Conclusie.................................................................................................................... 134

+ Cook (2016): 565-593................................................................................................. 134

Richtvragen hoofdstuk 7!................................................................................................ 138

HOOFDSTUK 8. FRANSE EN EUROPESE AVANT-GARDE TIJDENS HET INTERBELLUM // Cases:
surrealisme, Dulac en La Coquille et le Clergyman; Bunuel en Un Chien Andalou..........140

1. Inleiding: belang Franse cinema tijdens het Interbellum.............................................141

2. Eerste avant-garde filmbeweging: “impressionistische” cinema.................................143

3. Tweede internationale avant-garde film......................................................................147

HOOFDSTUK 9. FRANSE CINEMA IN DE JAREN 1930 // Cases: poëtisch realisme, Renoir en
Le Crime de Monsieur Lange........................................................................................... 154

1. Inleiding: Franse cinema in jaren 1930.......................................................................154

2. Tussen avant-garde en mainstream cinema................................................................154

3. Frans poëtisch realisme.............................................................................................. 155

4. Impact......................................................................................................................... 161

Concepten hoofdstuk 8 + 9............................................................................................ 162

Richtvragen hoofdstuk 8 + 9.......................................................................................... 165

HOOFDSTUK 10. NAOORLOGSE AUTEURSCINEMA: ITALIAANS NEOREALISME // Cases: De
Sica en Ladri di biciclette; Fellini en La Strada................................................................169

1. Inleiding...................................................................................................................... 169

2. Interbellum, fascisme en film (1922-1943).................................................................170

3. Neorealisme (1943-1959)........................................................................................... 171

4. Erfenis......................................................................................................................... 188

Concepten hoofdstuk 10................................................................................................. 189

Richtvragen hoofdstuk 10............................................................................................... 191

HOOFDSTUK 11. NAOORLOGSE AMERIKAANSE CINEMA / / Cases: Orson Welles en Citizen
Kane // Film noir, censuur, Wilder & Double Indemnity...................................................196

1. Hollywood tijdens WOII, case Citizen Kane (1941)......................................................196


3

,2. Naoorlogse periode (1946-51)....................................................................................201

3. Intermezzo: Film Noir, case Double Indemnity (1944)................................................205

4. Breuken in het systeem (1952-65)..............................................................................212

H12. RECENTE AMERIKAANSE CINEMA: NEW HOLLYWOOD, TEGENCULTUUR EN EVENT
CINEMA........................................................................................................................... 214

1. Naar New Hollywood................................................................................................... 214

2. New Hollywood Cinema (NHC) (1965-1995)................................................................215

Concepten hoofdstuk 11 + 12........................................................................................218

Richtvragen hoofdstuk 11 + 12......................................................................................221

HOOFDSTUK 13. FRANSE NAOORLOGSE AUTEURSCINEMA: NOUVELLE VAGUE // CASE:
GODARD EN A BOUT DE SOUFFLE...................................................................................225

1. Inleiding...................................................................................................................... 225

2. Franse cinema en WO2............................................................................................... 225

3. Naoorlogse cinema..................................................................................................... 226

4. Nouvelle Vague........................................................................................................... 229

5. Latere ontwikkelingen van de Franse cinema.............................................................238

6. Internationale invloed van de Nouvelle Vague............................................................239

Concepten hoofdstuk 13................................................................................................. 240

Richtvragen hoofdstuk 13............................................................................................... 243

H14. INTERNATIONALE AUTEURSCINEMA: REVOLUTIONAIRE CINEMA, RADICALE CINEMA,
MAATSCHAPPIJKRITISCHE CINEMA // CASES: PONTECORVO, AKERMAN, GEBROEDERS
DARDENNE...................................................................................................................... 245

1. Inleiding over hegemonische audiovisuele taal: constructie, interne deconstructie,
kritiek en alternatief....................................................................................................... 245

2. The Battle of Algiers (Pontecorvo, 1966); over de militante en de niet-Westerse blik. 248

3. Jeanne Dielman, 23, Quai du Commerce, 1080 Bruxelles (Akerman, 1975) ; over
feministische cinema en het doorbreken van de male gaze!..........................................253

4. Rosetta (Jean-Pierre & Luc Dardenne, 1999); over (kans)armoede, precariteit en
humanisme..................................................................................................................... 261

Concepten hoofdstuk 14................................................................................................. 269

Richtvragen hoofdstuk 14............................................................................................... 272



4

,Samenvatting te visioneren films (Femke)......................................................................281

Info over het examen...................................................................................................... 310




5

,INLEIDING
Waarom een cursus filmgeschiedenis? Welke gaan we schrijven (= historiegrafie)?
We kijken hier kritisch naar gezien elk schrijfproces een subjectief proces is.
Filmgeschiedenis bestond daarnaast niet tot de jaren 70/80.

Fragment: promofilmpje van cinema Tuschinski, Amsterdam voor de film Ich Glaub nie
mehr an eine Frau (1929/1930) met in de hoofdrol Richard Tauber.

 Betekenis: ‘ik geloof niet meer in de vrouw’
 Film staat momenteel niet meer in de geschiedenis, hoewel het toen één van de
eerste klankfilms was en het hoofdpersonage belangrijk was in zijn tijd als zanger.
 Kern van het fragment? De film symboliseert sociale mobiliteit: de lagere
middenklasse streeft naar hogere cultuur via cinema. Disciplinering, censuur, en
vreugde staan centraal. Rondom de film was een levendige sociale belevenis met
live zang, meezingblaadjes, en uitgebreide merchandising. Ondanks technische
gebreken weerspiegelt de film de ambitie om via een laagdrempelig medium
hogerop te komen.
 De hoogtepunten van cinema lopen van WO1 tot jaren 60. Vanaf dan zijn
voorgaande toestanden minder voorkomend.

Argumenten contra:

 Iets van het verleden
 Daling bioscoopinfrastructuur (vb. cinema admission UK)
 Daling frequentie van filmbezoek
 Artisanale filmproductie (= film dat een artisanaal gegeven blijft)
 Overheidssteun
o Belgische bioscoopsector?

Argumenten “pro”:

 Economisch belang
o Historisch belang, vb. zeer belangrijk exportproduct voor VSA
o Actueel belang, vb. filmproductie in VSA, India
 Als we de cijfers ovv exploitatie bekijken zien we een daling in
bioscopen in Gent en A’pen. Vandaag hebben we echter meer zalen
dan vroeger. Daarnaast stijgt de productie van film elk jaar. Film is
dus niet dood! Dit zien we ook aan de stijgende verkoopcijfers en
admissions wereldwijd.
o Chronologie van de media: nieuwe exploitatievormen, van cinema naar tv,
DVD, internet, streaming (zie schema in slide)
o Gebruikswaarde: hoog, laag… archieven. Dit terwijl er nu een blijvende
kwaliteit geldt.
o “Blijvende kwaliteit”
 Politiek belang (meer in lessen Sovjetcinema, Nazi-cinema en politieke context
doorheen de hele cursus)
o Films als propaganda
o Ideologisch wapen
 Vb. The Battle at Lake Changjin (2021)
 Film als esthetiek en vertelvorm
o Vragen over logica in ruimte, tijd (chronologica), handelingen, personages


6

, o Verteltechnische vragen, vb. spanningsboog, vertelinformatie
o Relatie met kijker
o Wereld in de film vs verbeelde wereld  vraag: hoe breng je zoiets over?
 Doel cursus: groei van film/AV-beeldtaal
 Vb. La Garçonne (du Plessy, 1923): een Franse film van een
Belgische regisseur verfilmt een controversiële jaren '20-roman over
Monique, een rijke vrouw die gedwongen wordt te trouwen. Na haar
man met een ander te zien, verlaat ze hem en haar thuis. Ze kiest
voor een onafhankelijk leven in Parijs, wordt deel van de artistieke
wereld, en neemt de rol van een “garçonne” aan. De film, technisch
vernieuwend met close-ups en beeldcompositie, werd verboden in
Frankrijk wegens zijn controversiële beeld van vrouwelijke
emancipatie.
 Sociaal-culturele argumenten
o Sociaal-cultureel belang, vb. Star system (= dragers van tekens)
o ‘Leisure’: belang van film als belangrijkste vorm van entertainment
o Film als katalysator
 Vb. De Volksstem (Aalst, 27/7/1933)
 Vb. Amsterdam, mei 1930, Tuschinski
 Vb. Richard Tauber
 Vb. Ich Glaub nie mehr an eine Frau (M. Reichmann, 1930)

Impact van film en de “cinematic imagination”

 Op literatuur
o “I think more than writers, the major influences on me have been European
movies, and jazz and Abstract Expressionism” – Don DeLillo  over de
manier waarop film beelden projecteert en de realiteit toont, zaken
monteert.
 Op kunst
o "It was film that taught me the rules of the imagination, not reality, nor
painting” – The Drive-Inn door Marlene Dumas
 René Magritte (1898-1967)
o Filmmaker
o Verwoed ‘cnemagoer’
 Hij ging vaak naar de cinema en maakte veel surrealistische home
movies.
o Voor Magritte is cinema een “trampoline de l’imagination”. Hij vond het
comedy genre leuker omwille de ruimte die hierbij aanwezig is voor het
imaginaire.
o Rechtstreeks verwijzingen naar cinema in zijn werken
o Intieme jeugdherinneringen die hij probeert te verwerken in zijn kunst
 Vb. cinéma blue (1925)
 ‘Witte doeken  bed  slapen  dromen’ als vb van een orde die
hij ook bij het bekijken van een film ziet.
o Een vorm van rebellie, stedelijkheid moderniteit
 Vb. L’assassin menacé (1927)
 Vb. Fantômas (L.Feuillade, 1913): over een nieuwe wereld die hij
niet kende. In de film wordt de crimineel als held beschouwd. Er
komen niet-burgelijke waarden naar voor.
 Vb. Le retour de la flamme (1943)
o Doek als motief
o Close-ups/uitvergrotingen
o Projecties/trompe l’œil (= iets wat het niet is)

7

, o Montage als principe
o Illusie van werkelijkheid (duidt op niet logische aaneenschakelingen van
beelden)
o Narratieve schilderingen
 Vb. Les amants (1928)
 Vb. Boek Cinemagritte, Detroit: Wayne State U. van Fisher, L. (2019)



Mededelingen

 Oscar Micheaux (1884-1951) was een baanbrekende Afro-Amerikaanse filmmaker
en auteur, bekend om zijn onafhankelijke films die raciale kwesties en sociale
ongelijkheid onderzochten. Body and Soul (1925) is een van zijn bekendste films
en richt zich op etniciteit en hypocrisie in religie. De film vertelt het verhaal van
een corrupte predikant die misbruik maakt van zijn gemeenschap, en benadrukt
de complexiteit van Afro-Amerikaanse identiteit en strijd binnen een raciaal
ongelijk Amerika.

Concepten

 Film vs geschiedenis? Film verwijst naar wat geprojecteerd wordt: het verhaal en
de beelden die worden gecreëerd met beeldtaal. Cinema is de bredere context: de
plek, industrie, kunstvorm, en culturele betekenis rond film. Film is het centrale
medium, terwijl cinema de omgeving en het geheel omvat, zoals stromingen (bv.
Sovjetcinema) of stijlen. Mensen kijken in de cinema naar een film.
 Filmgeschiedenis = veel meer dan langspeelfilmgeschiedenis . Hierbij is de
langspeelfilmproductie kleiner dan de niet-langspeelproductie.
o Concept ‘useful cinema’  film wordt ook gebruikt in
school/overheden/religieuze organisaties. Het gaat om meer dan
entertainment en langspeelfilms. Echter pas recente aandacht hieromtrent.
 Vb. Verkwist geen haring (Charles Dekeukeleire, 1945)
 Filmgeschiedenis = meer dan langspeelfilmgeschiedenis in reguliere bioscopen
(vb. Brugge in 1935)  wordt op meerdere plekken vertoond. Enkel langspeelfilms
bespreken is dus een aberatie. We pleiten voor een nieuwe cinema waarbij meer
rekening wordt gehouden met de ruimere/sociale context.
 Verschillende soorten of narratieven van film/cinemageschiedenis  er zijn heel
wat andere geschiedenissen. We schrijven een filmgeschiedenis en geen
cinemageschiedenis!
 Payne fund studies: Herbert Blumer (1900-87: 1933) en zijn werk Movies and
conduct  written life histories of motion-picture autobiographies (+1100)




8

,HOOFDSTUK 1. FILMGESCHIEDENIS EN
FILMGESCHIEDSCHRIJVING
1. Problematiek van filmgeschiedenis

 Canonisatie – heiligverklaring – FG van ‘great men’ : Griffith speelde een sleutelrol
in de overgang van primitieve naar klassieke cinema en introduceerde technieken
zoals de emotionele en logische close-up. Hij positioneerde zichzelf als pionier
door reclame te maken voor zijn eigen werk en begon aan zijn eigen canonisatie.
Dit roept vragen op over waarom bepaalde filmmakers, zoals Griffith, deel
uitmaken van de canon, terwijl veel technieken voortkwamen uit bredere
technologische ontwikkelingen in die periode.
 Selectie – enorme filmproductie: er wordt veel geproduceerd, maar dit zie je niet.
Onder filmcritici is er daarnaast een opbod over wie er de meeste films heeft
gezien. Het aanbod is echter zo groot dat je moet selecteren.
 Eurocentrisme: de meeste overzichten gaan de Amerikaanse/Europese cinema
voorstellen. Eurocentrische archieven zijn echter problematisch. Je ziet nu een
inhaalbeweging/tegengeschiedenis die geschreven wordt.
 Problematiek van toegankelijkheid, bewaring, basisbronnen, ‘tools’ voor FG-
schrijving  archieven: er zijn veel films verloren geraakt en zo niet
gecanoniseerd. Men probeert een tegencanonisatie te creëren maar er ontbreekt
nog steeds zeer veel waardoor je geen volledige geschiedenis kan schrijven.

Stille en nitraatfilm

 Periode 1895 – 1918: 80% verdwenen
 Periode 1918 – 1929: 70%
 Kenmerken nitraatfilm
o Erg ontvlam- en brandbaar materiaal
o Zelfontbinding
o Bewaringsprobleem
o Lage commerciële waarde: films werden vroeger als vrij onbelangrijk
beschouwd. Het was iets voor de lagere/middenklasse. Bij de komst van de
geluidsfilm heeft de stille film vb. geen commerciële waarde meer en
gooien ze die weg.
o Lage culturele status
o Geen archieven

2. Archieven

 Doelstelling
o Films bewaren
o Van vernietiging vrijwaren
o Documentatie
o Informatiecentrum
o Promotie
o Filmmuseum: tonen
 Vb. Koninklijk Filmarchief, Brussel
 Historiek
o Fenomeen van de jaren 1920 – 1930
 Voorlopers



9

, o Langlois en Ledoux gingen samen naar distributeur en gingen samen met
andere hulpmiddelen de films bewaren.
o Voor WO1, vb. USA: dépôt: Library of Congress  hiermee kon je rechten
claimen op film. In de Library of Congress kon je de film deponeren om zo
je rechten te doen gelden. Deze rechtenargumenten,
onderwijsargumenten… waren belangrijk bij de opbouw van archieven.
o Na WO1: onderwijs, kerk, overheid  onderwijs
 Jaren 1920-30
o Jaren 1920: film-as-art, avant-garde, film als moderne kunstvorm bij uitstek
(cf. kinetiek)
o Filmclubs, ‘cinefilie’  levendige culturen en kringen waar gediscussieerd
werd. Het zelfbewustzijn groeide. Er kwam een eerste revival van het
historisch en cinefiel bewustzijn.
o Introductie van klankfilm: massale vernietiging stille films  katalysator om
films uiteindelijk te gaan bewaren.
 Vb. Club du cinéma Stende
 (Pioniers)
o 1934: Berlijn, Moskou
o 1935: NYE, Londen
o 1936: Parijs (H. Langlois)
o 1938: Brussel (J. Ledoux, H. Storck, P. Vermeylen)
 2009 Cinematek
 Mechanismen, problemen…
o Selectieprobleem
o Afhankelijkheid goodwill distributeurs, producenten, vertoners
o Legaal dépôt-probleem
o Financiële problemen
o Technische mogelijkheden
 Vb. M (Fritz Lang, 1931)  kwaliteit werd beter gemaakt bij de
restoratie.

3. Filmhistoriografie

2 benaderingen/manieren om hierover te schrijven:

Klassieke filmhistoriografie

 Voorbeelden
o Terry Ramsaye – A Million and One Nights (1926)
o Paul Rotha – The Film Till Now: A Survey of the Cinema (1930)
o Maurice Bardèche en Robert Brasillach – Histoire du Cinéma (1935)
o Georges Sadoul – Histoire générale du cinéma (1947-75)
o René Jeanne en Charles Ford – Histoire du cinéma (1947)
o Jean Mitry – Histoire du cinéma en cinq volumes (5 volumes, 1960 – 1970)
 Beperkingen
o Toegankelijkheid
o Consultatie
o Analysetechnieken
o Obv eigen nota’s, herinneringen, hartstocht, cinefilie
o Gingen kritisch te werk vanuit filmperspectief. Kan echter zorgen voor
onrechtvaardige selecties.
 Kenmerken
o Descriptief (minder analytisch, journalistiek)

10