SPOLIA
5. SPOLIA
SPOLIA
• Marmeren fragmenten die afkomstig zijn uit oudere gebouwen, meestal ruïnes, en die expliciet
zichtbaar zijn verwerkt in een nieuwe architectonische compositie
o Afkomstig uit oudere bron
• Ruimere interpretatie, waaronder:
o ongemarkeerd hergebruik van ruwe materialen zoals minder kostbare stenen of (antieke)
bakstenen
o hergebruik van houten elementen
o in situ hergebruik en aanpassing van een volledig gebouw
• meest benoemde voorbeeld; The Arch of Constantine, 315AD
o veel elementen die afkomstig zijn uit triomfbogen uit andere tijden
o waarom deed men dat? Veel verschillende interpretaties
o in 4de eeuw na Ch werd het echt een gewoonte om dingen opnieuw te
gaan gebruiken
PRAGMATISCH HERGEBRUIK VA N MATERIAAL VAN ROMEINSE BOUWWERKEN IN AL LEDAAGSE GEBOUWEN
• hergebruik van materialen is niet nieuw
o verschil met spolia artistieke ambitie in zich, en expliciet tonen van zijn fragmenten
• bv. het Colosseum
o het Colosseum werd als steengroeve gebruikt sinds het in de 6e eeuw werd
afgesloten voor het publiek, wat leidde tot het instorten van de zuidelijke
muur
o Hergebruik werd niet zichtbaar toegepast in openbare gebouwen die rijkdom
en macht moesten uitstralen
• Nieuw gebruikt in ambitieuze bouwprojecten waar ook keizers etc. de eigenaar van zijn
o Waarom? Had vaak niet de financiële mogelijkheid om fragmenten te vervaardigen als
diegene afkomstig uit de 1ste eeuw
Later tot inzicht gekomen dat er geen gebrek aan kennis was maar eerder manier
om betekenis van fragmenten meet te nemen van eerdere naar nieuwe periode
Bv. de boog van Constantijn integreren fragmenten belangrijkste keizers was om
zichzelf in te schrijven in een verhaal en ambitie tonen om het romeinse rijk zich te
herstellen zoals tijdens de hoogdagen
• Binnen dezelfde pragmatische logica werden bouwmaterialen en fragmenten van te slopen gebouwen
hergebruikt in nieuwe constructies.
o Bv. Thermen van Diocletianus, in opdracht gegeven in 298 AD
een groot deel van de gebruikte materialen kwam van de Flavische gebouwen die
oorspronkelijk op de locatie stonden, maar werden afgebroken om plaats te maken
voor de thermen
ZICHTBARE SPOLIA UIT DE 4 D E EEUW
• De Boog van Constantijn (315 na Chr.), waarin fragmenten van triomfbogen van zijn
voorgangers zijn verwerkt.
o Zuilen kwamen vaak uit tempels en hergebruikt in belangrijke kerken
• Vroegchristelijke kerken met zuilen en kapitelen gerecupereerd uit oudere gebouwen:
o de Lateraanse basiliek (313–318 na Chr.)
o de oude Sint-Pietersbasiliek (320 na Chr.)
1
, SPOLIA
De tempel van de Prins der Apostelen op het Vaticaan was niet rijk, behalve wat betreft de
zuilen, basissen, kapitelen, architraven, kroonlijsten, deuren en andere bekledingen en
ornamenten, die allemaal afkomstig waren uit … eerder gebouwde structuren die met grote
pracht waren opgetrokken. - (Vasari, 1586, geciteerd in Steward, 2020, p. 62)
• De term ‘spolia’ verwijst het naar ‘krijgsbuit’: geconfisqueerde beelden en bronzen
voorwerpen, tentoongesteld in de stad van de overwinnaar om triomf te symboliseren
o Parallel met Congeries armorum, vijandelijke wapens die na een overwinning in de
strijd werden verzameld en samengebracht om een monument voor het succes te
vormen
Het voetstuk van de Zuil van Trajanus is versierd met zulke wapens; ook het
transport van de geconfisqueerde wapens of ‘spolia’ wordt op de zuil
afgebeeld.
• 16e eeuw: de term spolia overgenomen om te verwijzen naar marmeren artefacten
die werden aangetroffen in een context die niet de oorspronkelijke was
o Introductie term viel samen met opkomende antiquarische onderzoek naar
Romeinse architectuur + praktijk van hergebruik van fragmenten van antieke
ruïnes in de renaissance architectuur
o Het gebruik van spolia gezien als teken van artistieke achteruitgang in de latere
jaren van het Romeinse Rijk
o pas vanaf de 20e eeuw beschouwd als echte architectonische vernieuwing, bv. door
Alois Riegl
• Vroegchristelijke kerken vaak opgetrokken uit hergebruikte zuilen
o Kan je zien aan de zuilen die allemaal verschillend zijn waar zijn die afkomstig van?
Komen uit thermen van Caracalla in Rome
SPANNINGSVELD TUSSEN SPOLIA EN AFBRAAK
• Tussen afbraak en behoud vaak economisch interessant om gebouw tot ruine te laten bevallen en
ze dan te hergebruiken
o Vanaf de 5de eeuw werd er aandacht aan gegeven en wetten voor uitgeschreven
o Systematisch afbreken van ruïnes voor hergebruik in nieuwe kerken en paleizen
zelfs belangrijke historische gebouwen zoals de baden van Caracalla of het Forum
Romanum. Terwijl spolia een eerbetoon leek aan het keizerlijke verleden, betekende
het ook de vernietiging van erfgoed.
• Bv. "Grote gravure 1739 Italië, Casa dei Crescenzi, Rome (Roma), Overbeke, 18e eeuw”
o Spolia gebruikt maar zijn redelijk overgedimesioneerd omdat een kerk een ander
schaal heeft dan een huis
• Bv. Modernista spoliafragmenten als scenografisch winkelinterieur, Maxime Delvaux &
Mesura, z.d.
o Hedendaagse spolia
o Volledig opgebouwd uit marmeren elementen die afkomstig zijn uit steengroeve
o Hebben 3D tekeningen gemaakt van alle beschikbare elementen en variaties
gaan combineren
• Vanaf 5 eeuw wetten uitgevaardigd om gebruik spolia te reguleren als bescherming van
de
antieke gebouwen
o Ook tijdens renaissance protest tegen gebruik Spolia
o Raphael, bijvoorbeeld, pleitte in een brief aan Paus Leo X voor de documentatie en
bescherming van antieke gebouwen
2
5. SPOLIA
SPOLIA
• Marmeren fragmenten die afkomstig zijn uit oudere gebouwen, meestal ruïnes, en die expliciet
zichtbaar zijn verwerkt in een nieuwe architectonische compositie
o Afkomstig uit oudere bron
• Ruimere interpretatie, waaronder:
o ongemarkeerd hergebruik van ruwe materialen zoals minder kostbare stenen of (antieke)
bakstenen
o hergebruik van houten elementen
o in situ hergebruik en aanpassing van een volledig gebouw
• meest benoemde voorbeeld; The Arch of Constantine, 315AD
o veel elementen die afkomstig zijn uit triomfbogen uit andere tijden
o waarom deed men dat? Veel verschillende interpretaties
o in 4de eeuw na Ch werd het echt een gewoonte om dingen opnieuw te
gaan gebruiken
PRAGMATISCH HERGEBRUIK VA N MATERIAAL VAN ROMEINSE BOUWWERKEN IN AL LEDAAGSE GEBOUWEN
• hergebruik van materialen is niet nieuw
o verschil met spolia artistieke ambitie in zich, en expliciet tonen van zijn fragmenten
• bv. het Colosseum
o het Colosseum werd als steengroeve gebruikt sinds het in de 6e eeuw werd
afgesloten voor het publiek, wat leidde tot het instorten van de zuidelijke
muur
o Hergebruik werd niet zichtbaar toegepast in openbare gebouwen die rijkdom
en macht moesten uitstralen
• Nieuw gebruikt in ambitieuze bouwprojecten waar ook keizers etc. de eigenaar van zijn
o Waarom? Had vaak niet de financiële mogelijkheid om fragmenten te vervaardigen als
diegene afkomstig uit de 1ste eeuw
Later tot inzicht gekomen dat er geen gebrek aan kennis was maar eerder manier
om betekenis van fragmenten meet te nemen van eerdere naar nieuwe periode
Bv. de boog van Constantijn integreren fragmenten belangrijkste keizers was om
zichzelf in te schrijven in een verhaal en ambitie tonen om het romeinse rijk zich te
herstellen zoals tijdens de hoogdagen
• Binnen dezelfde pragmatische logica werden bouwmaterialen en fragmenten van te slopen gebouwen
hergebruikt in nieuwe constructies.
o Bv. Thermen van Diocletianus, in opdracht gegeven in 298 AD
een groot deel van de gebruikte materialen kwam van de Flavische gebouwen die
oorspronkelijk op de locatie stonden, maar werden afgebroken om plaats te maken
voor de thermen
ZICHTBARE SPOLIA UIT DE 4 D E EEUW
• De Boog van Constantijn (315 na Chr.), waarin fragmenten van triomfbogen van zijn
voorgangers zijn verwerkt.
o Zuilen kwamen vaak uit tempels en hergebruikt in belangrijke kerken
• Vroegchristelijke kerken met zuilen en kapitelen gerecupereerd uit oudere gebouwen:
o de Lateraanse basiliek (313–318 na Chr.)
o de oude Sint-Pietersbasiliek (320 na Chr.)
1
, SPOLIA
De tempel van de Prins der Apostelen op het Vaticaan was niet rijk, behalve wat betreft de
zuilen, basissen, kapitelen, architraven, kroonlijsten, deuren en andere bekledingen en
ornamenten, die allemaal afkomstig waren uit … eerder gebouwde structuren die met grote
pracht waren opgetrokken. - (Vasari, 1586, geciteerd in Steward, 2020, p. 62)
• De term ‘spolia’ verwijst het naar ‘krijgsbuit’: geconfisqueerde beelden en bronzen
voorwerpen, tentoongesteld in de stad van de overwinnaar om triomf te symboliseren
o Parallel met Congeries armorum, vijandelijke wapens die na een overwinning in de
strijd werden verzameld en samengebracht om een monument voor het succes te
vormen
Het voetstuk van de Zuil van Trajanus is versierd met zulke wapens; ook het
transport van de geconfisqueerde wapens of ‘spolia’ wordt op de zuil
afgebeeld.
• 16e eeuw: de term spolia overgenomen om te verwijzen naar marmeren artefacten
die werden aangetroffen in een context die niet de oorspronkelijke was
o Introductie term viel samen met opkomende antiquarische onderzoek naar
Romeinse architectuur + praktijk van hergebruik van fragmenten van antieke
ruïnes in de renaissance architectuur
o Het gebruik van spolia gezien als teken van artistieke achteruitgang in de latere
jaren van het Romeinse Rijk
o pas vanaf de 20e eeuw beschouwd als echte architectonische vernieuwing, bv. door
Alois Riegl
• Vroegchristelijke kerken vaak opgetrokken uit hergebruikte zuilen
o Kan je zien aan de zuilen die allemaal verschillend zijn waar zijn die afkomstig van?
Komen uit thermen van Caracalla in Rome
SPANNINGSVELD TUSSEN SPOLIA EN AFBRAAK
• Tussen afbraak en behoud vaak economisch interessant om gebouw tot ruine te laten bevallen en
ze dan te hergebruiken
o Vanaf de 5de eeuw werd er aandacht aan gegeven en wetten voor uitgeschreven
o Systematisch afbreken van ruïnes voor hergebruik in nieuwe kerken en paleizen
zelfs belangrijke historische gebouwen zoals de baden van Caracalla of het Forum
Romanum. Terwijl spolia een eerbetoon leek aan het keizerlijke verleden, betekende
het ook de vernietiging van erfgoed.
• Bv. "Grote gravure 1739 Italië, Casa dei Crescenzi, Rome (Roma), Overbeke, 18e eeuw”
o Spolia gebruikt maar zijn redelijk overgedimesioneerd omdat een kerk een ander
schaal heeft dan een huis
• Bv. Modernista spoliafragmenten als scenografisch winkelinterieur, Maxime Delvaux &
Mesura, z.d.
o Hedendaagse spolia
o Volledig opgebouwd uit marmeren elementen die afkomstig zijn uit steengroeve
o Hebben 3D tekeningen gemaakt van alle beschikbare elementen en variaties
gaan combineren
• Vanaf 5 eeuw wetten uitgevaardigd om gebruik spolia te reguleren als bescherming van
de
antieke gebouwen
o Ook tijdens renaissance protest tegen gebruik Spolia
o Raphael, bijvoorbeeld, pleitte in een brief aan Paus Leo X voor de documentatie en
bescherming van antieke gebouwen
2
