Samenvatting Gerechtelijk Recht
Algemene inleiding
Gerechtelijk recht: verzameling van rechtsregels over
• Geschillenbeslechting
o Burgers hebben een geschil, ze voeren een subjectief recht aan en dat gaat de
rechter een uitspraak hierover doen.
o Dit blijft wel de hoofdtaak: burgerlijk procesrecht
o Geschillen die hem door burgers/overheden beslecht
• Conflictoplossing
o Oplossing van het conflict komt meer en meer als taak bij de rechter
Focus op het burgerlijk procesrecht
• Tak van het gerechtelijk recht
• Formele regels tot geschillenbeslechting door de rechterlijke macht
• Voorkomen ‘eigenrichting’ (art. 5 Ger. W. = rechtswijgering)
o Verbod op eigen richting (= alg. rechtsbeginsel) functionerend systeem van
overheidsrechtspraak staat hier tegenover, geen rechtsweigering
o Art. 5:
Hij MOET uitspraak doen
Klimaatsrechtspraak
De rechters kiezen hun zaken NIET, burgers hebben toegang en hij moet
uitspraak doen!
Anderzijds verbod op rechtswijgering: HvC: rechter mag daadwerkelijk in zijn
vonnis aangeven dat hij geen uispraak wil/kan doen, geen rechtsgrond. De
rechter moet recht spreken
Vertraging in proces ≠ rechtswijgering
Het burgerlijk procesrecht is:
PUBLIEK- en PRIVAATRECHT
• Partijbelang – algemeen belang (Verslag Van Reepinghen, Parl.St. Senaat 1963-64, nr. 60, 213:
“l’oeuvre d’intérêt général qu’est celle de la justice”)
• Publiekrecht: openbare dienst, verschaffen van recht aan de burger
• Privaatrecht: subjectieve rechten van burgers/ondernemingen/overheden
Dienend
• Partijbelang (afwingen subjectieve rechten, vrijheden en belangen) - algemeen belang (herstel
maatschappelijke rust – lites finiri oportet)
Formeel
• Formele regels met oog op rechtszekerheid: “la forme, soeur jumelle de la liberté”
o Als je een zaak aanhangig maakt, wil je op voorhand weten hoe dat proces gaat
lopen, voorspelbaar zijn
o Spelregels vooraf duidelijk, en niet en route veranderd worden
• Legaliteit (gesloten systeem van sanctionering, bv. art. 860 Ger.W.) en proportionaliteit (bv.
art. 861 Ger.W.)
o Hangt ook samen met rechtszekerheid
o Niet zomaar sancties verzinnen, daarvoor moet een wettelijke basis voor zijn
1
, o Evenredigheid: geen als. Rechtsb., maar als de rechter een sanctie uitspreekt moet
die eerst nagaan of de situatie niet kan hersteld worden, eerst hersel. De sanctie
moet in evenredigheid met de overtreding zijn
o Proportionaliteit ≠ als. Rechtsb.
• Doelmatig formalisme: procesvoorschriften toepassen naar hun finaliteit
o In functie van de doelstelling wordt nagegaan hoe je met de regels moet omgaan
o Dagvaarding: heeft die de verweerder bereikt, en was die in de mogelijkheid zijn
verweer te brengen, dit was het doel.
Gebiedend
• Gradaties in verhouding tot de aard van het belang dat beschermd wordt
o ‘aanvullend’ (bv. artikel 624 Ger.W.)
o ‘dwingend recht’ (bv. artikel 627 Ger.W.)
o ‘openbare orde’ (bv. artikel 633 Ger.W.)
• Er zijn gradaties in de regels
Ethisch EN sociaal
• Gelijkheid van proceskansen voor eenieder, zonder onderscheid des persoons
• Klimaatrechtspraak
• Dame justitia draagt een blinddoek: de regels zijn voor iedereen hetzelfde
Dynamisch
• Procesrecht voortdurend in evolutie en onder invloed van maatschappelijke ideeën
• evoluties
ADR (alternative dispute resolution) - MARC (modes alternatifs de règlement de conflits)
• Conflicten oplossen ≠ geschillen beslechten (verschil van mening vs. gejuridiseerd verschil
van mening)
o Geschillenbeslechtend (arbitrage, dading) of conflictoplossend (bemiddeling, art.
1723/1 Ger.W.)
o Met beroep op derden (arbitrage, cf. art. 1677, § 2 Ger.W., bindende
derdenbeslissing, bemiddeling) of niet (collaboratieve onderhandelingen – art. 1738
Ger.W., dading, partijbeslissing)
Bemiddeling: derde bij betrokken, geen standpunten en geen suggesties
want het is een proces waarbij een erkend bemiddelaar onafhankelijk,
onpartijdig en neutraal is, die gaan de partijen laten praten en belangen en
behoeften laten vertellen en dan HEN tot een akkoord te laten komen.
Zonder toepassing van het recht. Het is een facilitator. = conflictOPLOSSEND
De rechter doet het omgekeerde: jij hebt gelijk en jij ongelijk
Collaboratief: advocaat met bijzondere opleiding, proces met
onderhandelingen en ook hier gaan de partijen onderhandeling met doel een
akkoord te bereiken = conflictOPLOSSEND. Bij geen akkoord/mislukkend kan
die nog naar de rechter gaan, en dan een andere advocaat die in rechte gaat
optreden
o Met toepassing van het recht (arbitrage, cf. art. 1710, § 1 Ger.W., vgl. echter art.
1710, § 3 Ger.W.) of niet (bemiddeling, art. 1723/1 Ger.W.)
Arbitrage: meer arbiters (oneveen aantal) recht te laten spreken
- Overname omega farma, n.a.v. dat geschil werden arbiters
aangesteld
- Vorm van private rechtspraak
2
, - Niet conflictoplossend, maar geschil beslechten o.v.b. de door de
partij ingeroepen rechtsregels
- Geschilbeslechtend, met derde, met rechtsregels
o Verplicht (art. 734 Ger.W., art. 1345 Ger.W.) of niet (art. 1253ter/1, § 1 Ger.W.)
ADR is “the talk of the town”: art. 444, tweede lid, art. 519, § 4, art. 730/1 en 731 Ger.W.
Ja, maar: R.H. de Bock, De toekomst van de civiele rechtspraak. Een pleidooi om de rechter niet te
ontlasten.
Bronnen
1. De Grondwet
• Artikel 40: “de rechterlijke macht wordt uitgeoefend door de hoven en rechtbanken”
• Artikelen 144-159
o De rechterlijke macht als derde staatsmacht
o De aan de hoven en rechtbanken toegekende rechtsmacht om kennis te nemen van
geschillen over burgerlijke en politieke rechten
o Gerechtelijke organisatie
o Openbaarheid van terechtzitting & uitspraak
o Motiveringsplicht
o Onafhankelijkheid van de rechter in de uitoefening van zijn rechterlijke
bevoegdheden
o Onafhankelijkheid van leden van het openbaar ministerie in de individuele opsporing
en vervolging (minister van Justitie kan vervolging bevelen en strafrechtelijk beleid
bepalen)
o Hoge Raad voor de Justitie
o Benoeming voor het leven van rechters
o Vaststelling van de wedde van de rechter bij wet
2. Het Gerechtelijk Wetboek (Code Judiciaire)
• Wet van 10 oktober 1967 met als opzet “minder omslachtige, snellere en minder kostbare
rechtspleging”
• Verslag Van Reepinghen
3
, • Veelvuldige wijzigingen:
o Op macroniveau: gerechtelijke reorganisatie (hertekening gerechtelijk landschap,
mobiliteit, verzelfstandigd beheer), digitalisering
o Op microniveau: actieve(re) rechter, deformalisering, herwaardering eerste aanleg
Justitie permanent in de steigers? DS 30 november 2013: “Stellingen Brussels justitiepaleis zelf aan
restauratie toe”
Brussels hof van beroep heeft een grote achterstand, moeilijk in te halen. Wij worden door hof
mensenrechten veroordeeld voor schending redelijke termijn.
• « Les problèmes tenant à la durée excessive des procédures dans l’arrondissement judiciaire
de Bruxelles revêtent un caractère structurel. » (EHRM 5 september 2023, Van den
Kerkhof/België, overw. 105)
• “Ondanks die algemene kritiek is er toch de vaststelling dat de behoefte aan bindende
normatieve besluitvorming onveranderd groot blijft.” (R. Mortier, Over vertrouwen als
bouwsteen van een Legitieme Justitie, Mercuriale, 1 september 2021)
• “Belgium reported that its judiciary used such a system in the past (2012-2016) but the
results “were not made official” (Q3). Therefore, Belgium is included in Table 1, even though
the case weighting system is not currently in place. The Russian Federation, Slovakia,
Armenia, and Belgium reported that they plan to use a case weighting system in the future
(Q4)” (EUROPEAN COMMISSION FOR THE EFFICIENCY OF JUSTICE (CEPEJ), Case weighting in
judicial systems, CEPEJ STUDIES No. 28, 2020, 5)
• “Nog fundamenteler – en dus meer zorgwekkend – is dat we ook geen deugdelijk inzicht
hebben in de redenen van de sterke daling aan nieuwe burgerlijke zaken voor de
beroepshoven.” (P. Taelman en P. Traest, “Bezorgdheid over de rechtspraak” in Parket-
Generaal te Gent, Opening gerechtelijk jaar 2024-2025, 2 september 2024, 2024, 20),
• “Meer autonomie voor de gerechtelijke orde in ruil voor resultaten” (Algemene beleidsnota
Justitie, Parl.St. Kamer 2022-23, nr. 55-2934013, 13)
4
Algemene inleiding
Gerechtelijk recht: verzameling van rechtsregels over
• Geschillenbeslechting
o Burgers hebben een geschil, ze voeren een subjectief recht aan en dat gaat de
rechter een uitspraak hierover doen.
o Dit blijft wel de hoofdtaak: burgerlijk procesrecht
o Geschillen die hem door burgers/overheden beslecht
• Conflictoplossing
o Oplossing van het conflict komt meer en meer als taak bij de rechter
Focus op het burgerlijk procesrecht
• Tak van het gerechtelijk recht
• Formele regels tot geschillenbeslechting door de rechterlijke macht
• Voorkomen ‘eigenrichting’ (art. 5 Ger. W. = rechtswijgering)
o Verbod op eigen richting (= alg. rechtsbeginsel) functionerend systeem van
overheidsrechtspraak staat hier tegenover, geen rechtsweigering
o Art. 5:
Hij MOET uitspraak doen
Klimaatsrechtspraak
De rechters kiezen hun zaken NIET, burgers hebben toegang en hij moet
uitspraak doen!
Anderzijds verbod op rechtswijgering: HvC: rechter mag daadwerkelijk in zijn
vonnis aangeven dat hij geen uispraak wil/kan doen, geen rechtsgrond. De
rechter moet recht spreken
Vertraging in proces ≠ rechtswijgering
Het burgerlijk procesrecht is:
PUBLIEK- en PRIVAATRECHT
• Partijbelang – algemeen belang (Verslag Van Reepinghen, Parl.St. Senaat 1963-64, nr. 60, 213:
“l’oeuvre d’intérêt général qu’est celle de la justice”)
• Publiekrecht: openbare dienst, verschaffen van recht aan de burger
• Privaatrecht: subjectieve rechten van burgers/ondernemingen/overheden
Dienend
• Partijbelang (afwingen subjectieve rechten, vrijheden en belangen) - algemeen belang (herstel
maatschappelijke rust – lites finiri oportet)
Formeel
• Formele regels met oog op rechtszekerheid: “la forme, soeur jumelle de la liberté”
o Als je een zaak aanhangig maakt, wil je op voorhand weten hoe dat proces gaat
lopen, voorspelbaar zijn
o Spelregels vooraf duidelijk, en niet en route veranderd worden
• Legaliteit (gesloten systeem van sanctionering, bv. art. 860 Ger.W.) en proportionaliteit (bv.
art. 861 Ger.W.)
o Hangt ook samen met rechtszekerheid
o Niet zomaar sancties verzinnen, daarvoor moet een wettelijke basis voor zijn
1
, o Evenredigheid: geen als. Rechtsb., maar als de rechter een sanctie uitspreekt moet
die eerst nagaan of de situatie niet kan hersteld worden, eerst hersel. De sanctie
moet in evenredigheid met de overtreding zijn
o Proportionaliteit ≠ als. Rechtsb.
• Doelmatig formalisme: procesvoorschriften toepassen naar hun finaliteit
o In functie van de doelstelling wordt nagegaan hoe je met de regels moet omgaan
o Dagvaarding: heeft die de verweerder bereikt, en was die in de mogelijkheid zijn
verweer te brengen, dit was het doel.
Gebiedend
• Gradaties in verhouding tot de aard van het belang dat beschermd wordt
o ‘aanvullend’ (bv. artikel 624 Ger.W.)
o ‘dwingend recht’ (bv. artikel 627 Ger.W.)
o ‘openbare orde’ (bv. artikel 633 Ger.W.)
• Er zijn gradaties in de regels
Ethisch EN sociaal
• Gelijkheid van proceskansen voor eenieder, zonder onderscheid des persoons
• Klimaatrechtspraak
• Dame justitia draagt een blinddoek: de regels zijn voor iedereen hetzelfde
Dynamisch
• Procesrecht voortdurend in evolutie en onder invloed van maatschappelijke ideeën
• evoluties
ADR (alternative dispute resolution) - MARC (modes alternatifs de règlement de conflits)
• Conflicten oplossen ≠ geschillen beslechten (verschil van mening vs. gejuridiseerd verschil
van mening)
o Geschillenbeslechtend (arbitrage, dading) of conflictoplossend (bemiddeling, art.
1723/1 Ger.W.)
o Met beroep op derden (arbitrage, cf. art. 1677, § 2 Ger.W., bindende
derdenbeslissing, bemiddeling) of niet (collaboratieve onderhandelingen – art. 1738
Ger.W., dading, partijbeslissing)
Bemiddeling: derde bij betrokken, geen standpunten en geen suggesties
want het is een proces waarbij een erkend bemiddelaar onafhankelijk,
onpartijdig en neutraal is, die gaan de partijen laten praten en belangen en
behoeften laten vertellen en dan HEN tot een akkoord te laten komen.
Zonder toepassing van het recht. Het is een facilitator. = conflictOPLOSSEND
De rechter doet het omgekeerde: jij hebt gelijk en jij ongelijk
Collaboratief: advocaat met bijzondere opleiding, proces met
onderhandelingen en ook hier gaan de partijen onderhandeling met doel een
akkoord te bereiken = conflictOPLOSSEND. Bij geen akkoord/mislukkend kan
die nog naar de rechter gaan, en dan een andere advocaat die in rechte gaat
optreden
o Met toepassing van het recht (arbitrage, cf. art. 1710, § 1 Ger.W., vgl. echter art.
1710, § 3 Ger.W.) of niet (bemiddeling, art. 1723/1 Ger.W.)
Arbitrage: meer arbiters (oneveen aantal) recht te laten spreken
- Overname omega farma, n.a.v. dat geschil werden arbiters
aangesteld
- Vorm van private rechtspraak
2
, - Niet conflictoplossend, maar geschil beslechten o.v.b. de door de
partij ingeroepen rechtsregels
- Geschilbeslechtend, met derde, met rechtsregels
o Verplicht (art. 734 Ger.W., art. 1345 Ger.W.) of niet (art. 1253ter/1, § 1 Ger.W.)
ADR is “the talk of the town”: art. 444, tweede lid, art. 519, § 4, art. 730/1 en 731 Ger.W.
Ja, maar: R.H. de Bock, De toekomst van de civiele rechtspraak. Een pleidooi om de rechter niet te
ontlasten.
Bronnen
1. De Grondwet
• Artikel 40: “de rechterlijke macht wordt uitgeoefend door de hoven en rechtbanken”
• Artikelen 144-159
o De rechterlijke macht als derde staatsmacht
o De aan de hoven en rechtbanken toegekende rechtsmacht om kennis te nemen van
geschillen over burgerlijke en politieke rechten
o Gerechtelijke organisatie
o Openbaarheid van terechtzitting & uitspraak
o Motiveringsplicht
o Onafhankelijkheid van de rechter in de uitoefening van zijn rechterlijke
bevoegdheden
o Onafhankelijkheid van leden van het openbaar ministerie in de individuele opsporing
en vervolging (minister van Justitie kan vervolging bevelen en strafrechtelijk beleid
bepalen)
o Hoge Raad voor de Justitie
o Benoeming voor het leven van rechters
o Vaststelling van de wedde van de rechter bij wet
2. Het Gerechtelijk Wetboek (Code Judiciaire)
• Wet van 10 oktober 1967 met als opzet “minder omslachtige, snellere en minder kostbare
rechtspleging”
• Verslag Van Reepinghen
3
, • Veelvuldige wijzigingen:
o Op macroniveau: gerechtelijke reorganisatie (hertekening gerechtelijk landschap,
mobiliteit, verzelfstandigd beheer), digitalisering
o Op microniveau: actieve(re) rechter, deformalisering, herwaardering eerste aanleg
Justitie permanent in de steigers? DS 30 november 2013: “Stellingen Brussels justitiepaleis zelf aan
restauratie toe”
Brussels hof van beroep heeft een grote achterstand, moeilijk in te halen. Wij worden door hof
mensenrechten veroordeeld voor schending redelijke termijn.
• « Les problèmes tenant à la durée excessive des procédures dans l’arrondissement judiciaire
de Bruxelles revêtent un caractère structurel. » (EHRM 5 september 2023, Van den
Kerkhof/België, overw. 105)
• “Ondanks die algemene kritiek is er toch de vaststelling dat de behoefte aan bindende
normatieve besluitvorming onveranderd groot blijft.” (R. Mortier, Over vertrouwen als
bouwsteen van een Legitieme Justitie, Mercuriale, 1 september 2021)
• “Belgium reported that its judiciary used such a system in the past (2012-2016) but the
results “were not made official” (Q3). Therefore, Belgium is included in Table 1, even though
the case weighting system is not currently in place. The Russian Federation, Slovakia,
Armenia, and Belgium reported that they plan to use a case weighting system in the future
(Q4)” (EUROPEAN COMMISSION FOR THE EFFICIENCY OF JUSTICE (CEPEJ), Case weighting in
judicial systems, CEPEJ STUDIES No. 28, 2020, 5)
• “Nog fundamenteler – en dus meer zorgwekkend – is dat we ook geen deugdelijk inzicht
hebben in de redenen van de sterke daling aan nieuwe burgerlijke zaken voor de
beroepshoven.” (P. Taelman en P. Traest, “Bezorgdheid over de rechtspraak” in Parket-
Generaal te Gent, Opening gerechtelijk jaar 2024-2025, 2 september 2024, 2024, 20),
• “Meer autonomie voor de gerechtelijke orde in ruil voor resultaten” (Algemene beleidsnota
Justitie, Parl.St. Kamer 2022-23, nr. 55-2934013, 13)
4
