RECHT HOOFDSTUK 4: HET INDIVIDU
DE JURIDISCHE PERSOON
BEGRIPPEN
Juridische persoon= iemand die drager is van rechten en plichten ( duidt men ook aan als een
rechtssubject)
In ons rechtssysteem zijn er 2 categorieën juridische personen:
1) Alle menselijke wezens. De natuurlijke persoon of fysieke persoon → Een mens zijn in gelijk
welke omstandigheden (pasgeboren, hersendood,…)
2) Rechtspersoon: bv verenigingen en vennootschappen met een juridische structuur → bv
naamloze vennootschap, coöperatieve vennootschap,…
DE FYSIEKE OF NATUURLIJKE PERSOON
Elke levende mens is een juridisch persoon en dus drager van rechten en plichten, ongeacht leeftijd of
mentale toestand (bv. baby, demente persoon, geesteszieke)
Historisch gezien was dit niet altijd zo:
Slavernij kon iemands juridische persoonlijkheid wegnemen
De burgerlijke dood (vroeger in het Burgerlijk Wetboek) maakte iemand rechteloos
Andere levende wezens, zoals dieren en planten of levenloze voorwerpen kun je in juridische personen
zijn en ook geen juridische persoonlijkheid hebben ook dit was in vroegere tijden anders:
Kregen dieren in de middeleeuwen soms juridische persoonlijkheid
Dieren konden soms voor de rechtbank worden gebracht en verantwoordelijk worden gesteld
voor bijvoorbeeld ongelukken, bijtincidenten of het verspreiden van ziektes
Ze werden dan vervloekt, verbannen, opgehangen, levend begraven, verbrand, verdronken of
onthoofd.
DIERENWELZIJN EN RECHT
Onze moderne samenleving kent uiteraard wel wetgeving rond dierenwelzijn en dierenbescherming.
Dieren krijgen geen rechten, maar mensen leggen zichzelf verplichtingen op uit respect en emotionele
waarde. Sinds september 2021 erkent het Belgische recht dieren als voelende wezens, los van
personen en voorwerpen.
De natuurlijke persoon is juridisch verbonden aan het menselijk lichaam en leven; dit bepaalt hoe lang
de juridische persoonlijkheid duurt.
HET LEVEN
Enkel bij leven kan iemand drager zijn van rechten en plichten. De juridische persoonlijkheid begint bij
de levensvatbare, levende geboorte en eindigt bij het overlijden.
Het begin
Voorwaarden voor juridische geboorte:
1) Afscheiding van de moeder (navelstreng doorgesneden)
2) Levend geboren (baby heeft geademd)
3) Levensvatbaarheid (vitale organen functioneren of hebben gefunctioneerd)
Bij overlijden eindigt de juridische persoonlijkheid pas na registratie in het overlijdensregister.
Een embryo of foetus is juridisch geen persoon en heeft geen rechten, behalve in uitzonderlijke
gevallen met voorwaardelijke rechten. Het recht gaat uit van een verwekking tussen 180 en 300 dagen
,vóór de geboorte (het "wettelijk tijdperk van bevruchting"). Dit vermoeden is weerlegbaar met medisch
bewijs.
Bij miskraam, doodgeboorte of neonatale sterfte heeft het kind geen rechten, maar de rechten
van ouders worden uitgebreid om het rouwproces te ondersteunen.
Het einde
Voor een juridische dood zijn twee voorwaarden nodig:
1) Een arts stelt het overlijden vast (met een lichaam)
2) Inschrijving in het overlijdensregister door de ambtenaar.
Daarmee eindigt de persoon als rechtssubject en begint de nalatenschap. Het lichaam krijgt het statuut
van lijk, dat juridisch beschermd wordt (bv. bij vervoer, autopsie, begrafenis).
Bij vermissing zonder lichaam voorziet de wet in een aparte regeling.
BESCHERMING VAN HET LICHAAM
Het menselijk lichaam is nauw verbonden met de natuurlijke persoon en heeft daarom een bijzonder
juridisch statuut. Het wordt beschermd tegen aantasting, zowel door anderen als door de persoon zelf.
Iedereen heeft recht op fysieke integriteit: anderen mogen je lichaam niet aanraken zonder
toestemming, behalve in noodsituaties. Dit is een mensenrecht, vervat in internationale verdragen
zoals het EVRM en het BUPO-verdrag. In België staat dit recht niet letterlijk in de Grondwet, maar het
wordt wel erkend en toegepast.
Het is wel belangrijk een onderscheid te maken tussen 2 soorten relaties:
1. De de relatie tussen de persoon onderling
Alle lichamen en belangen zijn juridisch gelijkwaardig. Niemand mag het lichaam van een ander
schenden, ook niet met een zogenaamd wettig belang.
Toestemming is cruciaal: zonder toestemming is lichamelijk contact strafbaar (bv. geweld, aanranding).
Toestemming hoeft niet altijd uitdrukkelijk of schriftelijk te zijn, maar mag ook blijken uit gedrag.
Hoe groter de impact op het lichaam, hoe explicieter de toestemming moet zijn
Bv voor een medische controle of bloedafname is geen schriftelijke toestemming nodig; voor
een operatie wel
Toestemming moet vrijwillig en bewust worden gegeven, zonder dwang of invloed van alcohol of drugs.
De persoon moet ook de gevolgen kunnen begrijpen. Je kunt anderen niet toestaan om geweld op je
lichaam te plegen, tenzij er een juridische uitzondering is, zoals voor chirurgische ingrepen of
risicosporten.
In sommige gevallen, zoals in de zorg of psychiatrie, kan dwang toegepast worden, maar alleen binnen
een strikt wettelijk kader en met goedkeuring van de overheid.
2. de relatie tussen de overheid en het individu
In de relatie tussen de overheid en het individu worden individuele belangen soms ondergeschikt
gemaakt aan maatschappelijke belangen. Dit kan betekenen dat de overheid de fysieke integriteit van
een persoon mag schenden, zelfs met dwang, als het het algemene belang dient.
Voorbeelden van dwang door de overheid:
Verplichte inenting tegen polio (KB 1966)
Politiebevoegdheden: fouilleren, aanhouden en opsluiten
De bescherming van het lichaam en het zelfbeschikkingsrecht van het individu
Iedereen heeft het recht om over zijn eigen lichaam te beschikken, het zelfbeschikkingsrecht. Dit recht
kent echter beperkingen, zoals bij abortus, euthanasie en orgaan- of bloeddonatie. Je mag geen
toestemming geven voor geweld op je eigen lichaam.
, Zelfverminking en zelfdoding zijn niet strafbaar, maar helpen bij of aanzetten tot deze handelingen is
dat wel. Het zelfbeschikkingsrecht wordt steeds verder of beperkter toegepast, afhankelijk van
maatschappelijke en juridische veranderingen.
DE RECHTSPERSOON
Herhaling:
De natuurlijke/ fysiek personen: alle menselijke wezens
De rechtspersonen: ondernemingen, zoals verenigingen en vennootschappen
Zowel de natuurlijk/ fysieke persoon als de rechtspersoon zijn rechtssubjecten en hebben rechten en
plichten.
Er zijn 2 belangrijke, maar logische verschillen tussen een fysieke persoon enerzijds en een
rechtspersoon anderzijds:
1) Een natuurlijk of fysieke persoon (=mens) is tastbaar, heeft een fysiek lichaam. Een
rechtspersoon is een constructie van het recht
2) Een natuurlijke of fysieke persoon heeft zowel vermogensrechten ( eigendomsrecht…) als
familierechten ( recht om te huwen, te adopteren…). Een rechtspersoon heeft enkel
vermogensrechten ( en geen familierechten)
Het grote voordeel van een rechtspersoon is dat, wanneer je handelt in naam van die rechtspersoon,
jijzelf niet persoonlijk financieel aansprakelijk kunt worden gesteld → bv Als bestuurder van een vzw of
vennootschap teken je een contract namens de organisatie, die dan verantwoordelijk is voor de
uitvoering, niet jij persoonlijk.
De feitelijke vereniging
= Wanneer personen zich verenigen om een bepaald doel te gaan realiseren en ze verenigen zich niet
onder een juridische structuur, dan spreken we over een feitelijke vereniging
DE JURIDISCHE IDENTITEIT
Elke persoon heeft een unieke juridische identiteit, de "staat van een persoon". Deze bestaat uit
identificatiegegevens zoals naam, geslacht, woonplaats en nationaliteit, evenals gebeurtenissen die de
rechtspositie veranderen, zoals meerderjarigheid, huwelijk of overlijden.
In België hebben kenmerken zoals ras, religie en politieke overtuiging geen juridische gevolgen.
IDENTIFICATIEGEGEVENS
Identificatiegegevens zijn de volgende identiteitsgegevens: de naam, het geslacht, de woonplaats en
de nationaliteit
De naam
De naam is essentieel voor de juridische identificatie van een persoon en is van openbare orde, wat
betekent dat de naamgeving volgens de regelgeving moet gebeuren.
De familienaam
De familienaam wordt toegekend bij de geboorteaangifte of na adoptie en is een juridisch element van
afstamming, waardoor iemand de staat van "kind van..." krijgt.
Welke familienaam kan een kind krijgen?
Er zijn verschillende mogelijkheden van naamgeving, Maar de keuze van familienaam die de ouders bij
het eerste kind maken, geldt voor alle volgende gezamenlijke kinderen die daarna worden geboren.
Een kind krijgt de familienaam van één ouder of een dubbele familienaam (maximaal twee
namen)
De keuze bij het eerste kind geldt voor alle volgende gezamenlijke kinderen
Bij onenigheid of geen keuze bepaalt de gemeente de naam in alfabetische volgorde
Als de ouders onbekend zijn, wordt de naam door de gemeente toegekend
Bij adoptie krijgt het kind de familienaam van de adoptieouder(s), eventueel gecombineerd met
de biologische familienaam.
DE JURIDISCHE PERSOON
BEGRIPPEN
Juridische persoon= iemand die drager is van rechten en plichten ( duidt men ook aan als een
rechtssubject)
In ons rechtssysteem zijn er 2 categorieën juridische personen:
1) Alle menselijke wezens. De natuurlijke persoon of fysieke persoon → Een mens zijn in gelijk
welke omstandigheden (pasgeboren, hersendood,…)
2) Rechtspersoon: bv verenigingen en vennootschappen met een juridische structuur → bv
naamloze vennootschap, coöperatieve vennootschap,…
DE FYSIEKE OF NATUURLIJKE PERSOON
Elke levende mens is een juridisch persoon en dus drager van rechten en plichten, ongeacht leeftijd of
mentale toestand (bv. baby, demente persoon, geesteszieke)
Historisch gezien was dit niet altijd zo:
Slavernij kon iemands juridische persoonlijkheid wegnemen
De burgerlijke dood (vroeger in het Burgerlijk Wetboek) maakte iemand rechteloos
Andere levende wezens, zoals dieren en planten of levenloze voorwerpen kun je in juridische personen
zijn en ook geen juridische persoonlijkheid hebben ook dit was in vroegere tijden anders:
Kregen dieren in de middeleeuwen soms juridische persoonlijkheid
Dieren konden soms voor de rechtbank worden gebracht en verantwoordelijk worden gesteld
voor bijvoorbeeld ongelukken, bijtincidenten of het verspreiden van ziektes
Ze werden dan vervloekt, verbannen, opgehangen, levend begraven, verbrand, verdronken of
onthoofd.
DIERENWELZIJN EN RECHT
Onze moderne samenleving kent uiteraard wel wetgeving rond dierenwelzijn en dierenbescherming.
Dieren krijgen geen rechten, maar mensen leggen zichzelf verplichtingen op uit respect en emotionele
waarde. Sinds september 2021 erkent het Belgische recht dieren als voelende wezens, los van
personen en voorwerpen.
De natuurlijke persoon is juridisch verbonden aan het menselijk lichaam en leven; dit bepaalt hoe lang
de juridische persoonlijkheid duurt.
HET LEVEN
Enkel bij leven kan iemand drager zijn van rechten en plichten. De juridische persoonlijkheid begint bij
de levensvatbare, levende geboorte en eindigt bij het overlijden.
Het begin
Voorwaarden voor juridische geboorte:
1) Afscheiding van de moeder (navelstreng doorgesneden)
2) Levend geboren (baby heeft geademd)
3) Levensvatbaarheid (vitale organen functioneren of hebben gefunctioneerd)
Bij overlijden eindigt de juridische persoonlijkheid pas na registratie in het overlijdensregister.
Een embryo of foetus is juridisch geen persoon en heeft geen rechten, behalve in uitzonderlijke
gevallen met voorwaardelijke rechten. Het recht gaat uit van een verwekking tussen 180 en 300 dagen
,vóór de geboorte (het "wettelijk tijdperk van bevruchting"). Dit vermoeden is weerlegbaar met medisch
bewijs.
Bij miskraam, doodgeboorte of neonatale sterfte heeft het kind geen rechten, maar de rechten
van ouders worden uitgebreid om het rouwproces te ondersteunen.
Het einde
Voor een juridische dood zijn twee voorwaarden nodig:
1) Een arts stelt het overlijden vast (met een lichaam)
2) Inschrijving in het overlijdensregister door de ambtenaar.
Daarmee eindigt de persoon als rechtssubject en begint de nalatenschap. Het lichaam krijgt het statuut
van lijk, dat juridisch beschermd wordt (bv. bij vervoer, autopsie, begrafenis).
Bij vermissing zonder lichaam voorziet de wet in een aparte regeling.
BESCHERMING VAN HET LICHAAM
Het menselijk lichaam is nauw verbonden met de natuurlijke persoon en heeft daarom een bijzonder
juridisch statuut. Het wordt beschermd tegen aantasting, zowel door anderen als door de persoon zelf.
Iedereen heeft recht op fysieke integriteit: anderen mogen je lichaam niet aanraken zonder
toestemming, behalve in noodsituaties. Dit is een mensenrecht, vervat in internationale verdragen
zoals het EVRM en het BUPO-verdrag. In België staat dit recht niet letterlijk in de Grondwet, maar het
wordt wel erkend en toegepast.
Het is wel belangrijk een onderscheid te maken tussen 2 soorten relaties:
1. De de relatie tussen de persoon onderling
Alle lichamen en belangen zijn juridisch gelijkwaardig. Niemand mag het lichaam van een ander
schenden, ook niet met een zogenaamd wettig belang.
Toestemming is cruciaal: zonder toestemming is lichamelijk contact strafbaar (bv. geweld, aanranding).
Toestemming hoeft niet altijd uitdrukkelijk of schriftelijk te zijn, maar mag ook blijken uit gedrag.
Hoe groter de impact op het lichaam, hoe explicieter de toestemming moet zijn
Bv voor een medische controle of bloedafname is geen schriftelijke toestemming nodig; voor
een operatie wel
Toestemming moet vrijwillig en bewust worden gegeven, zonder dwang of invloed van alcohol of drugs.
De persoon moet ook de gevolgen kunnen begrijpen. Je kunt anderen niet toestaan om geweld op je
lichaam te plegen, tenzij er een juridische uitzondering is, zoals voor chirurgische ingrepen of
risicosporten.
In sommige gevallen, zoals in de zorg of psychiatrie, kan dwang toegepast worden, maar alleen binnen
een strikt wettelijk kader en met goedkeuring van de overheid.
2. de relatie tussen de overheid en het individu
In de relatie tussen de overheid en het individu worden individuele belangen soms ondergeschikt
gemaakt aan maatschappelijke belangen. Dit kan betekenen dat de overheid de fysieke integriteit van
een persoon mag schenden, zelfs met dwang, als het het algemene belang dient.
Voorbeelden van dwang door de overheid:
Verplichte inenting tegen polio (KB 1966)
Politiebevoegdheden: fouilleren, aanhouden en opsluiten
De bescherming van het lichaam en het zelfbeschikkingsrecht van het individu
Iedereen heeft het recht om over zijn eigen lichaam te beschikken, het zelfbeschikkingsrecht. Dit recht
kent echter beperkingen, zoals bij abortus, euthanasie en orgaan- of bloeddonatie. Je mag geen
toestemming geven voor geweld op je eigen lichaam.
, Zelfverminking en zelfdoding zijn niet strafbaar, maar helpen bij of aanzetten tot deze handelingen is
dat wel. Het zelfbeschikkingsrecht wordt steeds verder of beperkter toegepast, afhankelijk van
maatschappelijke en juridische veranderingen.
DE RECHTSPERSOON
Herhaling:
De natuurlijke/ fysiek personen: alle menselijke wezens
De rechtspersonen: ondernemingen, zoals verenigingen en vennootschappen
Zowel de natuurlijk/ fysieke persoon als de rechtspersoon zijn rechtssubjecten en hebben rechten en
plichten.
Er zijn 2 belangrijke, maar logische verschillen tussen een fysieke persoon enerzijds en een
rechtspersoon anderzijds:
1) Een natuurlijk of fysieke persoon (=mens) is tastbaar, heeft een fysiek lichaam. Een
rechtspersoon is een constructie van het recht
2) Een natuurlijke of fysieke persoon heeft zowel vermogensrechten ( eigendomsrecht…) als
familierechten ( recht om te huwen, te adopteren…). Een rechtspersoon heeft enkel
vermogensrechten ( en geen familierechten)
Het grote voordeel van een rechtspersoon is dat, wanneer je handelt in naam van die rechtspersoon,
jijzelf niet persoonlijk financieel aansprakelijk kunt worden gesteld → bv Als bestuurder van een vzw of
vennootschap teken je een contract namens de organisatie, die dan verantwoordelijk is voor de
uitvoering, niet jij persoonlijk.
De feitelijke vereniging
= Wanneer personen zich verenigen om een bepaald doel te gaan realiseren en ze verenigen zich niet
onder een juridische structuur, dan spreken we over een feitelijke vereniging
DE JURIDISCHE IDENTITEIT
Elke persoon heeft een unieke juridische identiteit, de "staat van een persoon". Deze bestaat uit
identificatiegegevens zoals naam, geslacht, woonplaats en nationaliteit, evenals gebeurtenissen die de
rechtspositie veranderen, zoals meerderjarigheid, huwelijk of overlijden.
In België hebben kenmerken zoals ras, religie en politieke overtuiging geen juridische gevolgen.
IDENTIFICATIEGEGEVENS
Identificatiegegevens zijn de volgende identiteitsgegevens: de naam, het geslacht, de woonplaats en
de nationaliteit
De naam
De naam is essentieel voor de juridische identificatie van een persoon en is van openbare orde, wat
betekent dat de naamgeving volgens de regelgeving moet gebeuren.
De familienaam
De familienaam wordt toegekend bij de geboorteaangifte of na adoptie en is een juridisch element van
afstamming, waardoor iemand de staat van "kind van..." krijgt.
Welke familienaam kan een kind krijgen?
Er zijn verschillende mogelijkheden van naamgeving, Maar de keuze van familienaam die de ouders bij
het eerste kind maken, geldt voor alle volgende gezamenlijke kinderen die daarna worden geboren.
Een kind krijgt de familienaam van één ouder of een dubbele familienaam (maximaal twee
namen)
De keuze bij het eerste kind geldt voor alle volgende gezamenlijke kinderen
Bij onenigheid of geen keuze bepaalt de gemeente de naam in alfabetische volgorde
Als de ouders onbekend zijn, wordt de naam door de gemeente toegekend
Bij adoptie krijgt het kind de familienaam van de adoptieouder(s), eventueel gecombineerd met
de biologische familienaam.
