Psychogerontologie
Academiejaar 2024-2025
Prof. Dr. Eva Dierckx
Cursus door Grietje Cant
,Inleiding ................................................................................................................. 2
Belangrijke thema’s en begrippen bij veroudering ...................................................... 3
1. Psychogerontologie ...................................................................................... 4
1.1. Psychogerontologie: definitie ...................................................................... 4
2. Vergrijzing ........................................................................................................ 5
Functionele leeftijd ........................................................................................ 5
2.2 Vergrijzing: enkele cijfers .............................................................................. 7
Levensverwachting (België) ............................................................................ 9
3. Biopsychosociale perspectief.......................................................................... 10
4. Vier principes van ouder worden ...................................................................... 10
4.1 Continuïteitsprincipe ................................................................................. 11
4.2 Enkel de overlevenden zijn oud ................................................................... 11
4.3 individualiteit doet ertoe ............................................................................ 11
4.4 Normaal verouderen is verschillend van ziekte............................................. 13
5. Persoonlijk versus sociaal ouder worden .......................................................... 13
5.1 Normatieve invloeden ................................................................................ 13
5.2 Niet-normatieve invloeden ......................................................................... 13
6. Modellen van ontwikkeling .............................................................................. 14
6.1 Nature en nurture ...................................................................................... 14
Organismic model ....................................................................................... 14
Mechanismic model .................................................................................... 15
Interactionistic model .................................................................................. 15
7. Benaderingen van de vergrijzing en het verouderingsproces ............................... 15
7.1 Biologische theorieën ................................................................................ 16
Geprogrammeerde verouderingstheorie ........................................................ 16
Random error theorieën ............................................................................... 18
7.2 Psychologische theorieën .......................................................................... 20
Psychosociale theorie van Erikson ................................................................ 21
Cognitieve ontwikkelingstheorie van Piaget.................................................... 21
7.3 Socioculturele theorieën ............................................................................ 22
Ecologisch perspectief van Bronfenbrenner ................................................... 23
Levenskoersperspectief ............................................................................... 23
,Fysieke veranderingen bij veroudering .................................................................... 23
1. Verschijningsvorm .......................................................................................... 24
1.1 De huid ..................................................................................................... 24
1.2 Nagels, neus, oren en tanden ..................................................................... 25
1.3 Haar ......................................................................................................... 25
2. Lichaamsbouw ............................................................................................... 26
3. Bewegingsstelsel ............................................................................................ 26
3.1 Spieren ..................................................................................................... 26
3.2 Botten ...................................................................................................... 26
3.3 Gewrichten ............................................................................................... 27
4. Vitale lichaamsfuncties .................................................................................. 27
4.1 Cardiovasculaire systeem .......................................................................... 28
4.2 Ademhalingsstelsel ................................................................................... 28
4.3 Urinestelsel............................................................................................... 28
4.4 Spijsverteringsstelsel ................................................................................. 29
5. Controlesystemen van het lichaam .................................................................. 30
5.1 Endocriene stelsel ..................................................................................... 30
5.2 Immuunsysteem ....................................................................................... 31
6. Zenuwstelsel.................................................................................................. 32
6.1 Centrale zenuwstelsel ............................................................................... 32
6.2 Slaap ........................................................................................................ 32
6.3 Temperatuur ............................................................................................. 33
7. Sensatie en perceptie ..................................................................................... 33
7.1 Zicht ......................................................................................................... 33
7.2 Gehoor ..................................................................................................... 33
7.3 Evenwicht ................................................................................................. 34
7.4 Reuk en smaak .......................................................................................... 34
7.5 Pijn ........................................................................................................... 35
Fysieke gezondheid – ziektebeelden ....................................................................... 35
1. Ziekten van het cardiovasculair systeem (hart en bloedvaten) ............................ 36
2. Kanker ........................................................................................................... 38
3. Ziekten van het muscoskeletale systeem ......................................................... 38
, 4. Diabetes ........................................................................................................ 39
5. Ziekten van het ademhalingsstelsel ................................................................. 40
Cognitie en gezond ouder worden........................................................................... 40
1. Twee soorten cognitie ..................................................................................... 41
1.1 Crystallized Intelligence ............................................................................. 41
1.2 Fluid intelligence ....................................................................................... 42
1.3 Fluid en crystallized intelligence in intelligentietests .................................... 43
WAIS: Wechsler Adult Intelligence Scale ....................................................... 43
Raven (Raven Progressive Matrices) .............................................................. 43
1.4 Invloed van het verouderen op de crystallized en fluid intelligence ................ 43
1.5 Fluid en crystallized intelligence in het dagelijks leven .................................. 44
2. Proximale factoren ......................................................................................... 44
2.1 Uitvoeringsstrategieën ............................................................................... 44
2.2 Globale cognitieve achteruitgang ................................................................ 44
2.3 Hulpbronnen of resources.......................................................................... 45
Hulpbronnen aandacht ................................................................................ 45
Hulpbronnen geheugen ................................................................................ 46
Hulpbronnen Informatieverwerkingssnelheid................................................. 48
2.4 Neurobiologische aspecten........................................................................ 49
3. Implicaties voor het functioneren .................................................................... 49
4. Met ouderen werken ....................................................................................... 52
Cognitie en pathologisch ouder worden (verschillende ziektebeelden) ...................... 53
1. Delirium......................................................................................................... 54
Kernsymptomen .......................................................................................... 55
Bijkomende symptomen............................................................................... 55
2. Dementie ....................................................................................................... 55
2.1 BPSD ........................................................................................................ 56
2.2 Terminologie ............................................................................................. 57
2.3 MCI .......................................................................................................... 58
Criteria voor MCI .......................................................................................... 58
Subtypes van MCI ........................................................................................ 59
2.4 Risicofactoren ........................................................................................... 59
Academiejaar 2024-2025
Prof. Dr. Eva Dierckx
Cursus door Grietje Cant
,Inleiding ................................................................................................................. 2
Belangrijke thema’s en begrippen bij veroudering ...................................................... 3
1. Psychogerontologie ...................................................................................... 4
1.1. Psychogerontologie: definitie ...................................................................... 4
2. Vergrijzing ........................................................................................................ 5
Functionele leeftijd ........................................................................................ 5
2.2 Vergrijzing: enkele cijfers .............................................................................. 7
Levensverwachting (België) ............................................................................ 9
3. Biopsychosociale perspectief.......................................................................... 10
4. Vier principes van ouder worden ...................................................................... 10
4.1 Continuïteitsprincipe ................................................................................. 11
4.2 Enkel de overlevenden zijn oud ................................................................... 11
4.3 individualiteit doet ertoe ............................................................................ 11
4.4 Normaal verouderen is verschillend van ziekte............................................. 13
5. Persoonlijk versus sociaal ouder worden .......................................................... 13
5.1 Normatieve invloeden ................................................................................ 13
5.2 Niet-normatieve invloeden ......................................................................... 13
6. Modellen van ontwikkeling .............................................................................. 14
6.1 Nature en nurture ...................................................................................... 14
Organismic model ....................................................................................... 14
Mechanismic model .................................................................................... 15
Interactionistic model .................................................................................. 15
7. Benaderingen van de vergrijzing en het verouderingsproces ............................... 15
7.1 Biologische theorieën ................................................................................ 16
Geprogrammeerde verouderingstheorie ........................................................ 16
Random error theorieën ............................................................................... 18
7.2 Psychologische theorieën .......................................................................... 20
Psychosociale theorie van Erikson ................................................................ 21
Cognitieve ontwikkelingstheorie van Piaget.................................................... 21
7.3 Socioculturele theorieën ............................................................................ 22
Ecologisch perspectief van Bronfenbrenner ................................................... 23
Levenskoersperspectief ............................................................................... 23
,Fysieke veranderingen bij veroudering .................................................................... 23
1. Verschijningsvorm .......................................................................................... 24
1.1 De huid ..................................................................................................... 24
1.2 Nagels, neus, oren en tanden ..................................................................... 25
1.3 Haar ......................................................................................................... 25
2. Lichaamsbouw ............................................................................................... 26
3. Bewegingsstelsel ............................................................................................ 26
3.1 Spieren ..................................................................................................... 26
3.2 Botten ...................................................................................................... 26
3.3 Gewrichten ............................................................................................... 27
4. Vitale lichaamsfuncties .................................................................................. 27
4.1 Cardiovasculaire systeem .......................................................................... 28
4.2 Ademhalingsstelsel ................................................................................... 28
4.3 Urinestelsel............................................................................................... 28
4.4 Spijsverteringsstelsel ................................................................................. 29
5. Controlesystemen van het lichaam .................................................................. 30
5.1 Endocriene stelsel ..................................................................................... 30
5.2 Immuunsysteem ....................................................................................... 31
6. Zenuwstelsel.................................................................................................. 32
6.1 Centrale zenuwstelsel ............................................................................... 32
6.2 Slaap ........................................................................................................ 32
6.3 Temperatuur ............................................................................................. 33
7. Sensatie en perceptie ..................................................................................... 33
7.1 Zicht ......................................................................................................... 33
7.2 Gehoor ..................................................................................................... 33
7.3 Evenwicht ................................................................................................. 34
7.4 Reuk en smaak .......................................................................................... 34
7.5 Pijn ........................................................................................................... 35
Fysieke gezondheid – ziektebeelden ....................................................................... 35
1. Ziekten van het cardiovasculair systeem (hart en bloedvaten) ............................ 36
2. Kanker ........................................................................................................... 38
3. Ziekten van het muscoskeletale systeem ......................................................... 38
, 4. Diabetes ........................................................................................................ 39
5. Ziekten van het ademhalingsstelsel ................................................................. 40
Cognitie en gezond ouder worden........................................................................... 40
1. Twee soorten cognitie ..................................................................................... 41
1.1 Crystallized Intelligence ............................................................................. 41
1.2 Fluid intelligence ....................................................................................... 42
1.3 Fluid en crystallized intelligence in intelligentietests .................................... 43
WAIS: Wechsler Adult Intelligence Scale ....................................................... 43
Raven (Raven Progressive Matrices) .............................................................. 43
1.4 Invloed van het verouderen op de crystallized en fluid intelligence ................ 43
1.5 Fluid en crystallized intelligence in het dagelijks leven .................................. 44
2. Proximale factoren ......................................................................................... 44
2.1 Uitvoeringsstrategieën ............................................................................... 44
2.2 Globale cognitieve achteruitgang ................................................................ 44
2.3 Hulpbronnen of resources.......................................................................... 45
Hulpbronnen aandacht ................................................................................ 45
Hulpbronnen geheugen ................................................................................ 46
Hulpbronnen Informatieverwerkingssnelheid................................................. 48
2.4 Neurobiologische aspecten........................................................................ 49
3. Implicaties voor het functioneren .................................................................... 49
4. Met ouderen werken ....................................................................................... 52
Cognitie en pathologisch ouder worden (verschillende ziektebeelden) ...................... 53
1. Delirium......................................................................................................... 54
Kernsymptomen .......................................................................................... 55
Bijkomende symptomen............................................................................... 55
2. Dementie ....................................................................................................... 55
2.1 BPSD ........................................................................................................ 56
2.2 Terminologie ............................................................................................. 57
2.3 MCI .......................................................................................................... 58
Criteria voor MCI .......................................................................................... 58
Subtypes van MCI ........................................................................................ 59
2.4 Risicofactoren ........................................................................................... 59