Samenvatting Recht en Criminologie

Recht en criminologie
Examen:
- Begrippen/artikels/auteurs bondig uitleggen
- Begrippen/concepten/artikels invullen in een doorlopende tekst
- Meerkeuzevragen met giscorrectie
- Open vraag (casus)
o Toepassen juridische beginselen/jargon
o Gebruik en verwijs naar correcte artikels in bundel grondwetteksten

Constitutioneel strafrecht = strafrechtelijke regels die in “constituties” verankerd zijn, zowel
op vlak van materieel strafrecht als formeel strafrecht.
- “Constituties”: Belgische GW, EVRM, EU-verdrag van Lissabon, UN Conventions on
Human Rights, …
- Constitutional Law for Criminal Justice: the constitutional principles that apply to
Criminal Justice




Sociaal verweer = maatschappij mag zich beschermen tegen gevaarlijke individuen

Module 1: constitutionele basisbeginselen van het
strafprocesrecht
Constitutioneel strafrecht is publiek recht en geen privaat recht
- Overheidsrecht
- Niet publiek in de zin van openbaar recht
o Vooronderzoek gebeurd geheim

Publiek recht
- Verticaal: tussen burgers en overheid
o Overheid weegt door voor algemeen belang
- Algemeen belang
- Openbare orde/dwingend recht: strafrechtelijke actoren zweren “gehoorzaamheid
aan de grondwet”
o Je mag er niet vanaf wijken
- Strafrecht, fiscaal recht, bestuursrecht, constitutioneel recht

1

,Privaat recht
- Horizontaal: tussen burgers
- Privaat belang
- Aanvullend recht
- Burgerlijk recht, contractenrecht, verzekeringsrecht

Casussen:
- De kannibaal van Rotenberg
- Sanda Dia
- Bart de Pauw & het proces dat niemand wou

Maar stijgend belang voor dader-slachtoffer bemiddeling en private afhandeling van
conflicten.
2 takken van het publieke strafrecht

Materieel strafrecht
- Het geheel der rechtsregels waardoor bepaalde gedragingen strafbaar worden
gesteld en de straffen die daarop volgen
- Misdrijven = strafbaarstellingen
- Straffen
- Ook: strafrechtelijke verantwoordelijkheid, beginselen over poging, deelneming,
rechtvaardiging, …
- Voor de burgers, hele bevolking
- Inhoudelijke ‘vanzelfsprekendheid’ – essentiële waarden
- Sanctie: straf (constitutionele beginselen zoals geen doodstraf)

Formeel strafrecht
- Het geheel van de procedurele spelregels volgens welke het materieel strafrecht
wordt toegepast
- Welke rechtscolleges bevoegd?
- Hoe bewijzen verzamelen en een misdrijf bewijzen?
- Hoe de straf vorderen? Wie vordert de straf?
- Rechtsmiddelen van burgers
- Voor de overheid (politie, parket, rechters, …)
- Constitutionele spelregels om waarheid te vinden met respect voor de
grondrechten/mensenrechten
- Als sanctie: nietigheid, onrechtmatig bewijs,
onontvankelijke strafvordering

Strafrecht moet legaal zijn
- Het belang van het legaliteitsbeginsel (of
wettigheidsbeginsel)
- “Geen straf, geen misdrijf, zonder wet”
- Wat is strafbaar gedrag?
o Menselijk verdrag vertonen wat we
willen  kan strafrechtelijk gezien

2

,  Het is toelaatbaar
o Een deel van het menselijk gedrag is afwijkend gedrag, wordt niet verwacht in
bepaalde situaties
 Nog altijd niet strafbaar
o Gedrag vertonen dat onwettig is
 Contract met de huisbaas en je betaalt bijvoorbeeld niet, het is
onwettig
 Het is nog steeds niet strafbaar, je kan misschien wel naar de
vrederechter gestuurd worden
o Onwettig gedrag met een strafrechtregel overtreden is strafbaar gedrag
 Moet in de strafwet beschreven staan

- Normen en strafrecht
o Gedragsregels zijn de sociale normen, zijn ons aangeleerd hoe te gedragen
o Een aantal van de gedragsregels zijn ook rechtsregels
o Strafrechtsregel is wanneer de gedragsregel ook in
het strafrecht is opgenomen
 Strafrecht is een beperkt deel van de
gedragsregels
 Heeft te maken met het feit dat wij volgens
de grondwet vrije mensen zijn
 Vrij om te doen en laten wat we willen

Relatie sociale normen/regels en strafrechtsnormen/regels
- Een rechtsnorm is niet altijd een sociale norm
- Een sociale norm is niet altijd een rechtsnorm
- Een rechtsnorm is niet altijd een strafrechtsnorm
- Een strafrechtsnorm is niet altijd constitutioneel
- Kenmerkend aan een strafrechtsnorm is dat de overtreding van de rechtsnorm
aanleiding geeft tot een negatieve sanctie (straf)

Strafrecht is normhandhavend recht
- Strafrecht zijn geen expliciete normen
o Gaat nauwkeurig het gedrag dat strafbaar is beschrijven
- Wel duidelijke omschrijving in de wet van:
o Normoverschrijdend gedrag
 = delictomschrijving, strafbaarstelling of incriminatie
o Straf
- Te handhaven norm = impliciet aanwezig

Definitie misdrijf en belang legaliteit
- Een gedrag of verzuim waar de wet een straf voor voorziet
- Nullum crimen, nulla poena, sine lege = legaliteitsbeginsel
- Bescherming burger tegen willekeur van de overheid

Strafwetboek
Delictomschrijving
3

, - Hij die een zaak die hem niet toebehoort, bedrieglijk wegneemt, is schuldig aan
diefstal.
Straf
- Diefstallen worden gestraft met gevangenisstraf van een maand tot 5 jaar en met een
geldboete van 26 euro tot 500 euro.

4 belangrijke gevolgen van het legaliteitsbeginsel
1. Niet retro-activiteit van de strafwet
- De strafwet heeft nooit terugwerkende kracht
- = De niet terugwerkende kracht van de strafwet

2. Wetgevende macht beslist
- De wetgever bepaalt de strafbaarstellingen, de straffen en de procedures
- Link tussen legaliteit, scheiding der machten en democratie
- Niet uitvoerende macht, noch rechtgevende macht
- Verbod voor rechters op “analoge interpretatie”
o Rechters moeten de strafwet strikt
interpreteren
- Scheiding der machten in het strafprocesrecht ligt
vast in de grondwet

3. Wet als “enige” bron van het Belgische
strafprocesrecht
- Belgische grondwet
o Rechten en vrijheden
o Scheiding der machten (ook in strafprocesrecht)
- Wet
o Strafwetboek & wetboek van strafvordering
o Complementaire en bijzondere wetten
o Ook: decreten & ordonnanties zijn wetskrachtige bronnen
- Internationale & Europese verdragen & regelgeving
o Mensenrechten en recht van de Europese Unie
- Uitzondering: voor strafprocesrecht, naast “wet”, ook:
o Gewoonte
o Ministeriële richtlijnen

Wet als bron van strafprocesrecht: maar uitzondering voor praetoriaanse praktijken en MR
voor procesrecht




4