Recht en Criminologie
Samenvatting
Constitutioneel strafrecht = Strafrechtelijke regels die in “constituties” verankerd zijn (zowel op vlak
van materieel strafrecht als formeel strafrecht)
➔ Constituties = basisregels vd samenleving (grondwetten)
MODULE 1: constitutionele basisbeginselen
vh straf(proces)recht
1.(Constitutioneel) strafrecht is publiek recht
(in zin van overheidsrecht, niet van ‘openbaar recht’), is geen privaat recht !
Publiek recht Privaat recht
● Verticaal: tussen burgers en overheid ● Horizontaal: tussen burgers
(overheid weegt door)
● Algemeen belang ● Privaat belang
● Openbare orde/dwingend recht: ● Aanvullend recht (enkel bij problemen)
strafrechtelijke actoren zweren
“gehoorzaamheid aan de GW” ● Vbn.: burgerlijk recht, contractenrecht,
● Vbn.: strafrecht, fiscaal recht, verzekeringsrecht
bestuursrecht, constitutioneel recht
Twee takken vh publieke strafrecht :
Materieel strafrecht Formeel strafrecht
● geheel v rechtsregels waardoor ● geheel vd procedurele spelregels van
bepaalde gedragingen strafbaar hoe materieel strafrecht wordt
worden gesteld + straffen die daarop toegepast
volgen
● Misdrijven (= strafbaarstellingen) ➔ Welke rechtscolleges bevoegd?
● Straffen ➔ Hoe bewijzen verzamelen en misdrijf
● ook: strafrechtelijke bewijzen?
verantwoordelijkheid, beginselen over ➔ Hoe straf vorderen + Wie vordert?
poging, deelneming, rechtvaardiging, ➔ Rechtsmiddelen van burgers
etc.
➢ Doelgroep: burger, hele bevolking ➢ Doelgroep: overheid (politie, parket,
➢ Inhoudelijke “vanzelfsprekendheid”: rechters)
veiligstellen vd essentiële waarden ➢ “spelregels” om waarheid te vinden met
➢ Sanctie: straf (maar geen doodstraf) respect voor grondrechten /
mensenrechten
➢ Sanctie (als procedureregels niet
gevolgd): nietigheid, onrechtmatig
bewijs, onontvankelijke strafvordering
1
, 2.Strafrecht moet legaal zijn!
⇒ Legaliteitsbeginsel : straf alleen ingevoerd + geldig als het in wet staat (art 12+14 GW)
“Nullum crimen, nulla poena, sine lege”
➔ Bescherming burger tegen willekeur overheid!
Straf rechtsregels: gedragingen
opgenomen in Strafrecht
Relatie sociale normen/regels en (straf)rechtsnormen/regels
➢ Rechtsnorm is niet altijd sociale norm
➢ Sociale norm is niet altijd rechtsnorm
➢ Rechtsnorm is niet altijd strafrechtsnorm
➢ Strafrechtsnorm is niet altijd constitutioneel
➢ Kenmerkend aan strafrechtsnorm is dat overtreding vd rechtsnorm aanleiding geeft tot
negatieve reactie (= STRAF)
Strafrecht = duidelijke omschrijving in wet van normoverschrijdend gedrag (= delictomschrijving,
strafbaarstelling of incriminatie) + straf die volgt (geen expliciete normen)
➔ SR is normhandhavend recht (want te handhaven norm is impliciet aanwezig)
Misdrijf = gedrag of verzuim waar wet een straf voor voorziet
Vier belangrijke gevolgen vh legaliteitsbeginsel:
a) Niet retro-activiteit vd strafwet
= strafwet heeft nooit terugwerkende kracht
b) Wetgevende macht beslist (volksvertegenwoordigers)
↳ bepaalt strafbaarstellingen, straffen en procedures
(niet UM of RM bepaalt)
➔ Link tussen legaliteit, scheiding der machten en
democratie
Rechters (RM) moeten SW strikt interpreteren wat
parlement beslist (verbod op analoge interpretatie)
2
, c) Wet als “enige” bron vh Belgische straf(proces)recht
1) Belgische Grondwet
- Rechten & vrijheden
- Scheiding der machten (ook in straf(proces)recht)
2) Wet
- Strafwetboek & Wetboek van strafvordering
- Complementaire en bijzondere wetten
- Ook: decreten & ordonnanties zijn wetskrachtige bronnen!!!
3) Internationale & Europese verdragen & regelgeving
- Mensenrechten (VN en Raad v Europa) & recht vd Europese Unie
➔ UITZONDERING voor strafprocesrecht, naast “wet”, ook :
◆ Gewoonte (praetoriaanse praktijken; OM kan seponeren)
◆ Ministeriële richtlijnen
d) Wet bepaalt wanneer iets niet in SR hoort
➢ Bv: Asiel en migratie procedure niet in rechtbank behandelt
➢ Bv: Jeugdrecht: geen straffen, maar sancties en maatregelen + jeugdRB geen
normale RB
➢ Bv: Gemeentelijke Administratieve Sancties (GAS)
3.Straf is lijden ter vergelding van schuld =
“leedtoevoeging”
“Geen straf kan worden ingevoerd of toegepast dan krachtens de wet.” art 14
➔ = Rechtszekerheid & democratisch beginsel
Sociale norm = gedragsregel die in maatschappij geldt
Rechtsregel = regel behorend tot rechtssysteem
Strafrechtsregel = regel behorend tot strafrechtssysteem
➔ Schending strafrechtsregel => negatieve reactie = STRAF!
Nietzsche
Wezen/doel vd straf:
= gekanaliseerde wraak vd gemeenschap (en SLO) als herstel voor misdrijf
= compenserend leed
= Vergelding
= nieuwe schendingen gemeenschapsnorm norm tegengaan door normbevestiging
➔ Preventie
◆ speciale preventie: nieuw misdrijf overtreder voorkomen
◆ algemene preventie: misdrijf door rest vd gemeenschap voorkomen)
3
, Leedtoevoeging om “essentiële” normen te handhaven
● SR als “legitiem geweld” om normconform gedrag af te dwingen
○ Nood aan legitieme actoren (aanvaarding van gezag van actor door burgers door
overtuiging)
● Subsidiariteitsbeginsel vh SR = SR om “essentiële normen” te handhaven
● SR is “schuldstrafrecht”, geen “pechstrafrecht” (belang moreel element)
○ Materieel element: uiterlijke vorm vh misdrijf = gedrag of verzuim
○ Moreel element: schuldvorm vh misdrijf (“Wetens willens” misdrijf plegen)
● Nood aan procedurele rechtvaardigheid bij toepassing SR
○ = middel om legitimiteit te bereiken
○ T. Tyler: Visie op strafrecht en actoren bepaald obv interacties met autoriteiten en
andere burgers → bepaalt medewerking & aanvaarding gezag door burgers
○ Daarom 4 dingen belangrijk:
■ burger moet indruk hebben dat die stem heeft
■ actor moet neutraal, transparant, accountable zijn
■ burger behandelen met respect
■ vertrouwen hebben in motieven vd actor (politie bv)
GOVERN BY CONSENT (⇔ BY FORCE)
Vandaag: diverse functies straf
Evoluties in strafrechtstheorieën en invulling vd straf
1) Klassieke leer (eind 18de eeuw –19de eeuw)
○ Straf is verdiende leedtoevoeging en zorgt voor preventie
2) Sociaal verweer (eind 19de eeuw – WO2)
○ Maatschappij moet zich beschermen door uitschakeling en resocialisering
3) Nieuw sociaal verweer (na WO2 – heden)
○ = mix klassiek SR+sociaal verweer maar met respect voor individu (mensenrechten)
● Hedendaagse trends
○ Herstelrecht en aandacht voor SLO
4
Samenvatting
Constitutioneel strafrecht = Strafrechtelijke regels die in “constituties” verankerd zijn (zowel op vlak
van materieel strafrecht als formeel strafrecht)
➔ Constituties = basisregels vd samenleving (grondwetten)
MODULE 1: constitutionele basisbeginselen
vh straf(proces)recht
1.(Constitutioneel) strafrecht is publiek recht
(in zin van overheidsrecht, niet van ‘openbaar recht’), is geen privaat recht !
Publiek recht Privaat recht
● Verticaal: tussen burgers en overheid ● Horizontaal: tussen burgers
(overheid weegt door)
● Algemeen belang ● Privaat belang
● Openbare orde/dwingend recht: ● Aanvullend recht (enkel bij problemen)
strafrechtelijke actoren zweren
“gehoorzaamheid aan de GW” ● Vbn.: burgerlijk recht, contractenrecht,
● Vbn.: strafrecht, fiscaal recht, verzekeringsrecht
bestuursrecht, constitutioneel recht
Twee takken vh publieke strafrecht :
Materieel strafrecht Formeel strafrecht
● geheel v rechtsregels waardoor ● geheel vd procedurele spelregels van
bepaalde gedragingen strafbaar hoe materieel strafrecht wordt
worden gesteld + straffen die daarop toegepast
volgen
● Misdrijven (= strafbaarstellingen) ➔ Welke rechtscolleges bevoegd?
● Straffen ➔ Hoe bewijzen verzamelen en misdrijf
● ook: strafrechtelijke bewijzen?
verantwoordelijkheid, beginselen over ➔ Hoe straf vorderen + Wie vordert?
poging, deelneming, rechtvaardiging, ➔ Rechtsmiddelen van burgers
etc.
➢ Doelgroep: burger, hele bevolking ➢ Doelgroep: overheid (politie, parket,
➢ Inhoudelijke “vanzelfsprekendheid”: rechters)
veiligstellen vd essentiële waarden ➢ “spelregels” om waarheid te vinden met
➢ Sanctie: straf (maar geen doodstraf) respect voor grondrechten /
mensenrechten
➢ Sanctie (als procedureregels niet
gevolgd): nietigheid, onrechtmatig
bewijs, onontvankelijke strafvordering
1
, 2.Strafrecht moet legaal zijn!
⇒ Legaliteitsbeginsel : straf alleen ingevoerd + geldig als het in wet staat (art 12+14 GW)
“Nullum crimen, nulla poena, sine lege”
➔ Bescherming burger tegen willekeur overheid!
Straf rechtsregels: gedragingen
opgenomen in Strafrecht
Relatie sociale normen/regels en (straf)rechtsnormen/regels
➢ Rechtsnorm is niet altijd sociale norm
➢ Sociale norm is niet altijd rechtsnorm
➢ Rechtsnorm is niet altijd strafrechtsnorm
➢ Strafrechtsnorm is niet altijd constitutioneel
➢ Kenmerkend aan strafrechtsnorm is dat overtreding vd rechtsnorm aanleiding geeft tot
negatieve reactie (= STRAF)
Strafrecht = duidelijke omschrijving in wet van normoverschrijdend gedrag (= delictomschrijving,
strafbaarstelling of incriminatie) + straf die volgt (geen expliciete normen)
➔ SR is normhandhavend recht (want te handhaven norm is impliciet aanwezig)
Misdrijf = gedrag of verzuim waar wet een straf voor voorziet
Vier belangrijke gevolgen vh legaliteitsbeginsel:
a) Niet retro-activiteit vd strafwet
= strafwet heeft nooit terugwerkende kracht
b) Wetgevende macht beslist (volksvertegenwoordigers)
↳ bepaalt strafbaarstellingen, straffen en procedures
(niet UM of RM bepaalt)
➔ Link tussen legaliteit, scheiding der machten en
democratie
Rechters (RM) moeten SW strikt interpreteren wat
parlement beslist (verbod op analoge interpretatie)
2
, c) Wet als “enige” bron vh Belgische straf(proces)recht
1) Belgische Grondwet
- Rechten & vrijheden
- Scheiding der machten (ook in straf(proces)recht)
2) Wet
- Strafwetboek & Wetboek van strafvordering
- Complementaire en bijzondere wetten
- Ook: decreten & ordonnanties zijn wetskrachtige bronnen!!!
3) Internationale & Europese verdragen & regelgeving
- Mensenrechten (VN en Raad v Europa) & recht vd Europese Unie
➔ UITZONDERING voor strafprocesrecht, naast “wet”, ook :
◆ Gewoonte (praetoriaanse praktijken; OM kan seponeren)
◆ Ministeriële richtlijnen
d) Wet bepaalt wanneer iets niet in SR hoort
➢ Bv: Asiel en migratie procedure niet in rechtbank behandelt
➢ Bv: Jeugdrecht: geen straffen, maar sancties en maatregelen + jeugdRB geen
normale RB
➢ Bv: Gemeentelijke Administratieve Sancties (GAS)
3.Straf is lijden ter vergelding van schuld =
“leedtoevoeging”
“Geen straf kan worden ingevoerd of toegepast dan krachtens de wet.” art 14
➔ = Rechtszekerheid & democratisch beginsel
Sociale norm = gedragsregel die in maatschappij geldt
Rechtsregel = regel behorend tot rechtssysteem
Strafrechtsregel = regel behorend tot strafrechtssysteem
➔ Schending strafrechtsregel => negatieve reactie = STRAF!
Nietzsche
Wezen/doel vd straf:
= gekanaliseerde wraak vd gemeenschap (en SLO) als herstel voor misdrijf
= compenserend leed
= Vergelding
= nieuwe schendingen gemeenschapsnorm norm tegengaan door normbevestiging
➔ Preventie
◆ speciale preventie: nieuw misdrijf overtreder voorkomen
◆ algemene preventie: misdrijf door rest vd gemeenschap voorkomen)
3
, Leedtoevoeging om “essentiële” normen te handhaven
● SR als “legitiem geweld” om normconform gedrag af te dwingen
○ Nood aan legitieme actoren (aanvaarding van gezag van actor door burgers door
overtuiging)
● Subsidiariteitsbeginsel vh SR = SR om “essentiële normen” te handhaven
● SR is “schuldstrafrecht”, geen “pechstrafrecht” (belang moreel element)
○ Materieel element: uiterlijke vorm vh misdrijf = gedrag of verzuim
○ Moreel element: schuldvorm vh misdrijf (“Wetens willens” misdrijf plegen)
● Nood aan procedurele rechtvaardigheid bij toepassing SR
○ = middel om legitimiteit te bereiken
○ T. Tyler: Visie op strafrecht en actoren bepaald obv interacties met autoriteiten en
andere burgers → bepaalt medewerking & aanvaarding gezag door burgers
○ Daarom 4 dingen belangrijk:
■ burger moet indruk hebben dat die stem heeft
■ actor moet neutraal, transparant, accountable zijn
■ burger behandelen met respect
■ vertrouwen hebben in motieven vd actor (politie bv)
GOVERN BY CONSENT (⇔ BY FORCE)
Vandaag: diverse functies straf
Evoluties in strafrechtstheorieën en invulling vd straf
1) Klassieke leer (eind 18de eeuw –19de eeuw)
○ Straf is verdiende leedtoevoeging en zorgt voor preventie
2) Sociaal verweer (eind 19de eeuw – WO2)
○ Maatschappij moet zich beschermen door uitschakeling en resocialisering
3) Nieuw sociaal verweer (na WO2 – heden)
○ = mix klassiek SR+sociaal verweer maar met respect voor individu (mensenrechten)
● Hedendaagse trends
○ Herstelrecht en aandacht voor SLO
4
