Recht en criminologie
Inhoud
1 Inleiding............................................................................................................. 12
1.1 Maatschappelijk debat................................................................................ 12
1.2 Belang constitutioneel strafrecht................................................................12
1.3 Wat is “constitutioneel strafrecht”?............................................................12
1.4 Constitutioneel strafrecht & criminologie....................................................13
1.4.1 Basisbeginselen S(P)R...........................................................................13
1.4.2 Perspectief van “constitutioneel strafrecht”.........................................14
1.4.3 Gebruik constitutionele rechtsbronnen.................................................14
2 Module 1: (constitutionele) basisbeginselen van het straf(proces)recht...........15
2.1 (Constitutioneel) strafrecht is publiek recht ...............................................15
2.1.1 Casussen: strafrecht is publiek recht....................................................15
2.1.2 Twee takken van het publieke strafrecht..............................................16
2.1.3 Twee takken van het strafrecht............................................................16
2.2 Strafrecht moet legaal zijn..........................................................................17
2.2.1 Wat is strafbaar gedrag?.......................................................................17
2.2.2 Normen en strafrecht............................................................................ 17
2.2.2.1 Relatie sociale normen/regels en (straf)rechtsnormen/regels.........................18
2.2.3 Strafrecht is een normhandhavend recht..............................................18
2.2.4 Definitie misdrijf en belang legaliteit....................................................18
2.2.4.1 Artikel 461 Strafwetboek..................................................................................19
2.2.5 Vier belangrijke gevolgen van het legaliteitsbeginsel...........................19
2.3 Straf is lijden ter vergelding van schuld = “leedtoevoeging”......................22
2.3.1 Normen en strafrecht............................................................................ 23
2.3.2 Nietzsche.............................................................................................. 23
2.3.3 Leedtoevoeging … om de “essentiële” normen te handhaven.............23
1
Recht en Criminologie Samenvatting
, 2.3.4 Bestanddelen misdrijf........................................................................... 24
2.3.5 Strafrecht is “legitiem geweld”.............................................................24
2.3.6 Evoluties in strafrechtstheorieën en invulling van de straf...................25
2.4 (Constitutioneel) strafrecht is “straf” en “recht” tegelijkertijd....................26
2.4.1 Vrouwe Justitia...................................................................................... 26
2.4.2 Twee karakteristieken van het (constitutioneel) strafrecht...................26
2.4.3 Rechtsbeschermende of intrinsieke functies van het straf(proces)recht
....................................................................................................................... 27
2.4.3.1 Hoe burgers beschermen: 5 manieren (zie grondwet).....................................27
2.4.4 Instrumentele functies van het straf(proces)recht................................27
2.4.4.1 Politieke dimensie van het strafrecht................................................................28
2.4.5 Evenwicht!!!.......................................................................................... 28
2.5 Het straf(proces)recht: perspectief van de…...............................................28
2.6 Oefeningen.................................................................................................. 28
2.7 Actoren van de strafrechtsbedeling & de constitutionele functies van het
strafproces........................................................................................................ 29
2.7.1 Definitie en (constitutionele) finaliteit van het strafproces...................29
2.7.2 Dubbele finaliteit strafprocesrecht........................................................30
2.7.2.1 Slingerbeweging… tussen Crime Control & Due Process..................................31
2.8 Het verloop van het strafproces in 2 fasen..................................................31
2.8.1 Inquisitoir vs. Accusatoir (2 soorten rechtspleging)..............................32
2.8.2 Fase 1: inquisitoir vooronderzoek (onderzoeksfase).............................32
2.8.2.1 Vooronderzoek: twee soorten..........................................................................33
2.8.3 Fase 2: Accusatoir proces ten gronde (gerechtelijke fase)....................34
2.9 Schema strafprocedure............................................................................... 35
2.10 Rechtsmiddelen na het proces..................................................................36
2.11 Actoren in het strafproces:........................................................................36
2.11.1 Het openbaar ministerie......................................................................37
2.11.1.1 OM: taken........................................................................................................37
2.11.1.2 OM : Constitutioneel statuut..........................................................................38
2
Recht en Criminologie Samenvatting
, 2.11.1.3 OM: organisatie (het gerechtelijk landschap).................................................39
2.11.2 De onderzoeksrechter (en onderzoeksgerechten)..............................40
2.11.2.1 Taken...............................................................................................................41
2.11.2.2 Grondwettelijk statuut: rechter......................................................................41
2.11.2.3 Tussenkomst onderzoeksgerechten................................................................42
2.11.2.4 Constitutioneel verschil...................................................................................42
2.11.3 Strafgerechten.................................................................................... 42
2.11.3.1 Taken strafgerecht...........................................................................................43
2.11.3.2 Indeling strafgerechten...................................................................................43
2.11.3.3 Politierechtbank (arrondissement).................................................................44
2.11.3.4 Correctionele rechtbank (arrondissement)....................................................44
2.11.3.5 Hof van Assisen (provincie).............................................................................44
2.11.3.6 Hof van Beroep (ressort).................................................................................45
2.11.3.7 Hof van Cassatie (federaal).............................................................................45
2.11.4 De verdachte, het vermoeden van onschuld en de rechten van
verdediging.................................................................................................... 46
2.11.4.1 Verdachte ↔ dader........................................................................................46
2.11.5 Slachtoffer........................................................................................... 46
2.12 Epiloog...................................................................................................... 47
2.12.1 Het strafrechtelijk beleid.....................................................................47
2.13 Opzoekingen, debat, casus en begrippen.................................................48
3 Module 2: Historisch perspectief.......................................................................48
3.1 De oudheid.................................................................................................. 48
3.1.1 Goddelijke oorsprong & gewoonte als legitimatie om te straffen..........48
3.1.2 Talio-recht............................................................................................. 48
3.1.3 4000 jaar “strafrecht”…........................................................................49
3.2 Het Romeinse (straf)recht...........................................................................50
3.2.1 Rationalisering en verwetenschappelijking...........................................50
3.3 Vroege middeleeuwen (6de – 12de eeuw)......................................................50
3.3.1 Lex Salica: dader-SLO-verzoening.........................................................51
3
Recht en Criminologie Samenvatting
, 3.3.2 Oud Germaans strafproces: beteugeling van ‘kwade feiten’, met Gods
hulp................................................................................................................ 52
3.3.2.1 ‘Kwade feiten’....................................................................................................52
3.3.3 Lichtpunt in de Middeleeuwen: Het feodale leen-“contract”.................53
3.4 Late middeleeuwen (12de – 16de eeuw)........................................................53
3.4.1 Opkomst steden & universiteiten..........................................................54
3.4.1.1 Baljuw….............................................................................................................55
3.4.1.2 …en de “accusatoire” schepenbanken..............................................................55
3.4.1.3 Inquisitierechtbanken en de “capitale” misdrijven...........................................55
3.4.2 Alva’s bloedraad (16de eeuw)................................................................56
3.4.2.1 Inquisitierechtbanken en de “capitale” misdrijven...........................................56
3.4.2.2 Wet”boeken & ordonnanties............................................................................57
3.4.3 Folteren & bekennen............................................................................. 57
3.4.4 Openbare, ongelijke, wrede & vernederende lijfstraffen.......................58
3.4.5 Lichtpunten… De opkomst van het constitutionalisme & het
parlementarisme............................................................................................ 61
3.4.5.1 Magna Carta Libertatum, 1215.........................................................................61
3.4.5.2 Magna Charta (1215): basis hedendaags constitutioneel strafrecht................62
3.4.5.3 Contract van koning naar kerk, adel en zijn officieren......................................62
3.4.6 Blijde Intrede (1356): Hertogen van Brabant........................................63
3.4.6.1 Constitutionalisme............................................................................................63
3.4.6.2 Parliament, Kingdom of England (Ca. 13-14de eeuw)......................................63
3.5 Bill of Rights (England) (1689).....................................................................64
3.5.1 Constitutioneel strafrecht in de Bill of Rights (1689).............................64
3.6 Oefeningen.................................................................................................. 64
3.7 Absolute macht versus scheiding der machten...........................................66
3.7.1 Vorstelijk absolutisme...........................................................................66
3.7.1.1 “Wet”boeken & ordonnanties..........................................................................67
3.7.1.2 “Straffen” in tijden van absolutisme.................................................................67
3.8 Vanaf 16de -17de eeuw: Natuurrecht.............................................................68
4
Recht en Criminologie Samenvatting
Inhoud
1 Inleiding............................................................................................................. 12
1.1 Maatschappelijk debat................................................................................ 12
1.2 Belang constitutioneel strafrecht................................................................12
1.3 Wat is “constitutioneel strafrecht”?............................................................12
1.4 Constitutioneel strafrecht & criminologie....................................................13
1.4.1 Basisbeginselen S(P)R...........................................................................13
1.4.2 Perspectief van “constitutioneel strafrecht”.........................................14
1.4.3 Gebruik constitutionele rechtsbronnen.................................................14
2 Module 1: (constitutionele) basisbeginselen van het straf(proces)recht...........15
2.1 (Constitutioneel) strafrecht is publiek recht ...............................................15
2.1.1 Casussen: strafrecht is publiek recht....................................................15
2.1.2 Twee takken van het publieke strafrecht..............................................16
2.1.3 Twee takken van het strafrecht............................................................16
2.2 Strafrecht moet legaal zijn..........................................................................17
2.2.1 Wat is strafbaar gedrag?.......................................................................17
2.2.2 Normen en strafrecht............................................................................ 17
2.2.2.1 Relatie sociale normen/regels en (straf)rechtsnormen/regels.........................18
2.2.3 Strafrecht is een normhandhavend recht..............................................18
2.2.4 Definitie misdrijf en belang legaliteit....................................................18
2.2.4.1 Artikel 461 Strafwetboek..................................................................................19
2.2.5 Vier belangrijke gevolgen van het legaliteitsbeginsel...........................19
2.3 Straf is lijden ter vergelding van schuld = “leedtoevoeging”......................22
2.3.1 Normen en strafrecht............................................................................ 23
2.3.2 Nietzsche.............................................................................................. 23
2.3.3 Leedtoevoeging … om de “essentiële” normen te handhaven.............23
1
Recht en Criminologie Samenvatting
, 2.3.4 Bestanddelen misdrijf........................................................................... 24
2.3.5 Strafrecht is “legitiem geweld”.............................................................24
2.3.6 Evoluties in strafrechtstheorieën en invulling van de straf...................25
2.4 (Constitutioneel) strafrecht is “straf” en “recht” tegelijkertijd....................26
2.4.1 Vrouwe Justitia...................................................................................... 26
2.4.2 Twee karakteristieken van het (constitutioneel) strafrecht...................26
2.4.3 Rechtsbeschermende of intrinsieke functies van het straf(proces)recht
....................................................................................................................... 27
2.4.3.1 Hoe burgers beschermen: 5 manieren (zie grondwet).....................................27
2.4.4 Instrumentele functies van het straf(proces)recht................................27
2.4.4.1 Politieke dimensie van het strafrecht................................................................28
2.4.5 Evenwicht!!!.......................................................................................... 28
2.5 Het straf(proces)recht: perspectief van de…...............................................28
2.6 Oefeningen.................................................................................................. 28
2.7 Actoren van de strafrechtsbedeling & de constitutionele functies van het
strafproces........................................................................................................ 29
2.7.1 Definitie en (constitutionele) finaliteit van het strafproces...................29
2.7.2 Dubbele finaliteit strafprocesrecht........................................................30
2.7.2.1 Slingerbeweging… tussen Crime Control & Due Process..................................31
2.8 Het verloop van het strafproces in 2 fasen..................................................31
2.8.1 Inquisitoir vs. Accusatoir (2 soorten rechtspleging)..............................32
2.8.2 Fase 1: inquisitoir vooronderzoek (onderzoeksfase).............................32
2.8.2.1 Vooronderzoek: twee soorten..........................................................................33
2.8.3 Fase 2: Accusatoir proces ten gronde (gerechtelijke fase)....................34
2.9 Schema strafprocedure............................................................................... 35
2.10 Rechtsmiddelen na het proces..................................................................36
2.11 Actoren in het strafproces:........................................................................36
2.11.1 Het openbaar ministerie......................................................................37
2.11.1.1 OM: taken........................................................................................................37
2.11.1.2 OM : Constitutioneel statuut..........................................................................38
2
Recht en Criminologie Samenvatting
, 2.11.1.3 OM: organisatie (het gerechtelijk landschap).................................................39
2.11.2 De onderzoeksrechter (en onderzoeksgerechten)..............................40
2.11.2.1 Taken...............................................................................................................41
2.11.2.2 Grondwettelijk statuut: rechter......................................................................41
2.11.2.3 Tussenkomst onderzoeksgerechten................................................................42
2.11.2.4 Constitutioneel verschil...................................................................................42
2.11.3 Strafgerechten.................................................................................... 42
2.11.3.1 Taken strafgerecht...........................................................................................43
2.11.3.2 Indeling strafgerechten...................................................................................43
2.11.3.3 Politierechtbank (arrondissement).................................................................44
2.11.3.4 Correctionele rechtbank (arrondissement)....................................................44
2.11.3.5 Hof van Assisen (provincie).............................................................................44
2.11.3.6 Hof van Beroep (ressort).................................................................................45
2.11.3.7 Hof van Cassatie (federaal).............................................................................45
2.11.4 De verdachte, het vermoeden van onschuld en de rechten van
verdediging.................................................................................................... 46
2.11.4.1 Verdachte ↔ dader........................................................................................46
2.11.5 Slachtoffer........................................................................................... 46
2.12 Epiloog...................................................................................................... 47
2.12.1 Het strafrechtelijk beleid.....................................................................47
2.13 Opzoekingen, debat, casus en begrippen.................................................48
3 Module 2: Historisch perspectief.......................................................................48
3.1 De oudheid.................................................................................................. 48
3.1.1 Goddelijke oorsprong & gewoonte als legitimatie om te straffen..........48
3.1.2 Talio-recht............................................................................................. 48
3.1.3 4000 jaar “strafrecht”…........................................................................49
3.2 Het Romeinse (straf)recht...........................................................................50
3.2.1 Rationalisering en verwetenschappelijking...........................................50
3.3 Vroege middeleeuwen (6de – 12de eeuw)......................................................50
3.3.1 Lex Salica: dader-SLO-verzoening.........................................................51
3
Recht en Criminologie Samenvatting
, 3.3.2 Oud Germaans strafproces: beteugeling van ‘kwade feiten’, met Gods
hulp................................................................................................................ 52
3.3.2.1 ‘Kwade feiten’....................................................................................................52
3.3.3 Lichtpunt in de Middeleeuwen: Het feodale leen-“contract”.................53
3.4 Late middeleeuwen (12de – 16de eeuw)........................................................53
3.4.1 Opkomst steden & universiteiten..........................................................54
3.4.1.1 Baljuw….............................................................................................................55
3.4.1.2 …en de “accusatoire” schepenbanken..............................................................55
3.4.1.3 Inquisitierechtbanken en de “capitale” misdrijven...........................................55
3.4.2 Alva’s bloedraad (16de eeuw)................................................................56
3.4.2.1 Inquisitierechtbanken en de “capitale” misdrijven...........................................56
3.4.2.2 Wet”boeken & ordonnanties............................................................................57
3.4.3 Folteren & bekennen............................................................................. 57
3.4.4 Openbare, ongelijke, wrede & vernederende lijfstraffen.......................58
3.4.5 Lichtpunten… De opkomst van het constitutionalisme & het
parlementarisme............................................................................................ 61
3.4.5.1 Magna Carta Libertatum, 1215.........................................................................61
3.4.5.2 Magna Charta (1215): basis hedendaags constitutioneel strafrecht................62
3.4.5.3 Contract van koning naar kerk, adel en zijn officieren......................................62
3.4.6 Blijde Intrede (1356): Hertogen van Brabant........................................63
3.4.6.1 Constitutionalisme............................................................................................63
3.4.6.2 Parliament, Kingdom of England (Ca. 13-14de eeuw)......................................63
3.5 Bill of Rights (England) (1689).....................................................................64
3.5.1 Constitutioneel strafrecht in de Bill of Rights (1689).............................64
3.6 Oefeningen.................................................................................................. 64
3.7 Absolute macht versus scheiding der machten...........................................66
3.7.1 Vorstelijk absolutisme...........................................................................66
3.7.1.1 “Wet”boeken & ordonnanties..........................................................................67
3.7.1.2 “Straffen” in tijden van absolutisme.................................................................67
3.8 Vanaf 16de -17de eeuw: Natuurrecht.............................................................68
4
Recht en Criminologie Samenvatting
