Inhoudsopgave
H1: Korte geschiedenis van het Belgische politiewezen (1794-1987)...............................................................5
1 Inleiding – Franse tijd........................................................................................................................................5
Overzicht..........................................................................................................................................................5
Waarom stilstaan bij de geschiedenis?............................................................................................................5
Drie voorafgaande bemerkingen.....................................................................................................................5
Rode draden doorheen de politiegeschiedenis...............................................................................................5
De Franse en Hollandse erfenis (1794-1830)...................................................................................................6
2 Hollandse tijd – interbellum..............................................................................................................................7
Naar een nationaal gecentraliseerd politiesysteem........................................................................................8
Militarisering (1886-1914)...............................................................................................................................9
Nationaal en gemilitariseerde politie............................................................................................................10
3 1940 – eind jaren ‘80.......................................................................................................................................12
Probleem van ordehandhaving (1940-1945).................................................................................................12
Herstel van het politiebestel..........................................................................................................................12
Een concurrentieel politiebestel (1960-1981)...............................................................................................14
Machinale uitbouw van het politiebestel (’81-’87).......................................................................................16
4 Examenvraag...................................................................................................................................................17
H2: De weg naar het Octopus-akkoord en Pinksterplan (jaren 90 tot nu).......................................................18
1 Inleiding: De weg naar het Octopusakkoord...................................................................................................18
Wat is het Octopus-akkoord en hoe kwam het tot stand?............................................................................18
Ontstaansgeschiedenis: een overzicht in twee tijdslijnen.............................................................................18
2 Achtergronden rapport Bende-Commissie I....................................................................................................19
3 Het rapport van de Bende-Commissie I...........................................................................................................19
4 De Pinksterplannen I, II en verder...................................................................................................................20
Pinksterplan I.................................................................................................................................................20
Pinksterplan II................................................................................................................................................21
Parlementaire OZ-commissie ‘Mensenhandel’..............................................................................................21
Politiebeleid periode 1990-1995: naar meer coördinatie.............................................................................22
Wet op politieambt (1992)............................................................................................................................23
5 Het beleid van de regering Dehaene II tot na het uitbreken van de affaire-Dutroux......................................23
Interpolitiezones............................................................................................................................................23
Politiebeleid periode 1995-1997...................................................................................................................24
Bendecommissie II (1995; Van Parys)............................................................................................................24
6 Van de Dutroux-Commissie tot het Octopus-akkoord.....................................................................................25
7 Het Octopus-akkoord.......................................................................................................................................27
Het octopus-akkoord en de hervorming van het politiebestel......................................................................27
8 Het revolutionair gehalte van het Octopus-akkoord.......................................................................................28
Wet op de geïntegreerde politie (WGP)........................................................................................................29
Interne organisatie.........................................................................................................................................32
Taken reguliere politie...................................................................................................................................37
9 Examenvraag...................................................................................................................................................42
Gastcollege: Slachtofferbejegening – de slechtniewsbrenger Filip Cauwelier.................................................42
1 Terug in de tijd – 27 februari 1996..................................................................................................................42
2 (on)aangename kennismaking – de slachtofferbejegenaar............................................................................42
, Soorten slachtofferzaken...............................................................................................................................43
3 Casus 1 – de slechtnieuwsmelding – evolutie slachtofferbejegening en definitie ‘slachtoffer’......................43
De slechtnieuwmelding.................................................................................................................................44
Evolutie slachtofferbejegening......................................................................................................................45
Definitie van een slachtoffer..........................................................................................................................45
4 casus 2 – digitale slachtoffers – secundaire victimisatie.................................................................................45
Digitale slachtoffers.......................................................................................................................................45
Secundaire victimisatie..................................................................................................................................46
Gastcollege: RSZ-inspectie............................................................................................................................ 46
1 Inleiding – voorstelling....................................................................................................................................46
2 RSZ-inspectie....................................................................................................................................................46
Situering.........................................................................................................................................................46
Interne organisatie.........................................................................................................................................48
Partners..........................................................................................................................................................49
3 Wetgevingen...................................................................................................................................................49
4 Bevoegdheden.................................................................................................................................................50
Enkele concrete bevoegdheden.....................................................................................................................51
5 Onderzoeken....................................................................................................................................................52
Start van het onderzoek.................................................................................................................................52
Onaangekondigde controle...........................................................................................................................52
Na de controle...............................................................................................................................................52
Administratieve controle...............................................................................................................................53
Regularisatie of Ambtshalve aangifte............................................................................................................53
Vervolg/afhandeling......................................................................................................................................53
6 Samenwerkingen.............................................................................................................................................53
Initiatief..........................................................................................................................................................53
Ervaring..........................................................................................................................................................54
7 Besluit..............................................................................................................................................................54
Gastcollege: Introductie tot de Belgische douane......................................................................................... 54
1 Situering en organisatie..................................................................................................................................54
Europese Unie................................................................................................................................................54
België.............................................................................................................................................................55
Algemene administratie douane en accijnzen...............................................................................................55
2 Wetgevend kader............................................................................................................................................55
3 bevoegdheidsdomeinen..................................................................................................................................56
Overzicht........................................................................................................................................................56
Douane...........................................................................................................................................................57
Ancijnzen........................................................................................................................................................57
Gemeenterecht..............................................................................................................................................57
4 Bevoegdheden.................................................................................................................................................58
Afhandeling....................................................................................................................................................59
5 Partners...........................................................................................................................................................60
6 Besluit..............................................................................................................................................................60
H3: Het Octopusakkoord en de hervorming van justitie................................................................................60
1 Inleiding...........................................................................................................................................................60
2 De aanloop naar octopus................................................................................................................................60
, Terug naar het verleden: overzicht................................................................................................................60
Dertig jaar justitiebeleid: 1968-1998.............................................................................................................61
3 grote problemen.........................................................................................................................................62
3 Bevindingen over het problematisch functioneren van justitie uit wetenschappelijk onderzoek...................67
Openbaar Ministerie en het vervolgingsbeleid.............................................................................................67
Knelpunten in het functioneren van het strafrechtelijk vooronderzoek.......................................................68
4 De bevindingen en aanbevelingen met betrekking tot justitie van enkele parlementaire
onderzoekscommissies.......................................................................................................................................69
Bende-Commissie 1.......................................................................................................................................69
Commissie Mensenhandel.............................................................................................................................69
Commissie-Dutroux.......................................................................................................................................69
Bende-Commissie 2.......................................................................................................................................70
5 Geplande en (niet-) gerealiseerde hervormingen voor het Octopus-akkoord.................................................70
Pinksterplan 1................................................................................................................................................71
Oprichting Dienst Strafrechtelijk Beleid (DSB)...............................................................................................72
Uitbreiding buitengerechtelijke afhandeling.................................................................................................72
Beleidsinitiatieven Regering Dehaene II........................................................................................................73
6 Het Octopus-akkoord.......................................................................................................................................75
Aanleiding: justitie in het oog van de storm..................................................................................................75
Het Octopus-akkoord: luiken 2 en 3..............................................................................................................75
Taaie Octopus: een gecontesteerde hervorming...........................................................................................79
7 Examenvraag...................................................................................................................................................80
H4: Het Openbaar Ministerie: het huidig bestel............................................................................................80
1 De kenmerken en taken van het OM...............................................................................................................80
Inleiding.........................................................................................................................................................80
Kenmerken van het OM.................................................................................................................................81
De taken van het OM.....................................................................................................................................82
2 Organisatie van het OM..................................................................................................................................84
De justitiehervormingen (2013/2014)...........................................................................................................84
Organisatie van het OM.................................................................................................................................85
3 Examenvraag...................................................................................................................................................90
H5: De rechtbanken, Hoge Raad voor de Justitie en de hertekening van het gerechtelijk landschap...............90
1 Hoge Raad voor de Justitie..............................................................................................................................90
De kritieken op justitie...................................................................................................................................91
Kader..............................................................................................................................................................91
Opdrachten....................................................................................................................................................91
Onafhankelijk.................................................................................................................................................92
Samenstelling.................................................................................................................................................92
Organen.........................................................................................................................................................93
Commissies....................................................................................................................................................93
Adviezen.........................................................................................................................................................94
Welke klachten?.............................................................................................................................................95
U heeft een klacht?........................................................................................................................................95
Klachtenbehandeling.....................................................................................................................................96
De justitiebarometer......................................................................................................................................96
Samenvattend................................................................................................................................................96
Begeleidende vragen.....................................................................................................................................97
2 Organisatie straftoemeting: rechtbanken en hoven.......................................................................................97
Personeelsbezetting.......................................................................................................................................98
Kanton............................................................................................................................................................98
, Gerechtelijk arrondissement.........................................................................................................................98
Rechtbank van eerste aanleg.........................................................................................................................98
Ondernemingsrechtbank...............................................................................................................................99
Arbeidsrechtbank...........................................................................................................................................99
Onderzoeksrechter en onderzoeksgerechten................................................................................................99
Raadkamer/kamer van inbeschuldigingstelling.............................................................................................99
Hof van Assisen............................................................................................................................................100
Rechstgebied................................................................................................................................................100
Federaal.......................................................................................................................................................100
3 Hertekening van het gerechtelijk landschap.................................................................................................101
Historiek van enkele hervormingsvoorstellen.............................................................................................101
Herindeling landschap: nota 2012...............................................................................................................105
De 2 verwezenlijkingen van Octopus...........................................................................................................106
H6: Strafuitvoering..................................................................................................................................... 107
1 Inleiding.........................................................................................................................................................107
2 Gevangenissen en overbevolking..................................................................................................................107
Gevangeniswezen in België..........................................................................................................................107
Gevangenisbevolking Europa.......................................................................................................................108
Overbevolking..............................................................................................................................................109
3 Strafuitvoering en hervormingen jaren ‘90...................................................................................................110
4 Justitiehuizen.................................................................................................................................................110
Situatie midden jaren 90..............................................................................................................................110
Project justitiehuizen...................................................................................................................................111
Communautarisering...................................................................................................................................113
Taken van justitiehuizen en VCET vandaag..................................................................................................114
5 Strafuitvoeringsrechtbanken.........................................................................................................................115
De situatie voor 1888...................................................................................................................................115
De wet Lejeune van 31 mei 1888................................................................................................................116
Jaren 1990: hervorming wordt op gang gebracht.......................................................................................117
Tussenstap: Commissies VI...............................................................................................................................118
Naar strafuitvoeringsrechtbanken...................................................................................................................119
Gastcollege: De strafuitvoeringsrechtbank.................................................................................................. 120
1 Strafuitvoering..............................................................................................................................................120
Historiek: van de Wet Lejeune (1888) tot de Surb......................................................................................120
Strafuitvoeringsrechtbank: WER en multidisciplinariteit............................................................................121
Strafuitvoeringsmodaliteiten: van uitgaansvergunning tot voorwaardelijke invrijheidstelling..................121
Bevoegdheden: wie beslist wat en op basis waarvan.................................................................................121
Opvolging: wie doet wat en wat als het fout loopt.....................................................................................122
Zijn we wel goed bezig? Wat kan beter?.....................................................................................................123
2 Uitvoering van de internering.......................................................................................................................123
Historiek: van de Wet ter Bescherming Maatschappij tegen abnormalen en gewoontemisdadigers van
1930 naar KBM............................................................................................................................................123
KBM – Wet betreffende de internering.......................................................................................................123
Uitvoeringsmodaliteiten: van uitgaansvergunning tot invrijheidstelling op proef......................................124
Interneringstraject: geen tijdsvoorwaarden; wel soms lange opsluiting....................................................125
Opvolging: wie doet wat en wat als het fout loopt.....................................................................................125
Zijn we wel goed bezig? Wat kan beter?.....................................................................................................126
Thema 1: Opsporing
H1: Korte geschiedenis van het Belgische politiewezen (1794-1987)...............................................................5
1 Inleiding – Franse tijd........................................................................................................................................5
Overzicht..........................................................................................................................................................5
Waarom stilstaan bij de geschiedenis?............................................................................................................5
Drie voorafgaande bemerkingen.....................................................................................................................5
Rode draden doorheen de politiegeschiedenis...............................................................................................5
De Franse en Hollandse erfenis (1794-1830)...................................................................................................6
2 Hollandse tijd – interbellum..............................................................................................................................7
Naar een nationaal gecentraliseerd politiesysteem........................................................................................8
Militarisering (1886-1914)...............................................................................................................................9
Nationaal en gemilitariseerde politie............................................................................................................10
3 1940 – eind jaren ‘80.......................................................................................................................................12
Probleem van ordehandhaving (1940-1945).................................................................................................12
Herstel van het politiebestel..........................................................................................................................12
Een concurrentieel politiebestel (1960-1981)...............................................................................................14
Machinale uitbouw van het politiebestel (’81-’87).......................................................................................16
4 Examenvraag...................................................................................................................................................17
H2: De weg naar het Octopus-akkoord en Pinksterplan (jaren 90 tot nu).......................................................18
1 Inleiding: De weg naar het Octopusakkoord...................................................................................................18
Wat is het Octopus-akkoord en hoe kwam het tot stand?............................................................................18
Ontstaansgeschiedenis: een overzicht in twee tijdslijnen.............................................................................18
2 Achtergronden rapport Bende-Commissie I....................................................................................................19
3 Het rapport van de Bende-Commissie I...........................................................................................................19
4 De Pinksterplannen I, II en verder...................................................................................................................20
Pinksterplan I.................................................................................................................................................20
Pinksterplan II................................................................................................................................................21
Parlementaire OZ-commissie ‘Mensenhandel’..............................................................................................21
Politiebeleid periode 1990-1995: naar meer coördinatie.............................................................................22
Wet op politieambt (1992)............................................................................................................................23
5 Het beleid van de regering Dehaene II tot na het uitbreken van de affaire-Dutroux......................................23
Interpolitiezones............................................................................................................................................23
Politiebeleid periode 1995-1997...................................................................................................................24
Bendecommissie II (1995; Van Parys)............................................................................................................24
6 Van de Dutroux-Commissie tot het Octopus-akkoord.....................................................................................25
7 Het Octopus-akkoord.......................................................................................................................................27
Het octopus-akkoord en de hervorming van het politiebestel......................................................................27
8 Het revolutionair gehalte van het Octopus-akkoord.......................................................................................28
Wet op de geïntegreerde politie (WGP)........................................................................................................29
Interne organisatie.........................................................................................................................................32
Taken reguliere politie...................................................................................................................................37
9 Examenvraag...................................................................................................................................................42
Gastcollege: Slachtofferbejegening – de slechtniewsbrenger Filip Cauwelier.................................................42
1 Terug in de tijd – 27 februari 1996..................................................................................................................42
2 (on)aangename kennismaking – de slachtofferbejegenaar............................................................................42
, Soorten slachtofferzaken...............................................................................................................................43
3 Casus 1 – de slechtnieuwsmelding – evolutie slachtofferbejegening en definitie ‘slachtoffer’......................43
De slechtnieuwmelding.................................................................................................................................44
Evolutie slachtofferbejegening......................................................................................................................45
Definitie van een slachtoffer..........................................................................................................................45
4 casus 2 – digitale slachtoffers – secundaire victimisatie.................................................................................45
Digitale slachtoffers.......................................................................................................................................45
Secundaire victimisatie..................................................................................................................................46
Gastcollege: RSZ-inspectie............................................................................................................................ 46
1 Inleiding – voorstelling....................................................................................................................................46
2 RSZ-inspectie....................................................................................................................................................46
Situering.........................................................................................................................................................46
Interne organisatie.........................................................................................................................................48
Partners..........................................................................................................................................................49
3 Wetgevingen...................................................................................................................................................49
4 Bevoegdheden.................................................................................................................................................50
Enkele concrete bevoegdheden.....................................................................................................................51
5 Onderzoeken....................................................................................................................................................52
Start van het onderzoek.................................................................................................................................52
Onaangekondigde controle...........................................................................................................................52
Na de controle...............................................................................................................................................52
Administratieve controle...............................................................................................................................53
Regularisatie of Ambtshalve aangifte............................................................................................................53
Vervolg/afhandeling......................................................................................................................................53
6 Samenwerkingen.............................................................................................................................................53
Initiatief..........................................................................................................................................................53
Ervaring..........................................................................................................................................................54
7 Besluit..............................................................................................................................................................54
Gastcollege: Introductie tot de Belgische douane......................................................................................... 54
1 Situering en organisatie..................................................................................................................................54
Europese Unie................................................................................................................................................54
België.............................................................................................................................................................55
Algemene administratie douane en accijnzen...............................................................................................55
2 Wetgevend kader............................................................................................................................................55
3 bevoegdheidsdomeinen..................................................................................................................................56
Overzicht........................................................................................................................................................56
Douane...........................................................................................................................................................57
Ancijnzen........................................................................................................................................................57
Gemeenterecht..............................................................................................................................................57
4 Bevoegdheden.................................................................................................................................................58
Afhandeling....................................................................................................................................................59
5 Partners...........................................................................................................................................................60
6 Besluit..............................................................................................................................................................60
H3: Het Octopusakkoord en de hervorming van justitie................................................................................60
1 Inleiding...........................................................................................................................................................60
2 De aanloop naar octopus................................................................................................................................60
, Terug naar het verleden: overzicht................................................................................................................60
Dertig jaar justitiebeleid: 1968-1998.............................................................................................................61
3 grote problemen.........................................................................................................................................62
3 Bevindingen over het problematisch functioneren van justitie uit wetenschappelijk onderzoek...................67
Openbaar Ministerie en het vervolgingsbeleid.............................................................................................67
Knelpunten in het functioneren van het strafrechtelijk vooronderzoek.......................................................68
4 De bevindingen en aanbevelingen met betrekking tot justitie van enkele parlementaire
onderzoekscommissies.......................................................................................................................................69
Bende-Commissie 1.......................................................................................................................................69
Commissie Mensenhandel.............................................................................................................................69
Commissie-Dutroux.......................................................................................................................................69
Bende-Commissie 2.......................................................................................................................................70
5 Geplande en (niet-) gerealiseerde hervormingen voor het Octopus-akkoord.................................................70
Pinksterplan 1................................................................................................................................................71
Oprichting Dienst Strafrechtelijk Beleid (DSB)...............................................................................................72
Uitbreiding buitengerechtelijke afhandeling.................................................................................................72
Beleidsinitiatieven Regering Dehaene II........................................................................................................73
6 Het Octopus-akkoord.......................................................................................................................................75
Aanleiding: justitie in het oog van de storm..................................................................................................75
Het Octopus-akkoord: luiken 2 en 3..............................................................................................................75
Taaie Octopus: een gecontesteerde hervorming...........................................................................................79
7 Examenvraag...................................................................................................................................................80
H4: Het Openbaar Ministerie: het huidig bestel............................................................................................80
1 De kenmerken en taken van het OM...............................................................................................................80
Inleiding.........................................................................................................................................................80
Kenmerken van het OM.................................................................................................................................81
De taken van het OM.....................................................................................................................................82
2 Organisatie van het OM..................................................................................................................................84
De justitiehervormingen (2013/2014)...........................................................................................................84
Organisatie van het OM.................................................................................................................................85
3 Examenvraag...................................................................................................................................................90
H5: De rechtbanken, Hoge Raad voor de Justitie en de hertekening van het gerechtelijk landschap...............90
1 Hoge Raad voor de Justitie..............................................................................................................................90
De kritieken op justitie...................................................................................................................................91
Kader..............................................................................................................................................................91
Opdrachten....................................................................................................................................................91
Onafhankelijk.................................................................................................................................................92
Samenstelling.................................................................................................................................................92
Organen.........................................................................................................................................................93
Commissies....................................................................................................................................................93
Adviezen.........................................................................................................................................................94
Welke klachten?.............................................................................................................................................95
U heeft een klacht?........................................................................................................................................95
Klachtenbehandeling.....................................................................................................................................96
De justitiebarometer......................................................................................................................................96
Samenvattend................................................................................................................................................96
Begeleidende vragen.....................................................................................................................................97
2 Organisatie straftoemeting: rechtbanken en hoven.......................................................................................97
Personeelsbezetting.......................................................................................................................................98
Kanton............................................................................................................................................................98
, Gerechtelijk arrondissement.........................................................................................................................98
Rechtbank van eerste aanleg.........................................................................................................................98
Ondernemingsrechtbank...............................................................................................................................99
Arbeidsrechtbank...........................................................................................................................................99
Onderzoeksrechter en onderzoeksgerechten................................................................................................99
Raadkamer/kamer van inbeschuldigingstelling.............................................................................................99
Hof van Assisen............................................................................................................................................100
Rechstgebied................................................................................................................................................100
Federaal.......................................................................................................................................................100
3 Hertekening van het gerechtelijk landschap.................................................................................................101
Historiek van enkele hervormingsvoorstellen.............................................................................................101
Herindeling landschap: nota 2012...............................................................................................................105
De 2 verwezenlijkingen van Octopus...........................................................................................................106
H6: Strafuitvoering..................................................................................................................................... 107
1 Inleiding.........................................................................................................................................................107
2 Gevangenissen en overbevolking..................................................................................................................107
Gevangeniswezen in België..........................................................................................................................107
Gevangenisbevolking Europa.......................................................................................................................108
Overbevolking..............................................................................................................................................109
3 Strafuitvoering en hervormingen jaren ‘90...................................................................................................110
4 Justitiehuizen.................................................................................................................................................110
Situatie midden jaren 90..............................................................................................................................110
Project justitiehuizen...................................................................................................................................111
Communautarisering...................................................................................................................................113
Taken van justitiehuizen en VCET vandaag..................................................................................................114
5 Strafuitvoeringsrechtbanken.........................................................................................................................115
De situatie voor 1888...................................................................................................................................115
De wet Lejeune van 31 mei 1888................................................................................................................116
Jaren 1990: hervorming wordt op gang gebracht.......................................................................................117
Tussenstap: Commissies VI...............................................................................................................................118
Naar strafuitvoeringsrechtbanken...................................................................................................................119
Gastcollege: De strafuitvoeringsrechtbank.................................................................................................. 120
1 Strafuitvoering..............................................................................................................................................120
Historiek: van de Wet Lejeune (1888) tot de Surb......................................................................................120
Strafuitvoeringsrechtbank: WER en multidisciplinariteit............................................................................121
Strafuitvoeringsmodaliteiten: van uitgaansvergunning tot voorwaardelijke invrijheidstelling..................121
Bevoegdheden: wie beslist wat en op basis waarvan.................................................................................121
Opvolging: wie doet wat en wat als het fout loopt.....................................................................................122
Zijn we wel goed bezig? Wat kan beter?.....................................................................................................123
2 Uitvoering van de internering.......................................................................................................................123
Historiek: van de Wet ter Bescherming Maatschappij tegen abnormalen en gewoontemisdadigers van
1930 naar KBM............................................................................................................................................123
KBM – Wet betreffende de internering.......................................................................................................123
Uitvoeringsmodaliteiten: van uitgaansvergunning tot invrijheidstelling op proef......................................124
Interneringstraject: geen tijdsvoorwaarden; wel soms lange opsluiting....................................................125
Opvolging: wie doet wat en wat als het fout loopt.....................................................................................125
Zijn we wel goed bezig? Wat kan beter?.....................................................................................................126
Thema 1: Opsporing