Samenvatting wijsbegeerte voor sociale wetenschappen

Cursus Wijsbegeerte

Vooraf
H1 : PROBLEEMSTELLING MET SOCRATES
1) HET GRIEKSE MIRAKEL
De Griekse cultuur bloeide in een reeks steden in de Oostelijke Middellandse Zee
in de periode van 600 tot 300 voor christus. In die steden woonden een groep
mensen die zich bewust onderscheiden van anderen en elkaar wederzijds
erkenden als ‘Grieken’ doordat ze een taal, een godsdienst en een levenswijze
deelden.
- In die steden kwamen enkele fundamentele aspecten van onze Europese
cultuur tot stand :
o Democratie : vrije mannen hadden recht om mee te beslissen
over lot van de samenleving.
o Geschiedschrijving : de gedachte dat op de vraag ‘wat is er
gebeurd’ niet het eerste het beste antwoord bevredigend is.
o Meetkunde, theater, sport, atheïsme

Door al deze aspecten in zo een korte tijd spreekt men van : Het Griekse
mirakel
De eerste stap in dit proces van ontwikkeling : in de loop van 6 de eeuw
bekritiseren sommigen oude mythes.
CITAAT 1 : Xenofanes van Colofon
- sommige Grieken verwerpen geleidelijk de traditionele religieuze
verklaringen over de oorsprong en de natuur van de wereld. De Griekse
beschaving was de 1e (in ons deel van de wereld) die bewust op zoek
ging naar een menselijke, niet-religieuze verklaring van de natuur
zoals ze werkelijk is. Ze waren zich ook bewust van het feit dat zo’n
verklaring het resultaat is van een lang en moeizaam leerproces.
Factoren die van belang zijn voor culturele ontwikkelingen als dit Griekse
Mirakel :
1. grotere economische welvaart
2. twee culturele factoren :
o impact van het woord :
o argumentatie en discussie : in de democratisch
bestuurde steden had elke vrije volwassen man het recht
om deel te nemen aan politieke beraadslagingen, om
voorstellen te doen en die van anderen te bekritiseren
o impact van het schrift :

o Geschreven wetten 2 


voordelen:
1

,o  De machthebber
kan geschreven wetten
niet zomaar veranderen
o  Burgers kunnen
hun eigen interpretatie
van de geschreven wet
confronteren met
o die van de
machthebber
o Geschreven wetten 2 


voordelen:
o  De machthebber
kan geschreven wetten
niet zomaar veranderen
o  Burgers kunnen
hun eigen interpretatie
van de geschreven wet
confronteren met

2

, o die van de
machthebber
o Geschreven wetten 2 


voordelen:
o De machthebber



kan geschreven wetten
niet zomaar veranderen
o Burgers kunnen



hun eigen interpretatie
van de geschreven wet
confronteren met
o die van de
machthebber
o geschreven wetten : twee voordelen :
 machthebber kan geschreven wetten niet zomaar
veranderen
 burgers kunnen hun eigen interpretatie van de
geschreven wet confronteren met die van de
machthebber.
o Maar vooral : het schrift bevordert de kritische houding
tegenover inzichten en kennis. Wanneer inzichten
opgeschreven staan, kunnen we ze keer op keer herlezen,
overdenken en evalueren
2 algemene voorwaarden moeten vervuld zijn opdat een menselijke
verklaring van de natuur mogelijk is :
1. de natuur moet verklaard worden door middel van enkele principes
2. Die principes moeten door mensen kunnen worden begrepen en
uitgesproken en beschreven in teksten

3

, die algemene voorwaarden gelden dus ook voor de verklaring van de moderne
natuurwetenschappen
Maar, vanuit methodologisch oogpunt zijn er 2 essentiële verschillen tussen
de huidige natuurwetenschappen en de pogingen van de Grieken om
een verklaring te vinden voor de fenomenen in de natuur:
1. De Grieken maakten bijna geen gebruik van experimenten en
instrumenten, ze beperkten zich tot alledaagse observaties van de fenomenen
2. Rol van de wiskunde: de meeste Grieken gingen ervan uit dat de
ondubbelzinnige en onbetwijfelbare uitspraken die in de wiskunde mogelijk zijn,
alleen van toepassing zijn op ‘hemelse’, bovenaardse fenomenen. Over wat er op
aarde gebeurt, kunnen we wel bepaalde verhoudingen vaststellen, maar we
kunnen die nooit exact formuleren (uitzondering: Archimedes)
2) DE ZELFZEKERHEID VAN SOCRATES
Socrates: Werd in 399 v.C. in Athene aangeklaagd op beschuldiging van
goddeloosheid en het misleiden van jeugd
2.1 DE CENTRALE IDEE IN HET LEVEN VAN SOCRATES
Socrates noemde zichzelf een filosoof en had een aparte levenswijze :
Hij begon te discussiëren met mensen op straat over de kwestie wanneer het
leven van een mens een goed of geslaagd leven is. Socrates wilt een GELUKT
LEVEN. Dat houdt in een gelukkig en goed leven.  Eudaimonia : geluk,
welzijn, bloeien  arete : deugd
Meestal is het antwoord van die gesprekspartner niet overtuigend. We moeten
inzicht en kennis proberen te verwerven over wat een gelukt leven werkelijk
is, zodat we op een verantwoorde manier kunnen uitmaken of een bepaalde
gedragslijn nuttig en goed, dan wel schadelijk en slecht is.
Belang van inzicht : “niemand doet wettens en willens kwaad” :
o Student die gaat fuiven ipv studeren : de student weet niet dat
studeren belangrijker is dan fuiven  alleen door juister inzicht
zal die tot inkeer kunnen komen en kiezen wat werkelijk beter is.
- Dus : OM EEN GELUKT LEVEN TE LEIDEN MOET MEN PROBEREN
INZICHT OF VERANTWOORDE KENNIS TE VERWERVEN IN WAT HET
LEVEN VAN EEN MENS WERKELIJK GELUKKIG EN GOED MAAKT
2.2 DE APOLOGIE VAN SOCRATES
Vele tijdgenoten van Socrates kwamen onder de indruk van zijn persoonlijkheid
en hebben die ervaring in geschriften proberen te verwoorden.
- Plato : de Apologie van Socrates
Apologie = verdediging of rechtvaardiging  bedoeling van Plato:
neerschrijven wat Socrates werkelijk gezegd heeft tijdens zijn proces
Als verdediging argumenteert Socrates dat hij niet terecht staat voor zijn
religieuze overtuigingen (‘goddeloosheid’), maar voor zijn levenswijze: het feit
dat hij zijn hele leven heeft gewijd aan redetwisten over morele kwesties

4