HERSTELGERICHT WERKEN IN DE FORENSISCHE ZORG: THEORETISCHE REFLECTIE
LES 1 : I NT R ODUCT I E FOR ENS I S CHE PS Y CHI A T RI E ( LEERPA D)
1 FORENSISCHE ZORG IS NIET…
Juryleden in het parket worden beïnvloed door de media, door de dingen dat ze zien op
televisie.
Wat is het wel?
Digital forensics: digitale forensische onderzoeken (hacken, cyber)
Postmortem onderzoek -> forensische pathologie: kijken of moordzaak gemanipuleerd
geweest is.
Afstapping of crime scene investigation: bewijsmateriaal verzamelen om een zaak te
kunnen funderen, vooraleer het naar het parket gaat.
2 FORENSISCHE ZORG IS…
Forensisch???
Forensische context: implicaties voor ondersteuning en zorg
Justitiële/strafrechtelijke kader -> invloed op onze begeleiding
↓
Veiligheids-, risico- en zorgdenken → verschillende doelstellingen:
Curatief of ondersteunend: maatregel wordt opgegeven als de toestand is gestabiliseerd
(genezen of medicamenteuz ondersteunen)
Maatschappelijk
Re-integratie of opheffen maatregel
Diverse woon- en begeleidingsvormen: transitiehuizen en detentiehuizen
Transitiehuizen: lange veroordeelde straffen
Detentiehuizen: straffen worden uitgezeten onder de drie jaar
Interprofessionele samenwerking
Gaat ook over verschillende beleidsdomeinen
Interprofessionele samenw erking:
Justitie en Rechtspraak
Justitiehuizen
Psychiatrie, psychologie, criminologie, seksuologie
VAPH
Onderwijs
(Autonoom) forensisch welzijnswerk en sociaal werk
Gezondheidszorg
Cultuur
1
, Sport
Context
3 FORENSISCHE ORTHOPEDA GOGISCHE PRA KTIJKEN
Forensische orthopedagogiek als recente wetenschap (Colins, 2024)
“Bestudeert de ontwikkeling en stabiliteit van een complexe problematiek (o.a. delinquentie,
trauma, en ernstige sociale, in- en externaliserende problemen) van minderjarigen en
volwassen en de daarmee samenhangende opvoedings- en gezinsproblemen die zodanig
ernstig zijn dat justitieel ingrijpen dreigt of reeds is ingezet. Het kan hierbij gaan om
strafrechtelijk of civielrechtelijk ingrijpen. (...)”
VS.
“Bestudeert de individuele en omgevingskenmerken van minderjarigen en volwassenen die
strafbare feiten hebben gepleegd (of daarvan worden verdacht)
En daardoor met justitie in contact zijn gekomen (“daders”).”
Belang van:
1. Opleiding: vb. taalgebruik, QoL-denken, ondersteuningsdenken
2. Finaliteit: bescherming van de maatschappij vs. onze ‘hulpverlenersreflex’, maatschappelijke
versus individuele doelen
3. Heersende paradigma’s: vrije wil (controle) <-> determinisme (elke daad heeft een oorzaak)
Belang van:
4. Beleid
Maatschappelijke trends (cf. politiek)
Ortho meer in forensische sector en forensische meer in orthopedagogische sectoren
Financiering
5. Verbreding praktijken:
Bijdragen aan assessment, behandeling en ondersteuning van personen en hun netwerk, in
relatie brengen tot risico’s en vb. tot de samenleving, de werkplek, de leefomgeving in de
verblijfssetting, …
6. Breder wordende sector:
Stage-ervaringen
Sociale kaart
In begeleidingsw erk: onvoorwaardelijke ondersteuning en w ederkerigheid
Voorbeeld: bed in brand steken -> van voorziening naar voorziening -> door de persoon niet
weg te sturen is het gedrag gestopt -> onvoorwaardelijke ondersteuning.
2
,4 EVOLUT IE IN DE FORENSISCHE ZORG
Veranderingen in wetgeving
Vb. Vanghenessen voor verdachten (tot 1500), Duivelsteen (1676)
Duivelsteen in Gent: eerste gevangenis en psychiatrie waar mensen werde opgesloten.
Mensen moesten daar werken: kleurstof uit hout halen voor de textielindustrie.
Rasphuis -> betere gedetineerden die mochten werken (hout raspen)
Vb. Eerste interneringswet °1930
‘Wet ter bescherming van de maatschappij tegen abnormalen en
gewoontemisdadigers’, ‘waanzinnig, krankzinning en debiliteit’, dus nood aan experten
Vb. GAS-boetes
Boetes werden uitgeschreven voor overlast, hangjongeren -> nu uitgeschreven door
politie.
Evoluties in de psychiatrie, geneeskunde, psychologie
Vb. neurologische onderzoek, assessment tools, inzichten in medicatiegebruik, …
Sociale veranderingen
Vb. de kijk naar kindermisbruik
19de E: kind = aanstoker – schuld van de moeder – ‘zeldzaam’ fenomeen 1960’s: Feminisme
2010 - … : seksueel misbruik in de Kerk, sport, beroemdheden, …
Vb. functie van de straf: publieke afschrikking vs. Penitentie
Penitentie: een boetedoening in de vorm van gebeden of goede werken
Vervangen door retributiedenken: je neemt iets maar je geeft het terug
Vb. criminaliseren van gedrag: corona, concept ‘stalking’ (1990, California), catcalling
Catcalling: straatintimidatie: verbale, non-verbale of fysieke ongewenste toenadering in
de openbare ruimte.
Tew erkstelling binnen verschillende componenten van de strafrechtsketen
Vb. rekrutering van politieagenten
Opleiding en training: professionaliseren van het werk
Vb: graduaten
3
, 5 ONTOEREKENINGSV A T BA A RHEID
Casus voorbeeld:
Het zijn rechters die Vera ontoerekeningsvatbaar hebben verklaard voor de gepleegde feiten.
Minipsychose was de oorzaak. Vera werd toch gestraft. Gestraft, want Vera was eerst in de
gevangenis beland en dan in de forensische psychiatrie. Opgesloten, en voor hoe lang? Nu is
Vera vrij! Ex-geïnterneerd. Ze is een vrouw vol wilskracht: om uit de miserie te geraken en een
nieuw leven te starten. Maar ze is ook een vrouw met een diep lijden en een schuldgevoel over
haar verleden, over wat er is misgegaan en wat nu onherstelbaar is. Wim is ook ex-geïnterneerd.
Hij heeft dezelfde zware weg doorlopen van gevangenis naar forensisch psychiatrie: ongeveer
25 jaar lang. En hij is nu ook vrij! Wim had last van manische depressiviteit en van een
alcoholverslaving. Hij pleegde zware feiten. Nu drinkt hij geen druppel meer. Hij is genezen
verklaard. Behoedzaam neemt hij zijn medicamenten. Wim en Vera wonen samen. Ze zijn een
koppel. Wim en Vera hebben elkaar ontmoet in de psychiatrie. Al snel voelden ze de vonk
overslaan, maar ze hielden zich in. Ze hoorden daar uiterst voorzichtig te zijn. Zeker in deze
instituten. Ze doen nu beiden vrijwilligerswerk. Soms genieten ze van hun samen-zijn, maar ook
proeven ze graag van het alleen zijn thuis.
5. 1 ONT OEREKENINGSVA TBA A R: BEGRIPSOMSCHRIJV ING
Ontoerekeningsvatbaarheid
De interneringsprocedure
Internering: ontoerekeningsvatbaar (niet verantwoordelijk) verklaard voor strafbare feiten.
Juridisch – strafrechtelijk begrip
Interneringswet 5 mei 2014
Misdaad - Wanbedrijf (strafwetboek)
Fysieke – psychische integriteit van derden aangetast
'Geestesstoornis' – controle over daden (ook op moment van berechtiging)
Kans op recidive
Verblijfplaats/voorziening OF voorlopige hechtenis
Er MOET een psychiatrisch deskundingenonderzoek zijn
Deze mensen moeten hiervoor opgeleid zijn
(Medisch-psychiatrisch vs. sociaal-pedagogisch!)
Veiligheidsmaatregel ≠ straf, veroordeling
4
LES 1 : I NT R ODUCT I E FOR ENS I S CHE PS Y CHI A T RI E ( LEERPA D)
1 FORENSISCHE ZORG IS NIET…
Juryleden in het parket worden beïnvloed door de media, door de dingen dat ze zien op
televisie.
Wat is het wel?
Digital forensics: digitale forensische onderzoeken (hacken, cyber)
Postmortem onderzoek -> forensische pathologie: kijken of moordzaak gemanipuleerd
geweest is.
Afstapping of crime scene investigation: bewijsmateriaal verzamelen om een zaak te
kunnen funderen, vooraleer het naar het parket gaat.
2 FORENSISCHE ZORG IS…
Forensisch???
Forensische context: implicaties voor ondersteuning en zorg
Justitiële/strafrechtelijke kader -> invloed op onze begeleiding
↓
Veiligheids-, risico- en zorgdenken → verschillende doelstellingen:
Curatief of ondersteunend: maatregel wordt opgegeven als de toestand is gestabiliseerd
(genezen of medicamenteuz ondersteunen)
Maatschappelijk
Re-integratie of opheffen maatregel
Diverse woon- en begeleidingsvormen: transitiehuizen en detentiehuizen
Transitiehuizen: lange veroordeelde straffen
Detentiehuizen: straffen worden uitgezeten onder de drie jaar
Interprofessionele samenwerking
Gaat ook over verschillende beleidsdomeinen
Interprofessionele samenw erking:
Justitie en Rechtspraak
Justitiehuizen
Psychiatrie, psychologie, criminologie, seksuologie
VAPH
Onderwijs
(Autonoom) forensisch welzijnswerk en sociaal werk
Gezondheidszorg
Cultuur
1
, Sport
Context
3 FORENSISCHE ORTHOPEDA GOGISCHE PRA KTIJKEN
Forensische orthopedagogiek als recente wetenschap (Colins, 2024)
“Bestudeert de ontwikkeling en stabiliteit van een complexe problematiek (o.a. delinquentie,
trauma, en ernstige sociale, in- en externaliserende problemen) van minderjarigen en
volwassen en de daarmee samenhangende opvoedings- en gezinsproblemen die zodanig
ernstig zijn dat justitieel ingrijpen dreigt of reeds is ingezet. Het kan hierbij gaan om
strafrechtelijk of civielrechtelijk ingrijpen. (...)”
VS.
“Bestudeert de individuele en omgevingskenmerken van minderjarigen en volwassenen die
strafbare feiten hebben gepleegd (of daarvan worden verdacht)
En daardoor met justitie in contact zijn gekomen (“daders”).”
Belang van:
1. Opleiding: vb. taalgebruik, QoL-denken, ondersteuningsdenken
2. Finaliteit: bescherming van de maatschappij vs. onze ‘hulpverlenersreflex’, maatschappelijke
versus individuele doelen
3. Heersende paradigma’s: vrije wil (controle) <-> determinisme (elke daad heeft een oorzaak)
Belang van:
4. Beleid
Maatschappelijke trends (cf. politiek)
Ortho meer in forensische sector en forensische meer in orthopedagogische sectoren
Financiering
5. Verbreding praktijken:
Bijdragen aan assessment, behandeling en ondersteuning van personen en hun netwerk, in
relatie brengen tot risico’s en vb. tot de samenleving, de werkplek, de leefomgeving in de
verblijfssetting, …
6. Breder wordende sector:
Stage-ervaringen
Sociale kaart
In begeleidingsw erk: onvoorwaardelijke ondersteuning en w ederkerigheid
Voorbeeld: bed in brand steken -> van voorziening naar voorziening -> door de persoon niet
weg te sturen is het gedrag gestopt -> onvoorwaardelijke ondersteuning.
2
,4 EVOLUT IE IN DE FORENSISCHE ZORG
Veranderingen in wetgeving
Vb. Vanghenessen voor verdachten (tot 1500), Duivelsteen (1676)
Duivelsteen in Gent: eerste gevangenis en psychiatrie waar mensen werde opgesloten.
Mensen moesten daar werken: kleurstof uit hout halen voor de textielindustrie.
Rasphuis -> betere gedetineerden die mochten werken (hout raspen)
Vb. Eerste interneringswet °1930
‘Wet ter bescherming van de maatschappij tegen abnormalen en
gewoontemisdadigers’, ‘waanzinnig, krankzinning en debiliteit’, dus nood aan experten
Vb. GAS-boetes
Boetes werden uitgeschreven voor overlast, hangjongeren -> nu uitgeschreven door
politie.
Evoluties in de psychiatrie, geneeskunde, psychologie
Vb. neurologische onderzoek, assessment tools, inzichten in medicatiegebruik, …
Sociale veranderingen
Vb. de kijk naar kindermisbruik
19de E: kind = aanstoker – schuld van de moeder – ‘zeldzaam’ fenomeen 1960’s: Feminisme
2010 - … : seksueel misbruik in de Kerk, sport, beroemdheden, …
Vb. functie van de straf: publieke afschrikking vs. Penitentie
Penitentie: een boetedoening in de vorm van gebeden of goede werken
Vervangen door retributiedenken: je neemt iets maar je geeft het terug
Vb. criminaliseren van gedrag: corona, concept ‘stalking’ (1990, California), catcalling
Catcalling: straatintimidatie: verbale, non-verbale of fysieke ongewenste toenadering in
de openbare ruimte.
Tew erkstelling binnen verschillende componenten van de strafrechtsketen
Vb. rekrutering van politieagenten
Opleiding en training: professionaliseren van het werk
Vb: graduaten
3
, 5 ONTOEREKENINGSV A T BA A RHEID
Casus voorbeeld:
Het zijn rechters die Vera ontoerekeningsvatbaar hebben verklaard voor de gepleegde feiten.
Minipsychose was de oorzaak. Vera werd toch gestraft. Gestraft, want Vera was eerst in de
gevangenis beland en dan in de forensische psychiatrie. Opgesloten, en voor hoe lang? Nu is
Vera vrij! Ex-geïnterneerd. Ze is een vrouw vol wilskracht: om uit de miserie te geraken en een
nieuw leven te starten. Maar ze is ook een vrouw met een diep lijden en een schuldgevoel over
haar verleden, over wat er is misgegaan en wat nu onherstelbaar is. Wim is ook ex-geïnterneerd.
Hij heeft dezelfde zware weg doorlopen van gevangenis naar forensisch psychiatrie: ongeveer
25 jaar lang. En hij is nu ook vrij! Wim had last van manische depressiviteit en van een
alcoholverslaving. Hij pleegde zware feiten. Nu drinkt hij geen druppel meer. Hij is genezen
verklaard. Behoedzaam neemt hij zijn medicamenten. Wim en Vera wonen samen. Ze zijn een
koppel. Wim en Vera hebben elkaar ontmoet in de psychiatrie. Al snel voelden ze de vonk
overslaan, maar ze hielden zich in. Ze hoorden daar uiterst voorzichtig te zijn. Zeker in deze
instituten. Ze doen nu beiden vrijwilligerswerk. Soms genieten ze van hun samen-zijn, maar ook
proeven ze graag van het alleen zijn thuis.
5. 1 ONT OEREKENINGSVA TBA A R: BEGRIPSOMSCHRIJV ING
Ontoerekeningsvatbaarheid
De interneringsprocedure
Internering: ontoerekeningsvatbaar (niet verantwoordelijk) verklaard voor strafbare feiten.
Juridisch – strafrechtelijk begrip
Interneringswet 5 mei 2014
Misdaad - Wanbedrijf (strafwetboek)
Fysieke – psychische integriteit van derden aangetast
'Geestesstoornis' – controle over daden (ook op moment van berechtiging)
Kans op recidive
Verblijfplaats/voorziening OF voorlopige hechtenis
Er MOET een psychiatrisch deskundingenonderzoek zijn
Deze mensen moeten hiervoor opgeleid zijn
(Medisch-psychiatrisch vs. sociaal-pedagogisch!)
Veiligheidsmaatregel ≠ straf, veroordeling
4
