Klinisch wetenschappelijk handelen - statistiek
KWH 1 - DEEL STATISTIEK – ILSE SMITS
HOOFDSTUK 1 - DOEL VAN DE STATISTIEK BINNEN DE OPLEIDING
1.1. ONDERDELEN BINNEN DE STATISTIEK
We kunnen statistiek indelen in 2 grote domeinen:
1) Beschrijvende statistiek (fase 1)
Binnen deze tak worden de gegevens (verdeling) van een steekproef voorgesteld zodat ze verder
geïnterpreteerd kunnen worden naar spreiding
De voorstelling kan gebeuren via grafieken, frequentietabellen of kengetallen (centrummaten en
spreidingsmaten)
2) Inductieve statistiek (fase 2)
Binnen deze tak worden de resultaten van de steekproeven in relatie gebracht tot de populatie en
andere steekproeven
Generalisatie van uitspraken zijn mogelijk rond verbanden & verschillen
1.2. KLINISCH DOEL
- Logopedie = gedragswetenschap → we bestuderen het gedrag van mensen op verschillende vlakken en
trachten dit bij te sturen
- Lijn recht tegenover natuurwetenschap: deterministische wetmatigheden worden bestudeerd,
uitkomsten zijn steeds hetzelfde (bv. appel valt altijd naar beneden).
- In gedragswetenschappen hebben uitspraken eerder probabilistisch karakter → waarschijnlijkheden
(bv. meisjes scoren in de meeste gevallen hoger op een taaltest dan jongens)
- Gedrag kan worden gewijzigd door op systematische manier verandering aan te pakken
o Systematisch = gebeurt steeds op dezelfde manier, onder gecontroleerde omstandigheden
o Hiervoor gestandaardiseerde tests en therapieprogramma’s nodig
Van groot belang de omstandigheden en klinische situaties te doorgronden en algemeenheden te formuleren
- Enkel op die manier mogelijk op basis van kleine groepen uitspraken te doen over grotere groepen, wat
het uiteindelijke doel is
- Statistiek is hier niet het doel op zich, wel hulpmiddel
Diagnostiek en evaluatie:
- LA gebruiken statistiek om tot EB beoordelen en diagnosticeren van spraak-, taal-, leer-, gehoor- en
slikstoornissen bij pt te komen
- Ze kunnen bv normatieve gegevens gebruiken of nagaan of een specifieke groep verschilt van een
normgroep of niet
Behandelingsevaluatie:
- LA gebruiken statistiek om op wetenschappelijk verantwoorde manier de effectiviteit van de behandeling
te evalueren
- Bv: statistische tests gebruiken om te bepalen of behandeling tot verbetering heeft geleid
Klinische besluitvorming:
- Statistiek kan LA helpen bij nemen van klinische beslissingen, zoals bepalen van meest geschikte
interventiestrategieën voor specifieke patiënt of interpreteren van diagnostische testresultaten
Pagina 1 van 68
,Klinisch wetenschappelijk handelen - statistiek
Risicobeoordeling:
- Statistiek kan LA helpen bij verantwoord identificeren van risicofactoren waardoor ze preventieve
maatregelen kunnen nemen en vroege interventies kunnen bieden om de ontwikkeling van deze
stoornissen af te remmen
1.3. ONDERZOEK DOEL
Doel:
- Rechtstreeks gericht op klinische praktijk
- Basis aan wetenschappelijk onderzoek uitbouwen
Onderzoek en evidence based practice:
- LA gebruiken statistiek om onderzoek te doen naar stoornissen, maar ook naar de effectiviteit van
bepaalde behandelingen
- Ze doen beroep op wetenschappelijke informatie om beroepsmatig handelen steeds bij te sturen o.b.v.
beschikbare nieuwe kennis
1.3.1. ONDERZOEKSKENMERKEN
Toegepast onderzoek gaat over onderzoek dat o.b.v. waarnemingen probeert ware en algemene uitspraken
te doen over de werkelijkheid → resultaat = uitspraak, bewering waarin 1/meer objecten een eigenschap
wordt toegeschreven
Bv: kinderen met taalontwikkelingsproblemen vertonen in eerste leerjaar ook leesproblemen
Wetenschappelijk verantwoord onderzoek moet voldoen aan volgende voorwaarden:
- Objectiviteit
o Geen vooroordelen van onderzoekers
o Pure observatie van werkelijkheid
o Resultaat = vaststelling ≠ beoordeling
- Controleerbaarheid
o Duidelijk zijn over hoe uitspraak gevonden werd en hoe er te werk is gegaan
o Eenieder kan resultaat controleren
- Herhaalbaarheid
o Duidelijkheid over werkwijze zorgt voor mogelijkheid ten allen tijde volledige onderzoek in exacte
omstandigheden te herhalen
- Systematiek
o Onderzoek is opeenvolging van logisch doordachte stappen die een lijn vormen
1.3.2. ONDERZOEKSFASEN
- Fase 1 = probleemstelling → vraagstelling en hypothese
- Ontwerp:
o Wat en hoe waarnemen = fase 2 → operationalisering
o Wie waarnemen = fase 3 → steekproeftrekking
- Fase 4 = gegevensverzameling
- Fase 5 = analyse van resultaten
- Fase 6 = rapportering
Pagina 2 van 68
,Klinisch wetenschappelijk handelen - statistiek
FASE 1 = PROBLEEMSTELLING: VRAAGSTELLING EN HYPOTHESE
Vraagstelling vloeit voort uit theorie of uit concreet probleem → afhankelijk van type onderzoek zal
vraagstelling op één van deze twee problemen gericht zijn
- Gericht op uitwerken van theorieën en wetmatigheden, vooral op
universitair niveau
- Richt zich op verwerven van nieuwe kennis en begrijpen van
fundamentele principes van fenomeen
Fundamenteel onderzoek
- Doel = uitbreiden van wetenschappelijke kennis
- Vaak gedreven door nieuwsgierigheid
- Geen directe praktische toepassing, maar is theoretisch en
exploratief
- Gericht op oplossen van specifieke, praktische problemen o.b.v.
waarnemingen
- Direct doel voor ogen
Toegepast onderzoek - Resultaten bedoeld om toe te passen in praktijk
- Bouwt vaak voort op inzichten uit fundamenteel onderzoek
- Gericht op directe praktische toepassingen, vaak pragmatisch en
doelgericht
Beide zijn essentieel en complementair!
Er kan vraag gesteld worden naar secundaire gegevens = onderzoeker gaat na wat andere onderzoekers al
vastgesteld hebben rond dat thema = literatuurstudie (hierbij geen statistische analyse)
Bij vraag naar primaire gegevens zal wel statistische analyse van toepassing zijn. Dit kan gaan over:
- Relatie tussen omgeving en gedrag/vaardigheden
o Bv: heeft achtergrondlawaai invloed op articulatie van jonge kinderen?
- Wijziging in meting en in tijd
o Herhaalde metingen (repeated measures)
o Bv: heeft therapie na 2 weken een gunstig effect?
- Voorkomen van een kenmerk in een groep
o Bv: hoeveel % van logopedisten volgt bijscholing?
- Verschillen tussen diverse groepen
o Bv: hebben jongens meer kans op dyslexie dan meisjes?
- Samenhang tussen variabelen
o Bv. is er een samenhang tussen articulatie en sociale betrokkenheid?
De onderzoeksvraag moet aan een aantal voorwaarden voldoen om duidelijk en objectief te zijn:
- Specifieke termen bevatten
- Vraagvorm hebben
- Niet oordelend vragen
- Je mag wel een richting aangeven
o Bv: hebben kinderen meer blokkeringen als ze onder tijdsdruk moeten praten?
De vraagstelling binnen onderzoek geeft aanleiding tot het uitspreken van een hypothese als uitspraak. Zo
komen we tot een opeenvolging als volgt:
- Probleemstelling
- Vraagstelling = onderzoeksvraag
- Hypothese
Pagina 3 van 68
, Klinisch wetenschappelijk handelen - statistiek
Voorbeeld 1 van een vraagstelling:
- Probleemstelling = audioloog vraagt zich af of er toevallig meer mensen uit de buurt van een industriële
zone op consultatie komen
- Vraagstelling = onderzoeksvraag = Heeft de leefomgeving (industrie) een significante invloed op het
gehoor?
- Hypothese = leefomgeving heeft significant effect op het gehoor
Voorbeeld 2 van een vraagstelling:
- Concreet probleem = Ik voel als logopedist dat kinderen van ouders die veel voorlezen, sterker zijn in het
lezen.
- Vraagstelling = Bestaat er een positief verband tussen de mate van voorleesgedrag bij ouders en de
leesprestaties van kinderen?
- Onderzoekshypothese = Het voorleesgedrag van ouders heeft een positief effect op de leesprestaties
van hun kinderen.
FASE 2 = OPERATIONALISERING
De onderzoekshypothese wordt gesteld in termen van meetbare kenmerken = variabelen
De methodiek wordt vastgelegd en de statistische analyses worden gekozen nog voor de eerste meting wordt
uitgevoerd!
Operationaliseren = transformeren van een begrip tot een meetbare variabele (meer info hoofdstuk 3)
FASE 3 = STEEKPROEFOPZET
Zie onderdeel “onderzoeksvaardigheden”
FASE 4 = GEGEVENSVERZAMELING
Afhankelijk van de variabele:
- Uitvoeren van experiment:
o Toets afnemen (bv. rekentest)
o Observeren Tellen (turven) van gedrag (bv. hoe vaak kucht leerkracht in 1 uur)
- Vragenlijst laten invullen (survey- of enquêteonderzoek)
o Antwoorden verzamelen via een Likertschaal (0 = helemaal niet akkoord, 5 = helemaal akkoord)
Gegevens systematisch weergegeven in datamatrix → Excel (eerder beperkt), SPSS, Jamovi, …
FASE 5 = BESCHRIJVEN EN ANALYSE VAN DE GEGEVENS
Na resultaten ingevoerd te hebben in databank kunnen we gegevens overzichtelijk voorstellen binnen
descriptieve statistiek, wat op verschillende manieren kan:
- Frequentieverdeling
- Grafische voorstelling van resultaten
- Bepaling van centrale tendens en variabiliteit
o Gemiddelde, mediaan, modus
o SD, variantie, Interkwartiel
o Percentiel, z-scores
o Kruistabellen en andere
De toetsende/inductieve statistiek zorgt dat we uitspraken kunnen doen voor de vraagstellingen en
hypotheses op basis van de verzamelde gegevens binnen de steekproef over de populatie = gebaseerd op
het inductief redeneren
Pagina 4 van 68
KWH 1 - DEEL STATISTIEK – ILSE SMITS
HOOFDSTUK 1 - DOEL VAN DE STATISTIEK BINNEN DE OPLEIDING
1.1. ONDERDELEN BINNEN DE STATISTIEK
We kunnen statistiek indelen in 2 grote domeinen:
1) Beschrijvende statistiek (fase 1)
Binnen deze tak worden de gegevens (verdeling) van een steekproef voorgesteld zodat ze verder
geïnterpreteerd kunnen worden naar spreiding
De voorstelling kan gebeuren via grafieken, frequentietabellen of kengetallen (centrummaten en
spreidingsmaten)
2) Inductieve statistiek (fase 2)
Binnen deze tak worden de resultaten van de steekproeven in relatie gebracht tot de populatie en
andere steekproeven
Generalisatie van uitspraken zijn mogelijk rond verbanden & verschillen
1.2. KLINISCH DOEL
- Logopedie = gedragswetenschap → we bestuderen het gedrag van mensen op verschillende vlakken en
trachten dit bij te sturen
- Lijn recht tegenover natuurwetenschap: deterministische wetmatigheden worden bestudeerd,
uitkomsten zijn steeds hetzelfde (bv. appel valt altijd naar beneden).
- In gedragswetenschappen hebben uitspraken eerder probabilistisch karakter → waarschijnlijkheden
(bv. meisjes scoren in de meeste gevallen hoger op een taaltest dan jongens)
- Gedrag kan worden gewijzigd door op systematische manier verandering aan te pakken
o Systematisch = gebeurt steeds op dezelfde manier, onder gecontroleerde omstandigheden
o Hiervoor gestandaardiseerde tests en therapieprogramma’s nodig
Van groot belang de omstandigheden en klinische situaties te doorgronden en algemeenheden te formuleren
- Enkel op die manier mogelijk op basis van kleine groepen uitspraken te doen over grotere groepen, wat
het uiteindelijke doel is
- Statistiek is hier niet het doel op zich, wel hulpmiddel
Diagnostiek en evaluatie:
- LA gebruiken statistiek om tot EB beoordelen en diagnosticeren van spraak-, taal-, leer-, gehoor- en
slikstoornissen bij pt te komen
- Ze kunnen bv normatieve gegevens gebruiken of nagaan of een specifieke groep verschilt van een
normgroep of niet
Behandelingsevaluatie:
- LA gebruiken statistiek om op wetenschappelijk verantwoorde manier de effectiviteit van de behandeling
te evalueren
- Bv: statistische tests gebruiken om te bepalen of behandeling tot verbetering heeft geleid
Klinische besluitvorming:
- Statistiek kan LA helpen bij nemen van klinische beslissingen, zoals bepalen van meest geschikte
interventiestrategieën voor specifieke patiënt of interpreteren van diagnostische testresultaten
Pagina 1 van 68
,Klinisch wetenschappelijk handelen - statistiek
Risicobeoordeling:
- Statistiek kan LA helpen bij verantwoord identificeren van risicofactoren waardoor ze preventieve
maatregelen kunnen nemen en vroege interventies kunnen bieden om de ontwikkeling van deze
stoornissen af te remmen
1.3. ONDERZOEK DOEL
Doel:
- Rechtstreeks gericht op klinische praktijk
- Basis aan wetenschappelijk onderzoek uitbouwen
Onderzoek en evidence based practice:
- LA gebruiken statistiek om onderzoek te doen naar stoornissen, maar ook naar de effectiviteit van
bepaalde behandelingen
- Ze doen beroep op wetenschappelijke informatie om beroepsmatig handelen steeds bij te sturen o.b.v.
beschikbare nieuwe kennis
1.3.1. ONDERZOEKSKENMERKEN
Toegepast onderzoek gaat over onderzoek dat o.b.v. waarnemingen probeert ware en algemene uitspraken
te doen over de werkelijkheid → resultaat = uitspraak, bewering waarin 1/meer objecten een eigenschap
wordt toegeschreven
Bv: kinderen met taalontwikkelingsproblemen vertonen in eerste leerjaar ook leesproblemen
Wetenschappelijk verantwoord onderzoek moet voldoen aan volgende voorwaarden:
- Objectiviteit
o Geen vooroordelen van onderzoekers
o Pure observatie van werkelijkheid
o Resultaat = vaststelling ≠ beoordeling
- Controleerbaarheid
o Duidelijk zijn over hoe uitspraak gevonden werd en hoe er te werk is gegaan
o Eenieder kan resultaat controleren
- Herhaalbaarheid
o Duidelijkheid over werkwijze zorgt voor mogelijkheid ten allen tijde volledige onderzoek in exacte
omstandigheden te herhalen
- Systematiek
o Onderzoek is opeenvolging van logisch doordachte stappen die een lijn vormen
1.3.2. ONDERZOEKSFASEN
- Fase 1 = probleemstelling → vraagstelling en hypothese
- Ontwerp:
o Wat en hoe waarnemen = fase 2 → operationalisering
o Wie waarnemen = fase 3 → steekproeftrekking
- Fase 4 = gegevensverzameling
- Fase 5 = analyse van resultaten
- Fase 6 = rapportering
Pagina 2 van 68
,Klinisch wetenschappelijk handelen - statistiek
FASE 1 = PROBLEEMSTELLING: VRAAGSTELLING EN HYPOTHESE
Vraagstelling vloeit voort uit theorie of uit concreet probleem → afhankelijk van type onderzoek zal
vraagstelling op één van deze twee problemen gericht zijn
- Gericht op uitwerken van theorieën en wetmatigheden, vooral op
universitair niveau
- Richt zich op verwerven van nieuwe kennis en begrijpen van
fundamentele principes van fenomeen
Fundamenteel onderzoek
- Doel = uitbreiden van wetenschappelijke kennis
- Vaak gedreven door nieuwsgierigheid
- Geen directe praktische toepassing, maar is theoretisch en
exploratief
- Gericht op oplossen van specifieke, praktische problemen o.b.v.
waarnemingen
- Direct doel voor ogen
Toegepast onderzoek - Resultaten bedoeld om toe te passen in praktijk
- Bouwt vaak voort op inzichten uit fundamenteel onderzoek
- Gericht op directe praktische toepassingen, vaak pragmatisch en
doelgericht
Beide zijn essentieel en complementair!
Er kan vraag gesteld worden naar secundaire gegevens = onderzoeker gaat na wat andere onderzoekers al
vastgesteld hebben rond dat thema = literatuurstudie (hierbij geen statistische analyse)
Bij vraag naar primaire gegevens zal wel statistische analyse van toepassing zijn. Dit kan gaan over:
- Relatie tussen omgeving en gedrag/vaardigheden
o Bv: heeft achtergrondlawaai invloed op articulatie van jonge kinderen?
- Wijziging in meting en in tijd
o Herhaalde metingen (repeated measures)
o Bv: heeft therapie na 2 weken een gunstig effect?
- Voorkomen van een kenmerk in een groep
o Bv: hoeveel % van logopedisten volgt bijscholing?
- Verschillen tussen diverse groepen
o Bv: hebben jongens meer kans op dyslexie dan meisjes?
- Samenhang tussen variabelen
o Bv. is er een samenhang tussen articulatie en sociale betrokkenheid?
De onderzoeksvraag moet aan een aantal voorwaarden voldoen om duidelijk en objectief te zijn:
- Specifieke termen bevatten
- Vraagvorm hebben
- Niet oordelend vragen
- Je mag wel een richting aangeven
o Bv: hebben kinderen meer blokkeringen als ze onder tijdsdruk moeten praten?
De vraagstelling binnen onderzoek geeft aanleiding tot het uitspreken van een hypothese als uitspraak. Zo
komen we tot een opeenvolging als volgt:
- Probleemstelling
- Vraagstelling = onderzoeksvraag
- Hypothese
Pagina 3 van 68
, Klinisch wetenschappelijk handelen - statistiek
Voorbeeld 1 van een vraagstelling:
- Probleemstelling = audioloog vraagt zich af of er toevallig meer mensen uit de buurt van een industriële
zone op consultatie komen
- Vraagstelling = onderzoeksvraag = Heeft de leefomgeving (industrie) een significante invloed op het
gehoor?
- Hypothese = leefomgeving heeft significant effect op het gehoor
Voorbeeld 2 van een vraagstelling:
- Concreet probleem = Ik voel als logopedist dat kinderen van ouders die veel voorlezen, sterker zijn in het
lezen.
- Vraagstelling = Bestaat er een positief verband tussen de mate van voorleesgedrag bij ouders en de
leesprestaties van kinderen?
- Onderzoekshypothese = Het voorleesgedrag van ouders heeft een positief effect op de leesprestaties
van hun kinderen.
FASE 2 = OPERATIONALISERING
De onderzoekshypothese wordt gesteld in termen van meetbare kenmerken = variabelen
De methodiek wordt vastgelegd en de statistische analyses worden gekozen nog voor de eerste meting wordt
uitgevoerd!
Operationaliseren = transformeren van een begrip tot een meetbare variabele (meer info hoofdstuk 3)
FASE 3 = STEEKPROEFOPZET
Zie onderdeel “onderzoeksvaardigheden”
FASE 4 = GEGEVENSVERZAMELING
Afhankelijk van de variabele:
- Uitvoeren van experiment:
o Toets afnemen (bv. rekentest)
o Observeren Tellen (turven) van gedrag (bv. hoe vaak kucht leerkracht in 1 uur)
- Vragenlijst laten invullen (survey- of enquêteonderzoek)
o Antwoorden verzamelen via een Likertschaal (0 = helemaal niet akkoord, 5 = helemaal akkoord)
Gegevens systematisch weergegeven in datamatrix → Excel (eerder beperkt), SPSS, Jamovi, …
FASE 5 = BESCHRIJVEN EN ANALYSE VAN DE GEGEVENS
Na resultaten ingevoerd te hebben in databank kunnen we gegevens overzichtelijk voorstellen binnen
descriptieve statistiek, wat op verschillende manieren kan:
- Frequentieverdeling
- Grafische voorstelling van resultaten
- Bepaling van centrale tendens en variabiliteit
o Gemiddelde, mediaan, modus
o SD, variantie, Interkwartiel
o Percentiel, z-scores
o Kruistabellen en andere
De toetsende/inductieve statistiek zorgt dat we uitspraken kunnen doen voor de vraagstellingen en
hypotheses op basis van de verzamelde gegevens binnen de steekproef over de populatie = gebaseerd op
het inductief redeneren
Pagina 4 van 68
