ontwikkelingspsychologie
begin boek: groot overzicht
hoofdstuk 1: een inleiding in de ontwikkeling van het kind
‘reageerbuisbaby’ = baby’s die verwekt worden dmv in-vitrofertilisatie (ivf)
Eerste baby’s die zo verwekt werden: kregen veel media-aandacht, wat een gevolg kan
hebben voor hun ontwikkeling (ze voelen zich bv een buitenstaander)
Nu wordt dit vaak gedaan
De omgeving waarin kinderen opgroeien kan heel verschillend zijn, maar toch vertonen hun globale
ontwikkelingslijnen opmerkelijke gelijkenissen.
Ivf roept belangrijke ethische vragen op (bv: oudere vrouwen die zwanger worden).
Ontwikkelingsdeskundigen (waaronder ontwikkelingspsychologen) gaan de ontwikkeling van kinderen
onderzoeken: kijken hoe de biologische erfenis van onze ouders en de omgeving waarin we leven ons
gedrag beïnvloeden. Ze zijn dus geïnteresseerd in de groei en de veranderingen die een kind in zijn
jeugd en adolescentie doormaakt.
Mensen die werkzaam zijn in het onderwijs, de gezondheidszorg en het sociaal werk
gebruiken deze informatie om het welzijn van kinderen te bevorderen
In dit hoofdstuk focussen we ons op het vakgebied van de ontwikkelingspsychologie
1.1 een oriëntatie op de ontwikkelingspsychologie
ontwikkelingspsychologie (of levenslooppsychologie) = de wetenschappelijke studie naar patronen
van groei, verandering en stabiliteit bij mensen vanaf de conceptie tot aan de ouderdom, maar met
een accent op de jaren tot de volwassenheid (hierin volgen veranderingen elkaar het snelste op).
Definitie lijkt eenvoudig, maar dit is misleidend
We gaan dieper in op de verschillende delen van de definitie:
- Wetenschappelijke benadering voor het bestuderen van de groei, verandering en stabiliteit:
hypotheses over de menselijke ontwikkeling toetsen mbv wetenschappelijke werkwijzen
- Ontwikkelingspsychologie richt zich op de menselijke ontwikkeling.
o Universele (algemeen geldende) ontwikkelingsprincipes doorgronden
o Specifieke ontwikkelingsprincipes doorgronden
Bv: invloed van culturele verschillen op de ontwikkeling, unieke aspecten van individuen, de
kenmerken en eigenschappen die de ene mens van de andere onderscheiden
- Ze onderzoeken niet alleen van de manier waarop mensen groeien en veranderen, maar ze
onderzoeken ook de stabiliteit in het leven van kinderen, adolescenten en volwassenen.
o Ze vragen zich enerzijds af op welke gebieden en in welke perioden in het leven
mensen veranderen en groeien
o Ze vragen zich anderzijds af hoe hun gedrag juist overeenkomt met eerder gedrag
1.1.1 de reikwijdte van het vakgebied
de definitie van ontwikkelingspsychologie = globaal
reikwijdte v/h gebied = aanzienlijk
Ontwikkelingspsychologen houden zich bezig met uiteenlopende onderwerpen, maar specialiseren
zich meestal in een thema of leeftijdscategorie.
,Thematische gebieden binnen de ontwikkelingspsychologie
4 centrale thema’s van het onderzoek naar de ontwikkeling van kinderen (= ontwikkelingsdomeinen):
- fysieke ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op de fysieke opbouw van het
lichaam zoals de hersenen, het zenuwstelsel, de spieren, de zintuigen en de behoefte aan
eten, drinken en slaap.
o Kijken naar de invloed van het lichaam op ons gedrag
o Bv: effecten van ondervoeding op het groeitempo en de motorriek van kinderen, of
op het seksuele rijpingsproces tijdens de adolescentie
- cognitieve ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op de intellectuele vermogens
zoals denken, leren, geheugen en probleemoplossing.
o Kijken naar de invloed van de groei en verandering in intellectuele vermogens op ons
gedrag
o Bv: hoe intellectuele vermogens in de loop van de kindertijd veranderen, in hoeverre
er culturele verschillen bestaan in hoe leerlingen hun successen en mislukkingen op
school verklaren, hoe je een trauma uit je kindertijd op latere leeftijd herinnert
- Sociaal-emotionele ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op sociale relaties,
interacties met anderen en op het omgaan met emoties.
o Kijken naar de manier waarop de interacties van mensen en hun sociale relaties in de
loop van hun leven groeien, veranderen en stabiel blijven + kijken naar hoe zij hun
emoties bewust ervaren en greep krijgen op hun emoties
o Bv: uitgaansgedrag van adolescenten, effecten van een klassestructuur op het
emotionele welbevinden van schoolgaande kinderen, seksuele ontwikkeling (bv:
stressbeleving bij homoseksuele adolescenten)
- Persoonlijkheidsontwikkeling: ontwikkeling van duurzame gedragingen en
(karakter)eigenschappen die de ene persoon van de andere onderscheiden
o Afvragen of een mens tijdens zijn leven stabiele, duurzame karaktereigenschappen
bezit
o Morele ontwikkeling kan een speciaal aandachtsgebied zijn, bv: invloed van ouderlijk
gedrag op de ontwikkeling van het besef van goed en kwaad bij kinderen
,Leeftijdsgroepen en individuele verschillen
Ontwikkelingsfasen/-perioden (meestal specialiseert een ontwikkelingspsycholoog zich ook in een
specifieke leeftijdsgroep, naast het thematisch gebied):
- Prenatale periode (conceptie-geboorte)
- Babytijd (geboorte-2j)
- Peuter- en kleutertijd (2-6j)
- Schooltijd (6-12j)
- Adolescentie (12-20j)
Deze globale leeftijdsgroepen zijn sociale constructies, veelal gebaseerd op westers onderzoek.
Sociale constructie = een idee over de realiteit dat weliswaar breed geaccepteerd is, maar afhangt
van de maatschappij en de cultuur op een bepaald moment.
Sommige fases hebben een duidelijk afgebakende grens, anderen niet.
Overgang tussen schooltijd en adolescentie is niet precies afgebakend, omdat de grens tussen deze 2
periodes gebaseerd is op een biologische verandering (begin seksuele rijpingsproces).
Sommigen hanteren meer specifieke ontwikkelingsfasen/-perioden:
- puberteit
o Aparte levensfase
o Bij meisjes rond 11-12j, bij jongens rond 13-14j
o 2 opties: adolescentie is dan de levensfase die pas na de puberteit begint OF de
puberteit is een deel van de adolescentie en vormt dus het begin van de adolescentie
(in dit boek kiezen we voor de 2de optie)
- Prepuberteit
o Periode voorgaand aan de puberteit, waarin al (hormonale) veranderingen in het
lichaam optreden, maar deze nog niet van buitenaf zichtbaar zijn
- Opkomende volwassenheid
o Loopt van de late tienerjaren tot midden 20
o Mensen zijn niet langer adolescenten, maar hebben evenmin de
verantwoordelijkheden van de volwassenheid volledig op zich genomen
o Ze proberen nog steeds verschillende identiteiten uit en zijn bezig met zelfverkenning
Bij leeftijdsgroepen is het essentieel om te beseffen dat zij het over (vaak westerse) gemiddelden
hebben. Onderlinge verschillen in wanneer je bepaalde mijlpalen bereikt, zijn dus normaal
(veroorzaakt door bv omgeving, biologische variatie…).
Variaties worden alleen opmerkelijk als kinderen grote afwijkingen van het gemiddelde
vertonen (bv later beginnen met praten logopedist inschakelen)
De koppeling tussen thema’s en leeftijden
Door variatie in themagebieden en leeftijdsgroepen, kunnen we specialisten met uiteenlopende
achtergronden zien als deskundigen op het gebied van de ontwikkelingspsychologie.
Psychologen, pedagogen, genetici en artsen zijn enkele vb’en van mensen die gespecialiseerd zijn in
ontwikkeling van kinderen.
Deze diversiteit levert een groot aantal perspectieven en intellectuele rijkdom op. Zo kan het welzijn
van kinderen verbeterd worden in verschillende andere beroepen (zoals leerkrachten,
verpleegkundigen, sociaal werkers, pedagogisch medewerkers in de kinderopvang en beleidsmakers).
, 1.1.1 invloeden op de ontwikkeling: ontwikkelen in een sociale wereld
verschillende generaties:
- babyboomers: geboren vlak na WO II, zij waren adolescent tijdens de flowerpowerbeweging
en opkomst van de Amerikaanse bugerrechtenbeweging met heel veel protesten
- vooroorlogse generatie: kindertijd en tienerjaren in grote financiële achteruitgang
- generatie X
- generatie Y of ‘millenials’: kunnen zich geen leven voorstellen zonder computer, internet en
sociale media
cohort = een groep mensen die rond dezelfde tijd op dezelfde plek zijn geboren
- ieder mens behoort tot een specifieke cohort
- belangrijke sociaal-historische gebeurtenissen (oorlog, hongersnood, epidemie, economische
groei/crisis) hebben mogelijk een gemeenschappelijke invloed op leden van een cohort
- voorzichtig zijn met het idee dat er vastomlijnde generaties zijn die fundamenteel van elkaar
verschillen
- naast de cohort waartoe iemand behoort, zijn er nog veel andere factoren of gebeurtenissen
die een invloed hebben op de ontwikkeling:
o Normatieve gebeurtenissen = voltrekken zich voor de meeste individuen binnen een
groep op dezelfde manier
Historisch bepaalde invloeden op ontwikkeling: omgevingsinvloeden en
biologische invloeden die verbonden zijn aan een specifiek historisch
moment; bv vuurwerkramp, cohorteffecten (= invloeden van cohorten op de
ontwikkeling)
Leeftijdsgebonden invloeden op ontwikkeling: omgevingsinvloeden en
biologische invloeden die gelijk zijn voor mensen in een bepaalde
leeftijdsgroep, ongeacht waar of wanneer ze opgroeien; bv bereiken van
puberteit (lichamelijk), verplicht onderwijs (dit is bij ons vanaf 6j)
Sociaal-culturele invloeden op ontwikkeling: etnische afkomst, sociale klasse,
lidmaatschap van een subcultuur
o Niet-normatieve gebeurtenissen: specifieke gebeurtenissen die plaatsvinden in het
leven van een bepaald persoon, terwijl de meeste andere mensen hier niet mee te
maken krijgen.
Hoe diversiteit de ontwikkeling beïnvloedt
Opvoeden en ontwikkelingsdoelen voor kinderen hangen af van de culturele context, alle culturen
en subculturen hebben hun eigen opvattingen.
Ontwikkelingsspecialisten moeten rekening houden met globale culturele factoren, zoals de
neiging tot:
- Individualisme (vooral in westerse samenlevingen)
- Collectivisme (vooral in Aziatische samenlevingen)
Daarnaast moeten ontwikkelingsspecialisten ook letten op subtielere etnische en sociaal-
economische verschillen en sekseverschillen.
Gevolg: beter beeld krijgen van de manier waarop mensen in hun leven veranderen + ze
kunnen bijdragen aan het verbeteren van de sociale omstandigheden van mensen
begin boek: groot overzicht
hoofdstuk 1: een inleiding in de ontwikkeling van het kind
‘reageerbuisbaby’ = baby’s die verwekt worden dmv in-vitrofertilisatie (ivf)
Eerste baby’s die zo verwekt werden: kregen veel media-aandacht, wat een gevolg kan
hebben voor hun ontwikkeling (ze voelen zich bv een buitenstaander)
Nu wordt dit vaak gedaan
De omgeving waarin kinderen opgroeien kan heel verschillend zijn, maar toch vertonen hun globale
ontwikkelingslijnen opmerkelijke gelijkenissen.
Ivf roept belangrijke ethische vragen op (bv: oudere vrouwen die zwanger worden).
Ontwikkelingsdeskundigen (waaronder ontwikkelingspsychologen) gaan de ontwikkeling van kinderen
onderzoeken: kijken hoe de biologische erfenis van onze ouders en de omgeving waarin we leven ons
gedrag beïnvloeden. Ze zijn dus geïnteresseerd in de groei en de veranderingen die een kind in zijn
jeugd en adolescentie doormaakt.
Mensen die werkzaam zijn in het onderwijs, de gezondheidszorg en het sociaal werk
gebruiken deze informatie om het welzijn van kinderen te bevorderen
In dit hoofdstuk focussen we ons op het vakgebied van de ontwikkelingspsychologie
1.1 een oriëntatie op de ontwikkelingspsychologie
ontwikkelingspsychologie (of levenslooppsychologie) = de wetenschappelijke studie naar patronen
van groei, verandering en stabiliteit bij mensen vanaf de conceptie tot aan de ouderdom, maar met
een accent op de jaren tot de volwassenheid (hierin volgen veranderingen elkaar het snelste op).
Definitie lijkt eenvoudig, maar dit is misleidend
We gaan dieper in op de verschillende delen van de definitie:
- Wetenschappelijke benadering voor het bestuderen van de groei, verandering en stabiliteit:
hypotheses over de menselijke ontwikkeling toetsen mbv wetenschappelijke werkwijzen
- Ontwikkelingspsychologie richt zich op de menselijke ontwikkeling.
o Universele (algemeen geldende) ontwikkelingsprincipes doorgronden
o Specifieke ontwikkelingsprincipes doorgronden
Bv: invloed van culturele verschillen op de ontwikkeling, unieke aspecten van individuen, de
kenmerken en eigenschappen die de ene mens van de andere onderscheiden
- Ze onderzoeken niet alleen van de manier waarop mensen groeien en veranderen, maar ze
onderzoeken ook de stabiliteit in het leven van kinderen, adolescenten en volwassenen.
o Ze vragen zich enerzijds af op welke gebieden en in welke perioden in het leven
mensen veranderen en groeien
o Ze vragen zich anderzijds af hoe hun gedrag juist overeenkomt met eerder gedrag
1.1.1 de reikwijdte van het vakgebied
de definitie van ontwikkelingspsychologie = globaal
reikwijdte v/h gebied = aanzienlijk
Ontwikkelingspsychologen houden zich bezig met uiteenlopende onderwerpen, maar specialiseren
zich meestal in een thema of leeftijdscategorie.
,Thematische gebieden binnen de ontwikkelingspsychologie
4 centrale thema’s van het onderzoek naar de ontwikkeling van kinderen (= ontwikkelingsdomeinen):
- fysieke ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op de fysieke opbouw van het
lichaam zoals de hersenen, het zenuwstelsel, de spieren, de zintuigen en de behoefte aan
eten, drinken en slaap.
o Kijken naar de invloed van het lichaam op ons gedrag
o Bv: effecten van ondervoeding op het groeitempo en de motorriek van kinderen, of
op het seksuele rijpingsproces tijdens de adolescentie
- cognitieve ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op de intellectuele vermogens
zoals denken, leren, geheugen en probleemoplossing.
o Kijken naar de invloed van de groei en verandering in intellectuele vermogens op ons
gedrag
o Bv: hoe intellectuele vermogens in de loop van de kindertijd veranderen, in hoeverre
er culturele verschillen bestaan in hoe leerlingen hun successen en mislukkingen op
school verklaren, hoe je een trauma uit je kindertijd op latere leeftijd herinnert
- Sociaal-emotionele ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op sociale relaties,
interacties met anderen en op het omgaan met emoties.
o Kijken naar de manier waarop de interacties van mensen en hun sociale relaties in de
loop van hun leven groeien, veranderen en stabiel blijven + kijken naar hoe zij hun
emoties bewust ervaren en greep krijgen op hun emoties
o Bv: uitgaansgedrag van adolescenten, effecten van een klassestructuur op het
emotionele welbevinden van schoolgaande kinderen, seksuele ontwikkeling (bv:
stressbeleving bij homoseksuele adolescenten)
- Persoonlijkheidsontwikkeling: ontwikkeling van duurzame gedragingen en
(karakter)eigenschappen die de ene persoon van de andere onderscheiden
o Afvragen of een mens tijdens zijn leven stabiele, duurzame karaktereigenschappen
bezit
o Morele ontwikkeling kan een speciaal aandachtsgebied zijn, bv: invloed van ouderlijk
gedrag op de ontwikkeling van het besef van goed en kwaad bij kinderen
,Leeftijdsgroepen en individuele verschillen
Ontwikkelingsfasen/-perioden (meestal specialiseert een ontwikkelingspsycholoog zich ook in een
specifieke leeftijdsgroep, naast het thematisch gebied):
- Prenatale periode (conceptie-geboorte)
- Babytijd (geboorte-2j)
- Peuter- en kleutertijd (2-6j)
- Schooltijd (6-12j)
- Adolescentie (12-20j)
Deze globale leeftijdsgroepen zijn sociale constructies, veelal gebaseerd op westers onderzoek.
Sociale constructie = een idee over de realiteit dat weliswaar breed geaccepteerd is, maar afhangt
van de maatschappij en de cultuur op een bepaald moment.
Sommige fases hebben een duidelijk afgebakende grens, anderen niet.
Overgang tussen schooltijd en adolescentie is niet precies afgebakend, omdat de grens tussen deze 2
periodes gebaseerd is op een biologische verandering (begin seksuele rijpingsproces).
Sommigen hanteren meer specifieke ontwikkelingsfasen/-perioden:
- puberteit
o Aparte levensfase
o Bij meisjes rond 11-12j, bij jongens rond 13-14j
o 2 opties: adolescentie is dan de levensfase die pas na de puberteit begint OF de
puberteit is een deel van de adolescentie en vormt dus het begin van de adolescentie
(in dit boek kiezen we voor de 2de optie)
- Prepuberteit
o Periode voorgaand aan de puberteit, waarin al (hormonale) veranderingen in het
lichaam optreden, maar deze nog niet van buitenaf zichtbaar zijn
- Opkomende volwassenheid
o Loopt van de late tienerjaren tot midden 20
o Mensen zijn niet langer adolescenten, maar hebben evenmin de
verantwoordelijkheden van de volwassenheid volledig op zich genomen
o Ze proberen nog steeds verschillende identiteiten uit en zijn bezig met zelfverkenning
Bij leeftijdsgroepen is het essentieel om te beseffen dat zij het over (vaak westerse) gemiddelden
hebben. Onderlinge verschillen in wanneer je bepaalde mijlpalen bereikt, zijn dus normaal
(veroorzaakt door bv omgeving, biologische variatie…).
Variaties worden alleen opmerkelijk als kinderen grote afwijkingen van het gemiddelde
vertonen (bv later beginnen met praten logopedist inschakelen)
De koppeling tussen thema’s en leeftijden
Door variatie in themagebieden en leeftijdsgroepen, kunnen we specialisten met uiteenlopende
achtergronden zien als deskundigen op het gebied van de ontwikkelingspsychologie.
Psychologen, pedagogen, genetici en artsen zijn enkele vb’en van mensen die gespecialiseerd zijn in
ontwikkeling van kinderen.
Deze diversiteit levert een groot aantal perspectieven en intellectuele rijkdom op. Zo kan het welzijn
van kinderen verbeterd worden in verschillende andere beroepen (zoals leerkrachten,
verpleegkundigen, sociaal werkers, pedagogisch medewerkers in de kinderopvang en beleidsmakers).
, 1.1.1 invloeden op de ontwikkeling: ontwikkelen in een sociale wereld
verschillende generaties:
- babyboomers: geboren vlak na WO II, zij waren adolescent tijdens de flowerpowerbeweging
en opkomst van de Amerikaanse bugerrechtenbeweging met heel veel protesten
- vooroorlogse generatie: kindertijd en tienerjaren in grote financiële achteruitgang
- generatie X
- generatie Y of ‘millenials’: kunnen zich geen leven voorstellen zonder computer, internet en
sociale media
cohort = een groep mensen die rond dezelfde tijd op dezelfde plek zijn geboren
- ieder mens behoort tot een specifieke cohort
- belangrijke sociaal-historische gebeurtenissen (oorlog, hongersnood, epidemie, economische
groei/crisis) hebben mogelijk een gemeenschappelijke invloed op leden van een cohort
- voorzichtig zijn met het idee dat er vastomlijnde generaties zijn die fundamenteel van elkaar
verschillen
- naast de cohort waartoe iemand behoort, zijn er nog veel andere factoren of gebeurtenissen
die een invloed hebben op de ontwikkeling:
o Normatieve gebeurtenissen = voltrekken zich voor de meeste individuen binnen een
groep op dezelfde manier
Historisch bepaalde invloeden op ontwikkeling: omgevingsinvloeden en
biologische invloeden die verbonden zijn aan een specifiek historisch
moment; bv vuurwerkramp, cohorteffecten (= invloeden van cohorten op de
ontwikkeling)
Leeftijdsgebonden invloeden op ontwikkeling: omgevingsinvloeden en
biologische invloeden die gelijk zijn voor mensen in een bepaalde
leeftijdsgroep, ongeacht waar of wanneer ze opgroeien; bv bereiken van
puberteit (lichamelijk), verplicht onderwijs (dit is bij ons vanaf 6j)
Sociaal-culturele invloeden op ontwikkeling: etnische afkomst, sociale klasse,
lidmaatschap van een subcultuur
o Niet-normatieve gebeurtenissen: specifieke gebeurtenissen die plaatsvinden in het
leven van een bepaald persoon, terwijl de meeste andere mensen hier niet mee te
maken krijgen.
Hoe diversiteit de ontwikkeling beïnvloedt
Opvoeden en ontwikkelingsdoelen voor kinderen hangen af van de culturele context, alle culturen
en subculturen hebben hun eigen opvattingen.
Ontwikkelingsspecialisten moeten rekening houden met globale culturele factoren, zoals de
neiging tot:
- Individualisme (vooral in westerse samenlevingen)
- Collectivisme (vooral in Aziatische samenlevingen)
Daarnaast moeten ontwikkelingsspecialisten ook letten op subtielere etnische en sociaal-
economische verschillen en sekseverschillen.
Gevolg: beter beeld krijgen van de manier waarop mensen in hun leven veranderen + ze
kunnen bijdragen aan het verbeteren van de sociale omstandigheden van mensen
