Psychopathologie
Psychopathologie
Valérie De Muynck
1
, Psychopathologie
Hoofdstuk 1 - Introductie
1.1 Inleiding
Psychopathologie = deelgebied v.d. psychiatrie en psychologie dat zich bezighoudt met beschrijven
van psychische stoornissen, oorzaken en behandelingen.
Psychiatrie = medisch specialisme dat zich richt op diagnostiek en behandeling van psychische
stoornissen.
Psychische stoornis = geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragspatronen gekenmerkt
door o.a. een storing in het functioneren en persoonlijk lijden.
Symptoom = specifieke kenmerken/eigenschappen die passen bij een bepaalde psychische stoornis.
7 tot 10 % v.d. bevolking geeft aan eens in hun leven stemmen te hebben gehoord. Diagnostisch
criterium als stemmen horen is geen vaststaand gegeven, maar tijd- en cultuurgebonden.
Arme mensen ontwikkelen doorgaans ernstigere psychische stoornissen. De verschillen die we tussen
de groepen vinden, zouden dus door armoede bepaald kunnen worden en niet door etniciteit.
Wat is afwijkend gedrag?
Een fundamenteel vraagstuk in de wereld v.d. geestelijke gezondheidszorg en in de maatschappij is
waar de grens ligt tussen ‘normaal’ en ‘afwijkend.
Veel gedragingen balanceren op de grens van normaal en afwijkend.
Vb. is het hebben van een piercing afwijkend of gewoon een modegril?
D.w.z. dat het classificeren van psychische stoornissen een klinisch oordeel vereist en niet berust op de
uitkomst van een test of andere onomstotelijke feiten.
Het eerste en belangrijkste aspect v.h. beschrijven van afwijkende emoties, gedachten en gedragingen
→ wat ‘normaal’ en ‘abnormaal’, ‘afwijkend’ of ‘gestoord’ is, hangt grotendeels af van:
✓ Tijd
✓ Plaats
✓ Persoon
✓ Sociaal-culturele omgeving.
2
, Psychopathologie
1.2 Hoe noemen en definiëren we afwijkend gedrag?
Criteria voor afwijkend gedrag
1. Uitzonderlijk
• Dingen zien die er niet zijn.
✓ In onze cultuur bijna altijd als afwijkend beschouwd.
✓ In niet-Westerse culturen zijn stemmen horen en andere vormen van hallucinatie
niet uitzonderlijk.
• Gevoelens van intense paniek in alledaagse situaties.
‘Uitzonderlijk’ op zichzelf is niet voldoende om gedrag afwijkend te noemen.
Toch is het vaak de maatstaf bij de beoordeling van abnormaliteit.
Vb. slechts 1 persoon kan een record vestigen, die dan een uitzondering vormt t.o.v. anderen, maar
we vinden hem niet afwijkend.
2. Sociaal afwijkend
• Alle samenlevingen hebben normen (maatstaven) die bepalen welke vormen van gedrag
acceptabel zijn in een bepaalde context.
Normen ontwikkelen zich uit de gewoonten en opvattingen van een bepaalde groep mensen.
→ geen relatieve maatstaven en geen universele waarheden.
Vb. alle behandelaars moeten zich afvragen of gedrag normaal of afwijkend is, en moeten dus
rekening houden met culturele verschillen.
• Wat de ene generatie afwijkend vindt, kan de volgende generatie normaal vinden.
Vb. homoseksualiteit.
Als de beslissing over normaal of afwijkend gedrag wordt gebaseerd op sociale normen, kan de
neiging ontstaan om mensen die niet voldoen aan die sociale norm als geestelijk gestoord te
bestempelen.
3. Foute perceptie of interpretatie v.d. realiteit
Normaal gesproken vormen onze zintuigen en cognitieve processen een accurate mentale
representatie van onze omgeving.
Vb. Als iemand hallucineert, of waant wordt dat in onze cultuur gewoonlijk opgevat als teken van
een onderliggende psychische stoornis.
3
, Psychopathologie
4. Aanzienlijk emotioneel lijden
Persoonlijk lijden als gevolg van problematische emoties (vb. angst, depressie,…), kan afwijkend
zijn. Soms zijn deze echter normale reacties op een situatie, waardoor de afwezigheid van een
emotionele reactie juist abnormaal/afwijkend is tenzij ze lange tijd na de aanleiding nog altijd
hevig aanwezig zijn.
5. Ongepast of contraproductief gedrag
• Gedrag dat onprettige gevoelens oproept.
• Gedrag dat ons beperkt in ons vermogen om bepaalde rollen te vervullen, of ons ervan
weerhoudt om ons aan onze omgeving aan te passen.
Vb. zwaar alcoholgebruik.
Het gedrag is niet productief of nuttig voor de persoon, maar belemmert iemand in zijn of haar
functioneren.
Vb. veelvuldig controleren v.h. slot v.d. deur, zich veel te vaak en grondig wassen,…
6. Gevaar
Gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene of anderen. Ook hier is de sociale context van
groot belang.
Vb. mensen die zichzelf willen doden of gewelddadig gedrag vertonen.
Afhankelijk v.d. situatie wegen sommige criteria zwaarder dan andere, maar in de meeste gevallen
gebruiken deskundigen een combinatie ervan.
Filosofen, artsen, natuurwetenschappers en psychologen kijken allemaal vanuit verschillende
invalshoeken naar afwijkend gedrag. Geen enkel model is allesomvattend.
Vb. in de wetenschap is het gebruikelijk om vanuit een bepaalde invalshoek modellen op te stellen die
emoties, gedachten en gedrag van mensen kunnen verklaren.
Culturele aspecten van afwijkend gedrag
Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende
culturen een andere inhoud en betekenis hebben.
Trepanatie = procedure waarbij men een gat in de schedel maakt.
Er wordt vermoed dat het gebruik een antieke vorm van chirurgie
is (slachtoffer bevrijden van demonen?, zie fig.).
4
, Psychopathologie
1.3 Historische visie op afwijkend gedrag
A. Griekse Oudheid: Hippocrates (ca. 460-370 v.Chr.)
• Beroemde arts.
• Stellen dat ziekten van lichaam en geest het gevolg zijn van natuurlijke oorzaken i.p.v.
bezetenheid door bovennatuurlijke geesten.
• Stelde dat gezondheid van lichaam en geest wordt bepaald door een evenwicht (overvloed)
in de humores (lichaamssappen):
✓ Slijm (traag persoon)
✓ Zwarte gal (oorzaak depressie/melancholie)
✓ Bloed (vrolijk, zelfverzekerd, optimistisch)
✓ Gele gal (driftig)
• Classificeerde abnormale gedragspatronen a.d.h.v.
3 hoofdcategorieën (nog steeds herkenbaar):
1. Melancholie = buitensporige depressie
2. Manie = uitzonderlijke opwinding
3. Bezetenheid = schizofrenie
B. Vanaf 700 na C.: Arabische psychiatrie
• Wetenschappelijk psychiatrie met veel aandacht voor behandelingen, theorieën en
diagnostiek.
• Grijpen terug op Griekse inzichten.
Vb. hysterie en melancholie werden nauwkeurig beschreven.
• Mensgerichte benadering van geestesziekten. (waarschijnlijk door de Koran)
• Psychiaters gaan respectvol om met hun patiënten → Leidde tot gedetailleerd overzicht van
psychische stoornissen, behandelingen en gespecialiseerde psychiaters.
Vb. observeerden, registreerden en bestudeerden nauwkeurig de symptomen en hun
veranderingen.
C. Middeleeuwen: exorcisme en heksenvervolging
• In Europa neemt het geloof in bovennatuurlijke oorzaken weer toe.
✓ Bezetenheid v.d. katholieke kerk behandeld met exorcisme en uitdrijvingen.
✓ Heksenvervolging
Vb. Diagnostische test door hen in het water te gooien en te zien of ze zouden drijven
(gebaseerd op het idee dat pure metalen naar de bodem zakken en smelten en
onzuivere naar de oppervlakte opstijgen.)
Vb. Bizar gedrag die we vandaag associëren met schizofrenie.
5
, Psychopathologie
D. 1600: Gekkenhuizen
Overal in Europa werden krankzinnigengestichten/‘gekkenhuizen’ gebouwd. Hier woonden zowel
bedelaars als geestelijk gestoorden in erbarmelijke omstandigheden.
Vb. vastketenen aan bedden, in hun eigen vuil liggen, rondzwerven op het terrein zonder enig
toezicht,...
Publiekstrekkers → Tegen betaling kon met naar de fratsen v.d. bewoners komen kijken.
E. Vanaf 1800: hervormingen
1e helft 19e eeuw:
• Modern Europese tijdperk.
• Inspanningen v.d. Franse artsen: Jean-Baptiste Pussin en Philippe Pinel.
➔ Ontstaan van behandelfilosofie = morele therapie.
• Mensen die afwijkend gedrag vertoonden waren gewoon ziek en hadden daarom recht op
menselijke behandelingen. (vergelijkbaar met de Arabische psychiatrie)
Hun verblijf moest ontspannen, in een respectvolle omgeving zijn zodat ze weer normaal
gaan functioneren.
→ Visie was in die tijd niet populair; men beschouwden hen als geestelijk gestoorden, een
bedreiging voor de samenleving en niet als patiënten.
• In België speelde Joseph Guislain een belangrijke rol als hoofdgeneesheer en later als bouwer
v.h. 1e moderne ‘krankzinnigengesticht’ te Gent in 1857.
2e helft 19e eeuw:
• Idee van 1e helft raakt langzaam in ongenade → periode van apathie.
• Steeds meer psychiatrische ziekenhuizen in V.S.
✓ Angstaanjagende plekken
✓ Dwangbuizen, handboeien, bedden met tralies,…
✓ O.a. riemen ingezet om patiënten in bedwang te houden.
• Tot ver in de jaren 60 werd lobotomie (delen van hersenen verwijderen of bewogen met een
ijspriem boven de oogleden) uitgevoerd waarbij patiënten konden overlijden.
Tot ruim na WOII werden deze behandelingen uitgevoerd in ziekenhuizen die ver v.d. bewoonde
wereld lagen in natuurgebieden. Ze werden weggestopt.
Nieuwe wind in de jaren 50:
✓ Medicinale ontdekkingen
✓ Introductie van nieuwe effectieve medicijnen (antipsychotica, antidepressiva)
✓ Nieuwe therapeutische behandelingen → patiënten konden opnieuw in gewone
maatschappij functioneren.
6
, Psychopathologie
F. Vanaf 1960: kritiek op de psychiatrie
Anti psychiatrische beweging in de jaren 60 en 70:
• Psychische stoornissen bestaan niet, maar zijn een product/gevolg van een zieke
(kapitalistische) maatschappij.
• Wouden meer inspraak en rechten voor patiënten.
• Veel invloed op latere aanpassingen v.d. wetgeving voor rechten v.d psychiatrische patiënt.
Eind 20e/begin 21e eeuw kwamen meer mogelijkheden om patiënten ambulant te behandelen en in de
maatschappij te houden, door nieuwe behandelvormen.
Factoren van invloed op de huidige ontwikkelingen in de geestelijke gezondheidszorg:
1. Inhoudelijk factoren
✓ Evidence-based en practice-based werken.
✓ Specialisering zorg en ontwikkeling van kenniscentra.
✓ Ontwikkeling van effectieve gerichte (psycho)-therapeutische behandelingen.
✓ Toenemend inzicht dat een complexe interactie tussen mens en omgeving aan de basis
ligt van een stoornis.
✓ Ontwikkeling van behandelrichtlijnen.
2. Financieel-economische trends
✓ Spanning tussen financiële ruimte en vraag naar psychiatrische zorg.
✓ Vraag v.d. patiënt en diens oordeel over de zorg wordt meer van belang.
✓ Schaalgrootte van gezondheidsorganisaties neemt toe.
✓ Fusies deels als reactie op financiële noodzaak om kosten te besparen.
3. Cultureel-maatschappelijke factoren
✓ Wisselende tolerantie in de maatschappij t.o.v. mensen met psychische stoornissen en
verslaafden.
✓ Invloed van immigratie op opbouw v.d. bevolking, voorkomen en aard van psychiatrische
problematiek.
✓ Veranderende positie van patiënt naar zorg-consument.
✓ Meer digitale toepassingen, van eHealth en elektronisch patiëntendossier tot online
therapie en VR-behandelingen.
7
, Psychopathologie
Evidence-based medicing
Evidence-based medicine = streven naar gebruikmaken v.h. beste beschikbare bewijs bij het maken
van een keuze voor de behandeling van een patiënt.
De basis v.h. bewijs is verdeeld in 6 stappen:
1. Gevalsbeschrijvingen
2. Verzameling van gevalsbeschrijvingen
3. Open, niet-vergelijkend onderzoek
4. Vergelijkend onderzoek
5. RCT’s (randomised controlled trials); patiënten worden door het lotterijgewijs aan een
behandelconditie toegewezen en verder behandeld.
6. Meta-analyse van RCT’s → Resultaten gebundeld en statistisch bewerkt.
Stap 5 en 6 → Beste bewijs voor de effectiviteit van een behandeling, maar zijn in de praktijk vaak
moeilijk te bereiken door ethische beperkingen en de complexe menselijke natuur.
Deze ontwikkeling roept weerstand op. Veel bewijs komt van nauw opgezette
laboratoriumexperimenten waarin onderzoekers selectief gekozen proefpersonen groepsgewijs
vergelijken. Volgens critici staat dergelijk onderzoek ver weg v.h. ‘echte leven’ en doet het afbreuk aan
de unieke aspecten van elk mens en zijn interactie met de omgeving.
Evidence-based practice
Evidence-based practice = proces waarin een professional besluiten neemt op grond v.d. beste
onderzoeksresultaten, ervaring, voorkeur v.d. patiënt en de
beschikbare hulpmiddelen.
EBM heeft betrekking op groepen patiënten en niet op individuen met hun specifieke persoonlijke
omstandigheden. Ook onderzoek dat kwalitatief van aard is (vb. interviews, observaties, casestudies,…)
is uiterst relevant voor ons begrip van psychiatrische problemen.
Psychopathologie in het digitale tijdperk
Ontdekt dat mensen ’s ochtends rond hun ontbijt het opgewektst zijn en dat het daarna alleen maar
minder wordt. → Mensen voelen zich lekker na een goede nachtrust, maar hun stemming slaat om als
ze in de loop van een lange dag moe of gestrest raken.
Patiënt of client?
Tegenwoordig gebruiken we beide termen door elkaar en afhankelijk v.d. hulpverlener/behandelaar.
Psychologen gebruiken vaak de term client.
Psychiaters en werknemers in de psychiatrie gebruiken de term patiënt.
8
Psychopathologie
Valérie De Muynck
1
, Psychopathologie
Hoofdstuk 1 - Introductie
1.1 Inleiding
Psychopathologie = deelgebied v.d. psychiatrie en psychologie dat zich bezighoudt met beschrijven
van psychische stoornissen, oorzaken en behandelingen.
Psychiatrie = medisch specialisme dat zich richt op diagnostiek en behandeling van psychische
stoornissen.
Psychische stoornis = geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragspatronen gekenmerkt
door o.a. een storing in het functioneren en persoonlijk lijden.
Symptoom = specifieke kenmerken/eigenschappen die passen bij een bepaalde psychische stoornis.
7 tot 10 % v.d. bevolking geeft aan eens in hun leven stemmen te hebben gehoord. Diagnostisch
criterium als stemmen horen is geen vaststaand gegeven, maar tijd- en cultuurgebonden.
Arme mensen ontwikkelen doorgaans ernstigere psychische stoornissen. De verschillen die we tussen
de groepen vinden, zouden dus door armoede bepaald kunnen worden en niet door etniciteit.
Wat is afwijkend gedrag?
Een fundamenteel vraagstuk in de wereld v.d. geestelijke gezondheidszorg en in de maatschappij is
waar de grens ligt tussen ‘normaal’ en ‘afwijkend.
Veel gedragingen balanceren op de grens van normaal en afwijkend.
Vb. is het hebben van een piercing afwijkend of gewoon een modegril?
D.w.z. dat het classificeren van psychische stoornissen een klinisch oordeel vereist en niet berust op de
uitkomst van een test of andere onomstotelijke feiten.
Het eerste en belangrijkste aspect v.h. beschrijven van afwijkende emoties, gedachten en gedragingen
→ wat ‘normaal’ en ‘abnormaal’, ‘afwijkend’ of ‘gestoord’ is, hangt grotendeels af van:
✓ Tijd
✓ Plaats
✓ Persoon
✓ Sociaal-culturele omgeving.
2
, Psychopathologie
1.2 Hoe noemen en definiëren we afwijkend gedrag?
Criteria voor afwijkend gedrag
1. Uitzonderlijk
• Dingen zien die er niet zijn.
✓ In onze cultuur bijna altijd als afwijkend beschouwd.
✓ In niet-Westerse culturen zijn stemmen horen en andere vormen van hallucinatie
niet uitzonderlijk.
• Gevoelens van intense paniek in alledaagse situaties.
‘Uitzonderlijk’ op zichzelf is niet voldoende om gedrag afwijkend te noemen.
Toch is het vaak de maatstaf bij de beoordeling van abnormaliteit.
Vb. slechts 1 persoon kan een record vestigen, die dan een uitzondering vormt t.o.v. anderen, maar
we vinden hem niet afwijkend.
2. Sociaal afwijkend
• Alle samenlevingen hebben normen (maatstaven) die bepalen welke vormen van gedrag
acceptabel zijn in een bepaalde context.
Normen ontwikkelen zich uit de gewoonten en opvattingen van een bepaalde groep mensen.
→ geen relatieve maatstaven en geen universele waarheden.
Vb. alle behandelaars moeten zich afvragen of gedrag normaal of afwijkend is, en moeten dus
rekening houden met culturele verschillen.
• Wat de ene generatie afwijkend vindt, kan de volgende generatie normaal vinden.
Vb. homoseksualiteit.
Als de beslissing over normaal of afwijkend gedrag wordt gebaseerd op sociale normen, kan de
neiging ontstaan om mensen die niet voldoen aan die sociale norm als geestelijk gestoord te
bestempelen.
3. Foute perceptie of interpretatie v.d. realiteit
Normaal gesproken vormen onze zintuigen en cognitieve processen een accurate mentale
representatie van onze omgeving.
Vb. Als iemand hallucineert, of waant wordt dat in onze cultuur gewoonlijk opgevat als teken van
een onderliggende psychische stoornis.
3
, Psychopathologie
4. Aanzienlijk emotioneel lijden
Persoonlijk lijden als gevolg van problematische emoties (vb. angst, depressie,…), kan afwijkend
zijn. Soms zijn deze echter normale reacties op een situatie, waardoor de afwezigheid van een
emotionele reactie juist abnormaal/afwijkend is tenzij ze lange tijd na de aanleiding nog altijd
hevig aanwezig zijn.
5. Ongepast of contraproductief gedrag
• Gedrag dat onprettige gevoelens oproept.
• Gedrag dat ons beperkt in ons vermogen om bepaalde rollen te vervullen, of ons ervan
weerhoudt om ons aan onze omgeving aan te passen.
Vb. zwaar alcoholgebruik.
Het gedrag is niet productief of nuttig voor de persoon, maar belemmert iemand in zijn of haar
functioneren.
Vb. veelvuldig controleren v.h. slot v.d. deur, zich veel te vaak en grondig wassen,…
6. Gevaar
Gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene of anderen. Ook hier is de sociale context van
groot belang.
Vb. mensen die zichzelf willen doden of gewelddadig gedrag vertonen.
Afhankelijk v.d. situatie wegen sommige criteria zwaarder dan andere, maar in de meeste gevallen
gebruiken deskundigen een combinatie ervan.
Filosofen, artsen, natuurwetenschappers en psychologen kijken allemaal vanuit verschillende
invalshoeken naar afwijkend gedrag. Geen enkel model is allesomvattend.
Vb. in de wetenschap is het gebruikelijk om vanuit een bepaalde invalshoek modellen op te stellen die
emoties, gedachten en gedrag van mensen kunnen verklaren.
Culturele aspecten van afwijkend gedrag
Concepten van gezondheid en ziekte kunnen in verschillende
culturen een andere inhoud en betekenis hebben.
Trepanatie = procedure waarbij men een gat in de schedel maakt.
Er wordt vermoed dat het gebruik een antieke vorm van chirurgie
is (slachtoffer bevrijden van demonen?, zie fig.).
4
, Psychopathologie
1.3 Historische visie op afwijkend gedrag
A. Griekse Oudheid: Hippocrates (ca. 460-370 v.Chr.)
• Beroemde arts.
• Stellen dat ziekten van lichaam en geest het gevolg zijn van natuurlijke oorzaken i.p.v.
bezetenheid door bovennatuurlijke geesten.
• Stelde dat gezondheid van lichaam en geest wordt bepaald door een evenwicht (overvloed)
in de humores (lichaamssappen):
✓ Slijm (traag persoon)
✓ Zwarte gal (oorzaak depressie/melancholie)
✓ Bloed (vrolijk, zelfverzekerd, optimistisch)
✓ Gele gal (driftig)
• Classificeerde abnormale gedragspatronen a.d.h.v.
3 hoofdcategorieën (nog steeds herkenbaar):
1. Melancholie = buitensporige depressie
2. Manie = uitzonderlijke opwinding
3. Bezetenheid = schizofrenie
B. Vanaf 700 na C.: Arabische psychiatrie
• Wetenschappelijk psychiatrie met veel aandacht voor behandelingen, theorieën en
diagnostiek.
• Grijpen terug op Griekse inzichten.
Vb. hysterie en melancholie werden nauwkeurig beschreven.
• Mensgerichte benadering van geestesziekten. (waarschijnlijk door de Koran)
• Psychiaters gaan respectvol om met hun patiënten → Leidde tot gedetailleerd overzicht van
psychische stoornissen, behandelingen en gespecialiseerde psychiaters.
Vb. observeerden, registreerden en bestudeerden nauwkeurig de symptomen en hun
veranderingen.
C. Middeleeuwen: exorcisme en heksenvervolging
• In Europa neemt het geloof in bovennatuurlijke oorzaken weer toe.
✓ Bezetenheid v.d. katholieke kerk behandeld met exorcisme en uitdrijvingen.
✓ Heksenvervolging
Vb. Diagnostische test door hen in het water te gooien en te zien of ze zouden drijven
(gebaseerd op het idee dat pure metalen naar de bodem zakken en smelten en
onzuivere naar de oppervlakte opstijgen.)
Vb. Bizar gedrag die we vandaag associëren met schizofrenie.
5
, Psychopathologie
D. 1600: Gekkenhuizen
Overal in Europa werden krankzinnigengestichten/‘gekkenhuizen’ gebouwd. Hier woonden zowel
bedelaars als geestelijk gestoorden in erbarmelijke omstandigheden.
Vb. vastketenen aan bedden, in hun eigen vuil liggen, rondzwerven op het terrein zonder enig
toezicht,...
Publiekstrekkers → Tegen betaling kon met naar de fratsen v.d. bewoners komen kijken.
E. Vanaf 1800: hervormingen
1e helft 19e eeuw:
• Modern Europese tijdperk.
• Inspanningen v.d. Franse artsen: Jean-Baptiste Pussin en Philippe Pinel.
➔ Ontstaan van behandelfilosofie = morele therapie.
• Mensen die afwijkend gedrag vertoonden waren gewoon ziek en hadden daarom recht op
menselijke behandelingen. (vergelijkbaar met de Arabische psychiatrie)
Hun verblijf moest ontspannen, in een respectvolle omgeving zijn zodat ze weer normaal
gaan functioneren.
→ Visie was in die tijd niet populair; men beschouwden hen als geestelijk gestoorden, een
bedreiging voor de samenleving en niet als patiënten.
• In België speelde Joseph Guislain een belangrijke rol als hoofdgeneesheer en later als bouwer
v.h. 1e moderne ‘krankzinnigengesticht’ te Gent in 1857.
2e helft 19e eeuw:
• Idee van 1e helft raakt langzaam in ongenade → periode van apathie.
• Steeds meer psychiatrische ziekenhuizen in V.S.
✓ Angstaanjagende plekken
✓ Dwangbuizen, handboeien, bedden met tralies,…
✓ O.a. riemen ingezet om patiënten in bedwang te houden.
• Tot ver in de jaren 60 werd lobotomie (delen van hersenen verwijderen of bewogen met een
ijspriem boven de oogleden) uitgevoerd waarbij patiënten konden overlijden.
Tot ruim na WOII werden deze behandelingen uitgevoerd in ziekenhuizen die ver v.d. bewoonde
wereld lagen in natuurgebieden. Ze werden weggestopt.
Nieuwe wind in de jaren 50:
✓ Medicinale ontdekkingen
✓ Introductie van nieuwe effectieve medicijnen (antipsychotica, antidepressiva)
✓ Nieuwe therapeutische behandelingen → patiënten konden opnieuw in gewone
maatschappij functioneren.
6
, Psychopathologie
F. Vanaf 1960: kritiek op de psychiatrie
Anti psychiatrische beweging in de jaren 60 en 70:
• Psychische stoornissen bestaan niet, maar zijn een product/gevolg van een zieke
(kapitalistische) maatschappij.
• Wouden meer inspraak en rechten voor patiënten.
• Veel invloed op latere aanpassingen v.d. wetgeving voor rechten v.d psychiatrische patiënt.
Eind 20e/begin 21e eeuw kwamen meer mogelijkheden om patiënten ambulant te behandelen en in de
maatschappij te houden, door nieuwe behandelvormen.
Factoren van invloed op de huidige ontwikkelingen in de geestelijke gezondheidszorg:
1. Inhoudelijk factoren
✓ Evidence-based en practice-based werken.
✓ Specialisering zorg en ontwikkeling van kenniscentra.
✓ Ontwikkeling van effectieve gerichte (psycho)-therapeutische behandelingen.
✓ Toenemend inzicht dat een complexe interactie tussen mens en omgeving aan de basis
ligt van een stoornis.
✓ Ontwikkeling van behandelrichtlijnen.
2. Financieel-economische trends
✓ Spanning tussen financiële ruimte en vraag naar psychiatrische zorg.
✓ Vraag v.d. patiënt en diens oordeel over de zorg wordt meer van belang.
✓ Schaalgrootte van gezondheidsorganisaties neemt toe.
✓ Fusies deels als reactie op financiële noodzaak om kosten te besparen.
3. Cultureel-maatschappelijke factoren
✓ Wisselende tolerantie in de maatschappij t.o.v. mensen met psychische stoornissen en
verslaafden.
✓ Invloed van immigratie op opbouw v.d. bevolking, voorkomen en aard van psychiatrische
problematiek.
✓ Veranderende positie van patiënt naar zorg-consument.
✓ Meer digitale toepassingen, van eHealth en elektronisch patiëntendossier tot online
therapie en VR-behandelingen.
7
, Psychopathologie
Evidence-based medicing
Evidence-based medicine = streven naar gebruikmaken v.h. beste beschikbare bewijs bij het maken
van een keuze voor de behandeling van een patiënt.
De basis v.h. bewijs is verdeeld in 6 stappen:
1. Gevalsbeschrijvingen
2. Verzameling van gevalsbeschrijvingen
3. Open, niet-vergelijkend onderzoek
4. Vergelijkend onderzoek
5. RCT’s (randomised controlled trials); patiënten worden door het lotterijgewijs aan een
behandelconditie toegewezen en verder behandeld.
6. Meta-analyse van RCT’s → Resultaten gebundeld en statistisch bewerkt.
Stap 5 en 6 → Beste bewijs voor de effectiviteit van een behandeling, maar zijn in de praktijk vaak
moeilijk te bereiken door ethische beperkingen en de complexe menselijke natuur.
Deze ontwikkeling roept weerstand op. Veel bewijs komt van nauw opgezette
laboratoriumexperimenten waarin onderzoekers selectief gekozen proefpersonen groepsgewijs
vergelijken. Volgens critici staat dergelijk onderzoek ver weg v.h. ‘echte leven’ en doet het afbreuk aan
de unieke aspecten van elk mens en zijn interactie met de omgeving.
Evidence-based practice
Evidence-based practice = proces waarin een professional besluiten neemt op grond v.d. beste
onderzoeksresultaten, ervaring, voorkeur v.d. patiënt en de
beschikbare hulpmiddelen.
EBM heeft betrekking op groepen patiënten en niet op individuen met hun specifieke persoonlijke
omstandigheden. Ook onderzoek dat kwalitatief van aard is (vb. interviews, observaties, casestudies,…)
is uiterst relevant voor ons begrip van psychiatrische problemen.
Psychopathologie in het digitale tijdperk
Ontdekt dat mensen ’s ochtends rond hun ontbijt het opgewektst zijn en dat het daarna alleen maar
minder wordt. → Mensen voelen zich lekker na een goede nachtrust, maar hun stemming slaat om als
ze in de loop van een lange dag moe of gestrest raken.
Patiënt of client?
Tegenwoordig gebruiken we beide termen door elkaar en afhankelijk v.d. hulpverlener/behandelaar.
Psychologen gebruiken vaak de term client.
Psychiaters en werknemers in de psychiatrie gebruiken de term patiënt.
8
