Sociale psychologie
1 Kennismaking met de sociale psychologie
1.1 Studieobject van de sociale psychologie
1.1.1 Gebiedsomschrijving
Sociale Psychologie volgens Gordon Allport
= De wetenschappelijke studie van de manier waarop de gedachten,
gevoelens en handelingen van mensen beïnvloedt worden door de feitelijke,
voorgestelde of geïmpliceerde aanwezigheid van andere mensen
“ Een wetenschappelijke studie”
➔ In tegenstelling tot intuïtieve kennis of gezond verstand
➔ Beweringen die empirisch getest kunnen worden
Zorgvuldig methodisch onderzoek zorgt voor wetenschappelijke beweringen
Drie methodes voor zoeken naar samenhangen
• Begrijpende of beschrijvende
• Correlationele of vergelijkende
• Experimentele
Hangt af van soort onderwerp dat onderzocht moet worden
• Begrijpende of beschrijvende methode
- kwalitatief
- geen gebruik van cijfermateriaal dat statistisch verwerkt kan worden
- verbale beschrijvingen vh soort samenhangen
- gevalstudies
- nauwgezetter en systematischer dan de intuïtieve benaderingswijze
- niet direct tevreden met eerste verklaring
- onderzoekt alle mogelijke factoren + maakt dan gefundeerde keuze
- Beperking: subjectiviteit
-> onderzoeker zelf maakt keuze van wat hij als de meest waarschijnlijke
Verklaring ziet
-> Positief -> onverwachte nieuwe hypothesen = inspirerend voor verder
• Correlationele methode
- meer zekerheid
- verzamelen van verschillende soorten gegevens bij groep individuen
- statistische bewerkingen doorvoeren
- zien of er bepaalde correlaties zijn
- samenhang van variabelen uitgedrukt in correlatie
- geen oorzakelijk verband
Voorbeeld van een onderzoek
Heeft een veelvuldige blootstelling aan agressie op tv of games een
invloed op agressieve gedrag van mensen?
→ vragenlijst voorleggen aan jongeren waarin frequentie bevraagd wordt
waarmee ze naar agressieve films kijken + test afnemen waarin hun
geneigdheid tot agressief gedrag wordt nagegaan
→ statistische correlatieberekening geeft aan hoe groot de samenhang is
tussen de twee variabelen
1
, Correlatie drukt uit hoe de veranderingen in de ene variabele
samenhangen met verschillen in de andere.
o Positieve correlatie
Wie meer naar agressieve films kijkt, gedraagt zich gemiddeld ook
agressiever
Wie minder naar agressieve films kijkt, gedraagt zich gemiddeld ook
minder agressief
o Negatieve correlatie
Wie meer naar agressieve films kijkt en minder agressief gedrag
vertoont
o Nulcorrelatie
Geen enkel verband tussen beide variabelen
• Experimentele methode
- Maakt het mogelijk om te onderzoeken of een bepaalde variabele
invloed heeft op een andere
- Onafhankelijke variabele: oorzaak
→ variabele die de onderzoeker manipuleert of verandert
- Afhankelijke variabele: gevolg
→ te meten variabele, uitkomst of resultaat waar de onderzoeker naar
kijkt
- Heeft OV echt invloed op AV?
- Onderzoek moet plaatsvinden in situatie die volledig onder controle
gehouden kan worden
- Storende variabele uitschakelen
- Vertrekken van 2 identieke doelgroepen: jongeren met dezelfde leeftijd
en geslacht
- Experimentele groep: ene groep laat men gedurende een zekere tijd
een hoeveelheid agressief filmmateriaal bekijken
- Controlegroep: andere groep krijgt eenzelfde hoeveelheid filmmateriaal
te zien zonder geweld
- Ten slotte: AV wordt bij iedereen gemeten
- Causale of oorzakelijke relatie aantonen
• Empirische cyclus
2
,= er worden niet onmiddellijk vaststaande conclusies getrokken uit de dingen die
de onderzoekers waarnemen, ze zijn slechts een aanleiding om één of enkele
mogelijke verklaringen of hypothesen te formuleren
Hypothesen zullen nadien herhaaldelijk getoetst worden voor ze het statuut
krijgen van een wetenschappelijke verklaring.
Onderzoekers moeten
- Concrete voorspellingen uit afleiden
- Die vervolgens op de proef gesteld worden door ze te confronteren met
nieuwe waarnemingen ( voorkeur: objectief)
“ de gedachten, gevoelens en handelingen van de mensen”
A-B-C model van het gedrag
Affectieve component (gevoelens)
Behaviour of gedragscomponent
Cognitief component ( waarneming, geheugen en denken)
Om wetenschappelijk te zijn:
Innerlijke gedragsaspecten objectief observeerbaar gemaakt worden
- Directe weg: iemand een feitelijke keuze laten maken tussen bep. Objecten
en daaruit afleiden wat zijn concrete voorkeur is
- Indirecte weg: deelnemers een reeks uitspraken laten beoordelen met een
cijfer ( 1 = volkomen oneens , 5 is volkomen eens)
- Voorbeeld: autoritarisme
= de mate waarin iemand er antidemocratische opvattingen op na houdt.
“beïnvloed worden door de feitelijke, voorgestelde of geïmpliceerde
aanwezigheid van anderen”
• Feitelijke of directe aanwezigheid
- Interacties binnen een klas of in voetbalploeg
- Docent in aula die je vraagt om een stukje tekst te lezen
Voorbeeld:
Vrienden die u overhalen om mee te gaan naar een fuif waar je eig niet
naartoe wilt
• Voorgestelde of indirecte aanwezigheid
- Maken van keuzes rekening houdend met de mening van personen die niet
aanwezig zijn
Voorbeeld:
Kiezen van kleding in de winkel
• Geïmpliceerde of verborgen aanwezigheid (indirect)
- Gedrag wordt mee gestuurd door onzichtbare instanties
Voorbeeld:
Reclame, lessenrooster
Enkele aanvullingen op de definitie van Allport
- Ook hoe we zelf actief inspelen op anderen
- Niet altijd bewust of intentioneel
- Bewust (intentionele) beïnvloeding = je weet precies wat je moet zeggen om
je ouders te beïnvloeden
- Onbewuste beïnvloeding = als er 1 iemand op straat naar boven kijkt, gaat de
rest dat ook doen
3
, Conclusie: heel breed terrein en beperkt zich niet tot een apart soort sociale
gedragingen
Het gaat niet om een specifiek gedrag, elk gedrag kan sociaal zijn.
Het gaat om de wijze waarop naar het gedrag wordt gekeken.
1.1.2 De eigen invalshoek van de sociale psychologie
Onderscheid met de sociologie
Sociologie: aandacht voor meer globale groepskenmerken van het gedrag
Psychologie: aandacht voor het individu zelf
Sociale psychologie: aandacht voor het gedrag van individuen, maar dan wel
voor zover het gericht is op het gedrag van anderen of beïnvloed wordt door het
gedrag van anderen
Voorbeeld: Thema agressie
Sociologen
- Maatschappelijk fenomeen
- Afvragen of bepaalde vormen van geweld meer voorkomen bij specifieke
groepen in de samenleving dan bij andere + wat kan aan de basis liggen
Vraag: Zouden de vastgelegde verschillen te maken hebben met
- de al of niet vlotte bereikbaarheid van wapens?
- fenomenen als uitzichtloosheid of gebrek aan normen
- het beklemtonen van competitie en individualisme binnen de samenleving
Sociaal psychologen
- individu en zijn onmiddellijke omgeving
Vragen:
- Wat brengt iemand ertoe om wild om zich heen te slaan of een gerichte daad
van agressie te stellen?
- Wat is de rol van frustratie?
- Hoe komt het dat frustratie soms wel en soms niet leidt tot agressie?
- Wat is de invloed van rolmodellen in de opvoeding of in de film?
- Kunnen hormonen of afwijkende hersenprocessen een rol spelen?
Extra oefening:
Stel dat wetenschappers uit beide disciplines onderzoek willen doen naar het
waarom van het stijgende echtscheidingen. Wat zou hun typische invalshoek
kunnen zijn?
Eigen plaats binnen de psychologie
Iedere specialisatie heeft haar eigen interesse en benaderingswijze
• Ontwikkelingspsychologie
Hoe evolueert het gedrag in zijn verschillende aspecten over de verschillende
levensfasen?
• Algemene psychologie
De basisprocessen van het gedrag, zoals de waarneming, het geheugen en de
emoties worden op zichzelf bestudeerd, zonder in te gaan op specifieke sociale
invloeden.
• Persoonlijkheidspsychologen
Oog voor de innerlijke factoren (aan- of afwezigheid van bepaalde
persoonlijkheidseigenschappen) die aan de basis kunnen liggen van het
gedrag. Disposities
Gedrag wordt door hen verklaard adhv. 1 bron; de aanleg vd persoon
4
1 Kennismaking met de sociale psychologie
1.1 Studieobject van de sociale psychologie
1.1.1 Gebiedsomschrijving
Sociale Psychologie volgens Gordon Allport
= De wetenschappelijke studie van de manier waarop de gedachten,
gevoelens en handelingen van mensen beïnvloedt worden door de feitelijke,
voorgestelde of geïmpliceerde aanwezigheid van andere mensen
“ Een wetenschappelijke studie”
➔ In tegenstelling tot intuïtieve kennis of gezond verstand
➔ Beweringen die empirisch getest kunnen worden
Zorgvuldig methodisch onderzoek zorgt voor wetenschappelijke beweringen
Drie methodes voor zoeken naar samenhangen
• Begrijpende of beschrijvende
• Correlationele of vergelijkende
• Experimentele
Hangt af van soort onderwerp dat onderzocht moet worden
• Begrijpende of beschrijvende methode
- kwalitatief
- geen gebruik van cijfermateriaal dat statistisch verwerkt kan worden
- verbale beschrijvingen vh soort samenhangen
- gevalstudies
- nauwgezetter en systematischer dan de intuïtieve benaderingswijze
- niet direct tevreden met eerste verklaring
- onderzoekt alle mogelijke factoren + maakt dan gefundeerde keuze
- Beperking: subjectiviteit
-> onderzoeker zelf maakt keuze van wat hij als de meest waarschijnlijke
Verklaring ziet
-> Positief -> onverwachte nieuwe hypothesen = inspirerend voor verder
• Correlationele methode
- meer zekerheid
- verzamelen van verschillende soorten gegevens bij groep individuen
- statistische bewerkingen doorvoeren
- zien of er bepaalde correlaties zijn
- samenhang van variabelen uitgedrukt in correlatie
- geen oorzakelijk verband
Voorbeeld van een onderzoek
Heeft een veelvuldige blootstelling aan agressie op tv of games een
invloed op agressieve gedrag van mensen?
→ vragenlijst voorleggen aan jongeren waarin frequentie bevraagd wordt
waarmee ze naar agressieve films kijken + test afnemen waarin hun
geneigdheid tot agressief gedrag wordt nagegaan
→ statistische correlatieberekening geeft aan hoe groot de samenhang is
tussen de twee variabelen
1
, Correlatie drukt uit hoe de veranderingen in de ene variabele
samenhangen met verschillen in de andere.
o Positieve correlatie
Wie meer naar agressieve films kijkt, gedraagt zich gemiddeld ook
agressiever
Wie minder naar agressieve films kijkt, gedraagt zich gemiddeld ook
minder agressief
o Negatieve correlatie
Wie meer naar agressieve films kijkt en minder agressief gedrag
vertoont
o Nulcorrelatie
Geen enkel verband tussen beide variabelen
• Experimentele methode
- Maakt het mogelijk om te onderzoeken of een bepaalde variabele
invloed heeft op een andere
- Onafhankelijke variabele: oorzaak
→ variabele die de onderzoeker manipuleert of verandert
- Afhankelijke variabele: gevolg
→ te meten variabele, uitkomst of resultaat waar de onderzoeker naar
kijkt
- Heeft OV echt invloed op AV?
- Onderzoek moet plaatsvinden in situatie die volledig onder controle
gehouden kan worden
- Storende variabele uitschakelen
- Vertrekken van 2 identieke doelgroepen: jongeren met dezelfde leeftijd
en geslacht
- Experimentele groep: ene groep laat men gedurende een zekere tijd
een hoeveelheid agressief filmmateriaal bekijken
- Controlegroep: andere groep krijgt eenzelfde hoeveelheid filmmateriaal
te zien zonder geweld
- Ten slotte: AV wordt bij iedereen gemeten
- Causale of oorzakelijke relatie aantonen
• Empirische cyclus
2
,= er worden niet onmiddellijk vaststaande conclusies getrokken uit de dingen die
de onderzoekers waarnemen, ze zijn slechts een aanleiding om één of enkele
mogelijke verklaringen of hypothesen te formuleren
Hypothesen zullen nadien herhaaldelijk getoetst worden voor ze het statuut
krijgen van een wetenschappelijke verklaring.
Onderzoekers moeten
- Concrete voorspellingen uit afleiden
- Die vervolgens op de proef gesteld worden door ze te confronteren met
nieuwe waarnemingen ( voorkeur: objectief)
“ de gedachten, gevoelens en handelingen van de mensen”
A-B-C model van het gedrag
Affectieve component (gevoelens)
Behaviour of gedragscomponent
Cognitief component ( waarneming, geheugen en denken)
Om wetenschappelijk te zijn:
Innerlijke gedragsaspecten objectief observeerbaar gemaakt worden
- Directe weg: iemand een feitelijke keuze laten maken tussen bep. Objecten
en daaruit afleiden wat zijn concrete voorkeur is
- Indirecte weg: deelnemers een reeks uitspraken laten beoordelen met een
cijfer ( 1 = volkomen oneens , 5 is volkomen eens)
- Voorbeeld: autoritarisme
= de mate waarin iemand er antidemocratische opvattingen op na houdt.
“beïnvloed worden door de feitelijke, voorgestelde of geïmpliceerde
aanwezigheid van anderen”
• Feitelijke of directe aanwezigheid
- Interacties binnen een klas of in voetbalploeg
- Docent in aula die je vraagt om een stukje tekst te lezen
Voorbeeld:
Vrienden die u overhalen om mee te gaan naar een fuif waar je eig niet
naartoe wilt
• Voorgestelde of indirecte aanwezigheid
- Maken van keuzes rekening houdend met de mening van personen die niet
aanwezig zijn
Voorbeeld:
Kiezen van kleding in de winkel
• Geïmpliceerde of verborgen aanwezigheid (indirect)
- Gedrag wordt mee gestuurd door onzichtbare instanties
Voorbeeld:
Reclame, lessenrooster
Enkele aanvullingen op de definitie van Allport
- Ook hoe we zelf actief inspelen op anderen
- Niet altijd bewust of intentioneel
- Bewust (intentionele) beïnvloeding = je weet precies wat je moet zeggen om
je ouders te beïnvloeden
- Onbewuste beïnvloeding = als er 1 iemand op straat naar boven kijkt, gaat de
rest dat ook doen
3
, Conclusie: heel breed terrein en beperkt zich niet tot een apart soort sociale
gedragingen
Het gaat niet om een specifiek gedrag, elk gedrag kan sociaal zijn.
Het gaat om de wijze waarop naar het gedrag wordt gekeken.
1.1.2 De eigen invalshoek van de sociale psychologie
Onderscheid met de sociologie
Sociologie: aandacht voor meer globale groepskenmerken van het gedrag
Psychologie: aandacht voor het individu zelf
Sociale psychologie: aandacht voor het gedrag van individuen, maar dan wel
voor zover het gericht is op het gedrag van anderen of beïnvloed wordt door het
gedrag van anderen
Voorbeeld: Thema agressie
Sociologen
- Maatschappelijk fenomeen
- Afvragen of bepaalde vormen van geweld meer voorkomen bij specifieke
groepen in de samenleving dan bij andere + wat kan aan de basis liggen
Vraag: Zouden de vastgelegde verschillen te maken hebben met
- de al of niet vlotte bereikbaarheid van wapens?
- fenomenen als uitzichtloosheid of gebrek aan normen
- het beklemtonen van competitie en individualisme binnen de samenleving
Sociaal psychologen
- individu en zijn onmiddellijke omgeving
Vragen:
- Wat brengt iemand ertoe om wild om zich heen te slaan of een gerichte daad
van agressie te stellen?
- Wat is de rol van frustratie?
- Hoe komt het dat frustratie soms wel en soms niet leidt tot agressie?
- Wat is de invloed van rolmodellen in de opvoeding of in de film?
- Kunnen hormonen of afwijkende hersenprocessen een rol spelen?
Extra oefening:
Stel dat wetenschappers uit beide disciplines onderzoek willen doen naar het
waarom van het stijgende echtscheidingen. Wat zou hun typische invalshoek
kunnen zijn?
Eigen plaats binnen de psychologie
Iedere specialisatie heeft haar eigen interesse en benaderingswijze
• Ontwikkelingspsychologie
Hoe evolueert het gedrag in zijn verschillende aspecten over de verschillende
levensfasen?
• Algemene psychologie
De basisprocessen van het gedrag, zoals de waarneming, het geheugen en de
emoties worden op zichzelf bestudeerd, zonder in te gaan op specifieke sociale
invloeden.
• Persoonlijkheidspsychologen
Oog voor de innerlijke factoren (aan- of afwezigheid van bepaalde
persoonlijkheidseigenschappen) die aan de basis kunnen liggen van het
gedrag. Disposities
Gedrag wordt door hen verklaard adhv. 1 bron; de aanleg vd persoon
4
