Elena Vets
Examenvragen filosofie
Zelfstudeervragen bij Hoofdstuk 1 en 2
Hoofdstuk 1. Filosofie en moderne cultuur
1. Volgens Ernest Gellner en Michel Foucault tekent zich in de 17de eeuw een breuk
af tussen het premoderne en moderne denken. Waaruit bestaat die breuk? Welke
rol speelt de opkomst van de moderne wetenschappen (Scienza Nuova) hier in?
Deze breuk ligt in de overgang van een religieus, metafysisch wereldbeeld naar een
mechanistisch wereldbeeld, beïnvloed door de opkomst van de moderne wetenschap
(scienza nuova). In het premoderne denken was de kosmos een geordend, tijdloos geheel,
vaak verbonden met religieuze ideeën. Vanaf de 17e eeuw ontstond een modern rationeel
ideaal dat meer nadruk legde op empirisch onderzoek en de menselijke autonomie.
Hierdoor verloor de klassieke filosofie, gebaseerd op metafysische rede, haar centrale
positie.
2. Wat verstaat Aristoteles onder ‘filosofie’? Leg uit aan de hand van de etymologie
van het begrip filosofie / wijsbegeerte?
Aristoteles definieert filosofie als de zoektocht naar kennis van de "eerste beginselen en
oorzaken" van de werkelijkheid. Deze kennis wordt omwille van zichzelf nagestreefd en
draagt bij aan de vervulling van de menselijke geest en geluk (eudaimonia). De etymologie
van het woord ‘filosofie’ bevestigt dit: het komt van het Griekse philo-sophia, wat "liefde
voor wijsheid" betekent. Filosofie is zowel een wetenschap als een levensleer, die de
menselijke rede gebruikt om de natuur, de mens, en ethische en politieke vraagstukken te
begrijpen.
3. In de premoderne filosofie staat het ideaal van de klassieke rede centraal, in de
moderne filosofie het ideaal van de verlichte rede. Leg het verschil tussen beide
uit.
• klassieke rede (Plato en Aristoteles) gaat uit van een harmonie tussen mens, natuur
en goddelijke principes. De mens participeert met zijn rede aan een tijdloze
kosmische orde en zoekt kennis van onveranderlijke waarheden.
• De verlichte rede (ontstaan in de moderne tijd) benadrukt daarentegen autonomie
en zelfbepaling. Het is een instrumentele en kritische rede, gericht op empirisch
bewijs en vooruitgang. Deze moderniteit benadrukt de maakbaarheid van de wereld
en de mens, in plaats van aanpassing aan een bestaande harmonie
, 4. Geef 3 redenen waarom het zinvol is de geschiedenis van de filosofie te
bestuderen.
1. Zelfverstaan: De geschiedenis van de filosofie helpt ons de wortels en ontwikkeling van
onze moderne cultuur en identiteit te begrijpen.
2. Reflectie: Filosofie biedt niet alleen een overzicht van ideeën, maar fungeert als een
middel voor zelfreflectie en een beter begrip van de mens en de wereld.
3. Inzicht in verandering: Het toont hoe ideeën en culturen zich ontwikkelen en stelt ons in
staat om hedendaagse kwesties in een historisch perspectief te plaatsen
5. Wat bedoelt Hume als hij spreekt over ‘de kalme zonneschijn van de geest’? Hoe
helpt dit beeld ons te begrijpen welk soort waarheid de filosofie nastreeft?
Hume gebruikt de metafoor van "de kalme zonneschijn van de geest" om te verwijzen naar
de rust en helderheid die filosofisch nadenken kan bieden. Filosofie biedt een afstandelijke
en contemplatieve positie van waaruit de mens kritisch naar de werkelijkheid kan kijken.
De waarheid die filosofie nastreeft is niet louter wetenschappelijk, maar eerder narratief en
existentieel, gericht op het begrijpen van menselijke verlangens, gevoelens en hun plaats in
de wereld.
6. Volgens Jürgen Habermas streeft de filosofie naar de ‘rationele opheldering van
ons zelfverstaan en het verstaan van de wereld’. Wat bedoelt hij hiermee?
Habermas stelt dat filosofie een proces is van zelfreflectie en dialoog, waarbij rationele
middelen worden gebruikt om onze eigen identiteit, cultuur en wereld te begrijpen.
Filosofie helpt niet alleen om conceptuele duidelijkheid te verkrijgen, maar biedt ook een
kader om maatschappelijke en culturele vraagstukken te benaderen en te interpreteren.
7. Volgens Stephen Hawking is de filosofie ‘dood’. Wat bedoelt hij hiermee? Wat
denk je zelf over die stelling?
Hawking bedoelt dat filosofie niet langer relevant is omdat de wetenschap, met name de
natuurwetenschappen, de traditionele filosofische vragen over de werkelijkheid en het
bestaan beter kan beantwoorden.
Dit standpunt is echter betwistbaar. Filosofie richt zich niet alleen op empirische
verklaringen, maar ook op ethische, existentiële en conceptuele vragen die buiten het
bereik van de natuurwetenschappen vallen. Filosofie blijft relevant als een discipline die
reflectie en kritische dialoog stimuleert.
, Hoofdstuk 2. Premoderne filosofie.
1. Wat is het belang van de axiale periode voor de geschiedenis van de Mensheid?
In deze periode ontstond de Westerse filosofie. Er vond toen een radicale verandering
plaats in de cultuur en het denken in verschillende delen van de wereld. Denkwijzen zoals
monotheïsme, confucianisme en taoïsme en hindoeïsme werden geïntroduceerd in
verschillende gebieden. In al die culturen was een intellectuele traditie opgebouwd op basis
van geschreven bronnen. Dankzij een vorm van centraal politiek bestuur, technologische
ontwikkeling, internationale handel en diplomatie, en de opbloei van een stedelijke
samenleving, ontstond een intellectuele elite, die kritisch stond tegenover de bestaat
politieke orde. Overal bemerkt men een streven naar grotere zuiverheid, rechtvaardigheid,
grotere perfectie en een meer universele verklaring van de werkelijkheid. We belandden in
een tijdperk van kritisch denken. Later in de axiale periode kwam het rationale denken in
opbloei. De werkelijkheid werd niet langer op basis van mythe en religie verklaard, maar
meer en meer bestudeerd vanuit de rede.
2. Welke vernieuwing brengen de eerste Griekse filosofen in de Griekse cultuur? Leg
uit aan de hand van 2 Pre-socratische filosofen.
De eerste Griekse filosofen, zoals Thales en Anaximander, introduceerden een nieuwe
benadering door de natuur en kosmos te onderzoeken op basis van rationele principes in
plaats van mythologische verhalen. Thales, bijvoorbeeld, stelde dat water de oerstof van
alle dingen was, een verklaring die voortkwam uit observatie en redenering. Anaximander
bracht een nog abstracter idee door het apeiron (het onbepaalde) te beschouwen als de
oorsprong van alle dingen, wat een morele orde suggereerde in de natuur. Deze benadering
brak met traditionele, op religie gebaseerde verklaringen en legde de basis voor
wetenschappelijk denken
3. Hoe ziet Plato de indeling van de ideale staat? Waarom is de filosofie hier zo
belangrijk?
Plato's ideale staat, zoals beschreven in zijn werk "Politeia", is verdeeld in drie klassen: de
producenten (boeren en ambachtslieden), de wachters (krijgers) en de filosofen-koningen
(heersers). Elke klasse heeft specifieke deugden en functies, waarbij wijsheid de deugd van
de heersers is, moed die van de wachters, en gematigdheid die van de producenten.
Filosofie is cruciaal omdat alleen filosofen de capaciteit hebben om ware kennis van het
Goede te verkrijgen, wat essentieel is voor rechtvaardig bestuur.
Examenvragen filosofie
Zelfstudeervragen bij Hoofdstuk 1 en 2
Hoofdstuk 1. Filosofie en moderne cultuur
1. Volgens Ernest Gellner en Michel Foucault tekent zich in de 17de eeuw een breuk
af tussen het premoderne en moderne denken. Waaruit bestaat die breuk? Welke
rol speelt de opkomst van de moderne wetenschappen (Scienza Nuova) hier in?
Deze breuk ligt in de overgang van een religieus, metafysisch wereldbeeld naar een
mechanistisch wereldbeeld, beïnvloed door de opkomst van de moderne wetenschap
(scienza nuova). In het premoderne denken was de kosmos een geordend, tijdloos geheel,
vaak verbonden met religieuze ideeën. Vanaf de 17e eeuw ontstond een modern rationeel
ideaal dat meer nadruk legde op empirisch onderzoek en de menselijke autonomie.
Hierdoor verloor de klassieke filosofie, gebaseerd op metafysische rede, haar centrale
positie.
2. Wat verstaat Aristoteles onder ‘filosofie’? Leg uit aan de hand van de etymologie
van het begrip filosofie / wijsbegeerte?
Aristoteles definieert filosofie als de zoektocht naar kennis van de "eerste beginselen en
oorzaken" van de werkelijkheid. Deze kennis wordt omwille van zichzelf nagestreefd en
draagt bij aan de vervulling van de menselijke geest en geluk (eudaimonia). De etymologie
van het woord ‘filosofie’ bevestigt dit: het komt van het Griekse philo-sophia, wat "liefde
voor wijsheid" betekent. Filosofie is zowel een wetenschap als een levensleer, die de
menselijke rede gebruikt om de natuur, de mens, en ethische en politieke vraagstukken te
begrijpen.
3. In de premoderne filosofie staat het ideaal van de klassieke rede centraal, in de
moderne filosofie het ideaal van de verlichte rede. Leg het verschil tussen beide
uit.
• klassieke rede (Plato en Aristoteles) gaat uit van een harmonie tussen mens, natuur
en goddelijke principes. De mens participeert met zijn rede aan een tijdloze
kosmische orde en zoekt kennis van onveranderlijke waarheden.
• De verlichte rede (ontstaan in de moderne tijd) benadrukt daarentegen autonomie
en zelfbepaling. Het is een instrumentele en kritische rede, gericht op empirisch
bewijs en vooruitgang. Deze moderniteit benadrukt de maakbaarheid van de wereld
en de mens, in plaats van aanpassing aan een bestaande harmonie
, 4. Geef 3 redenen waarom het zinvol is de geschiedenis van de filosofie te
bestuderen.
1. Zelfverstaan: De geschiedenis van de filosofie helpt ons de wortels en ontwikkeling van
onze moderne cultuur en identiteit te begrijpen.
2. Reflectie: Filosofie biedt niet alleen een overzicht van ideeën, maar fungeert als een
middel voor zelfreflectie en een beter begrip van de mens en de wereld.
3. Inzicht in verandering: Het toont hoe ideeën en culturen zich ontwikkelen en stelt ons in
staat om hedendaagse kwesties in een historisch perspectief te plaatsen
5. Wat bedoelt Hume als hij spreekt over ‘de kalme zonneschijn van de geest’? Hoe
helpt dit beeld ons te begrijpen welk soort waarheid de filosofie nastreeft?
Hume gebruikt de metafoor van "de kalme zonneschijn van de geest" om te verwijzen naar
de rust en helderheid die filosofisch nadenken kan bieden. Filosofie biedt een afstandelijke
en contemplatieve positie van waaruit de mens kritisch naar de werkelijkheid kan kijken.
De waarheid die filosofie nastreeft is niet louter wetenschappelijk, maar eerder narratief en
existentieel, gericht op het begrijpen van menselijke verlangens, gevoelens en hun plaats in
de wereld.
6. Volgens Jürgen Habermas streeft de filosofie naar de ‘rationele opheldering van
ons zelfverstaan en het verstaan van de wereld’. Wat bedoelt hij hiermee?
Habermas stelt dat filosofie een proces is van zelfreflectie en dialoog, waarbij rationele
middelen worden gebruikt om onze eigen identiteit, cultuur en wereld te begrijpen.
Filosofie helpt niet alleen om conceptuele duidelijkheid te verkrijgen, maar biedt ook een
kader om maatschappelijke en culturele vraagstukken te benaderen en te interpreteren.
7. Volgens Stephen Hawking is de filosofie ‘dood’. Wat bedoelt hij hiermee? Wat
denk je zelf over die stelling?
Hawking bedoelt dat filosofie niet langer relevant is omdat de wetenschap, met name de
natuurwetenschappen, de traditionele filosofische vragen over de werkelijkheid en het
bestaan beter kan beantwoorden.
Dit standpunt is echter betwistbaar. Filosofie richt zich niet alleen op empirische
verklaringen, maar ook op ethische, existentiële en conceptuele vragen die buiten het
bereik van de natuurwetenschappen vallen. Filosofie blijft relevant als een discipline die
reflectie en kritische dialoog stimuleert.
, Hoofdstuk 2. Premoderne filosofie.
1. Wat is het belang van de axiale periode voor de geschiedenis van de Mensheid?
In deze periode ontstond de Westerse filosofie. Er vond toen een radicale verandering
plaats in de cultuur en het denken in verschillende delen van de wereld. Denkwijzen zoals
monotheïsme, confucianisme en taoïsme en hindoeïsme werden geïntroduceerd in
verschillende gebieden. In al die culturen was een intellectuele traditie opgebouwd op basis
van geschreven bronnen. Dankzij een vorm van centraal politiek bestuur, technologische
ontwikkeling, internationale handel en diplomatie, en de opbloei van een stedelijke
samenleving, ontstond een intellectuele elite, die kritisch stond tegenover de bestaat
politieke orde. Overal bemerkt men een streven naar grotere zuiverheid, rechtvaardigheid,
grotere perfectie en een meer universele verklaring van de werkelijkheid. We belandden in
een tijdperk van kritisch denken. Later in de axiale periode kwam het rationale denken in
opbloei. De werkelijkheid werd niet langer op basis van mythe en religie verklaard, maar
meer en meer bestudeerd vanuit de rede.
2. Welke vernieuwing brengen de eerste Griekse filosofen in de Griekse cultuur? Leg
uit aan de hand van 2 Pre-socratische filosofen.
De eerste Griekse filosofen, zoals Thales en Anaximander, introduceerden een nieuwe
benadering door de natuur en kosmos te onderzoeken op basis van rationele principes in
plaats van mythologische verhalen. Thales, bijvoorbeeld, stelde dat water de oerstof van
alle dingen was, een verklaring die voortkwam uit observatie en redenering. Anaximander
bracht een nog abstracter idee door het apeiron (het onbepaalde) te beschouwen als de
oorsprong van alle dingen, wat een morele orde suggereerde in de natuur. Deze benadering
brak met traditionele, op religie gebaseerde verklaringen en legde de basis voor
wetenschappelijk denken
3. Hoe ziet Plato de indeling van de ideale staat? Waarom is de filosofie hier zo
belangrijk?
Plato's ideale staat, zoals beschreven in zijn werk "Politeia", is verdeeld in drie klassen: de
producenten (boeren en ambachtslieden), de wachters (krijgers) en de filosofen-koningen
(heersers). Elke klasse heeft specifieke deugden en functies, waarbij wijsheid de deugd van
de heersers is, moed die van de wachters, en gematigdheid die van de producenten.
Filosofie is cruciaal omdat alleen filosofen de capaciteit hebben om ware kennis van het
Goede te verkrijgen, wat essentieel is voor rechtvaardig bestuur.
