ARBEIDSRECHT 2024-2025
INHOUD
Module I: inleiding
Module II: demarcatie arbeidsovereenkomst
Module III: soorten arbeidsovereenkomsten
Module IV: aanvang arbeidsovereenkomsten
Module V: arbeidsvoorwaarden
Module VI: collectief arbeidsrecht
Module VII: einde arbeidsovereenkomst
Module VIII: casusbespreking & Q&A
MODULE 1: INLEIDING
Plaats in het onderwijsaanbod? Sociaal recht
Bijzonder overeenkomsten recht ≈ arbeidsrecht Socialezekerheidsrecht
ARBEIDSOVEREENKOMST ALS POTEN VAN HET SOCIAAL RECHT
- Sociale zekerheidsrecht?
o Alle regelingen die werknemers en zelfstandigen de mogelijkheid bieden om in
voldoende middelen te kunnen voorzien voor het levensonderhoud, ook wanneer ze
dat zelf (eventueel tijdelijk en/of gedeeltelijk) niet kunnen.
Ziekte- en invaliditeit, werkloosheid, gezinsbijslag, pensioen,…
- Verwevenheid met arbeidsrecht?
o Ziekte: verschuiving inkomen van werkgever (gewaarborgd loon) naar sociale
zekerheid (RIZIV)
o Tewerkstelling en ontslag: Tewerkstelling als voorwaarde voor
werkloosheidsuitkering (muv uitkering na studies), hervatten werk als einde
werkloosheidsuitkering.
o Pensioen: einde arbeidsovereenkomst als loopbaanduur en/of leeftijd => geen loon
meer, maar pensioen.
o Arbeidsrecht en sociale zekerheidsrecht ontwikkelen samen (zie verder historische
inleiding)
Arbeidsrecht is vaak de oorzaak van het socialezekerheidsrecht
TOT DE EERSTE HELFT 19 D E EEUW: ONBESCHERMDE EN ZWAKKE WERKNEMERS
- Oorzaken:
o Romeinse tijd en middeleeuwen: sterke “werkersorganisaties” corpora/gilden
o 1791: Decret d’Allarde en wet Le Chapelier: bevrijding van arbeid en afschaffen
gilden + verbod op vereniging van boeren en arbeiders
o 1803 (Napoleon): coalitieverbod verder uitgewerkt
o Gevolg: geen vakbonden of stakingen mogelijk
- Status 1830
o Geen beschermde wetgeving (economisch liberalisme)
o Zuivere contractvrijheid MAAR grote stedelijke arbeidspool zorgt voor overaanbod
werknemers+ vervangbaarheid => slechte werkomstandigheden
o Beperkt stemrecht (cijnskiesrecht): dus ook beperkte vertegenwoordiging
1
,TWEEDE HELFT 19 D E EEUW: EERSTE STAPPEN IN HET ARBEIDSRECHT
- Context
o Sociale onlusten (ongecontroleerd)
o 1867: werkenemrs konden zich terug verenigen
Wel nog verbod op stakingspiketten
Staking= eenzijdige verbreking arbeidsovereenkomst
Katalysator voor individueel arbeidsrecht
o Oprichting vakbonden
1885 in BWP (socialisten)
Katholieken werknemersbonden (toestemming paus in Rerum novarum
1891)
Liberale vakbond in Gent (1889)
o 1893: algemeen meervoudig mannenstemrecht
- Vanaf 1886 eerste wetten
- Focus = arbeidsreglementering
o Arbeidersbeweging wind uit zeilen nemen
o 1887 loonbescherming
o 1889: kinder-en vrouwenarbeid
o Pas vanaf 1905 zondagrust
VERDERE ONTWIKKELING SOCIAAL RECHT IN DE 20 S T E EEUW
- Arbeidsovereenkomstenwet
o 1900: enkel voor arbeiders/werklieden – suppletief recht!
o 1922: ook voor lager bedienden
o 1978: AOW in huidige vorm, met behoud verschil arbeiders en bedienden (zie later
eenheidsstatuut)
- Na WO I: verdere uitbouw arbeidsrecht en aanvang sociale zekerheidsrecht (deelname
arbeiders aan wo I)
o 1919: werkloosheidsverzekering
o 1921: 48-urenweek nl. 6 dagen 8u per dag
o 1930: pensioenen
o 1936: 1 week betaald verlof (pas vanaf 1963 derde vakantieweek)
- Na WO II: verdere uitbouw sociale wetgeving (sociaal overleg tijdens WO II vanuit Londen als
basis.)
o O.a. insitutionalisering van het paritair overleg.
o Zie code:
Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming (1946) => omgezet naar
Codex welzijn op het werk (2017)
Wet van 20 september 1948 houdende de organisatie van het bedrijfsleven
(ondernemingsraden)
Wet van 29 mei 1952 tot inrichting van de Nationale Arbeidsraad
Wet van 8 april 1965 tot instelling van de arbeidsreglementen
2
, Sociaal recht is de laatste 120 jaar vanuit het niets gegroeid tot een zeer groot domein dat zich
nog steeds ontwikkelt.
- Deze ontwikkeling is niet steeds in de richting van meer bescherming
o Vanaf crisis jaren ’80 ook soms stappen terug
o Denk aan loonmatiging, flexibilisering van de arbeid, verlaging van de
opzegtermijnen (eenheidsstatuut),…
o Vooral in sociale zekerheidsrecht verstrengiing voorwaarden
DE MAATSCHAPPELIJEK STREKKING VAN DE JURIST?
Verschil tussen politici en juristen
- Geladenheid bij de politieker in het uitzetten van beleidslijnen
- Veel minder bij de jurist in sociaal recht
Rol recht:
- Recht implementeert beleid.
- Recht is een middel om beleidsdoelen te bereiken.
Rol jurist/ rechtswetenschapper
- Beperkte toolbox
- Rechtszekerheid, wettelijkheid, doelmatigheid, belangenevenwicht, gedragenheid, adaptief
karakter,..
ARBEIDSRECHT: EEN EIGEN RECHTSTAK?
- Romeins recht: nee
o arbeidsovereenkomst als huurovereenkomst, ook slavernij
- 1830: nee – enkel 2 artikelen in BW
o 1780 BW: overeenkomst is voor bepaalde tijd/ bepaald werk (gericht tegen slavernij)
o 1781 BW: werkgever werd op zijn woord geloofd bij loongeschillen
o Voor het overige administratiefrechtelijke bepalingen (bv regels werkboekje:
bescherming of drukkingsmiddel tegen werknemer?)
- Op vandaag? Ja
o Dwingend arbeidsrecht omwille van beschermend karakter enerzijds en het
algemeen belang (veiligheid/ welzijn) anderzijds
o Eigen rechtscolleges en inspectiediensten (sociaal strafwetboek)
o Eigen rechtsbronnen (collectief arbeidsrecht)
- Maar de arbeidsovereenkomst is een bijzondere overeenkomst.
o algemeen contractenrecht aanvullend van toepassing waar geen bijzondere regels
zijn.
JURIDISCH KADER MEERLAGIGE RECHTSORDE
- verdragen (ILO, ESH)
- EU recht (sociale politiek, vrij verkeer, werkgelegenheid)
- Federale wetgeving
3
, - Gemeenschapswetgeving (vorming, opleiding, taalgebruik)
- Gewestwetgeving (tewerkstellingsbeleid, bemiddelnig, doelgroepen, buitenandse WN)
-
HIËRARCHIE
Hiërarchie ART. 51 CAO WET
- Dwingende bepalingen wet
- Algemeen verbindend verklaarde cao’s
o NAR
o PC
o Paritair subcomité
- Niet-algemeenverbindendverklaarde cao’s wanneer WG ondertekend heeft of aangesloten is
bij ondertekenende organisatie
o NAR
o PC
o Paritair subcomité
o ondernemingsraad
- Schriftelijke individuele arbeidsoverenkomst
- Niet algemeen binden verklaarde cao’s gesloten in paritair orgaan, wanneer WG onder
paritair orgaan valt maar niet aan vwn 3. is voldaan.
- Arbeidsreglement
- Aanvullende bepalingen wet
- Mondelinge arbeidsovereenkomst
- Gebruik
JURIDISCH KADER WERKGEVER EN WERKNEMER?
Specifieke karakteristieken arbeidsrecht
Wet:
- Grotendeels dwingend karakter <-> principe contractsvrijheid
- Normaal: wet (voor zover partijen niet (kunnen) afwijken) en tussen de partijen gesloten
overeenkomst.
Collectieve arbeidsovereenkomsten
Individuele arbeidsovereenkomsten
- Bepalingen mogen niet strijdig zijn met één van de hogere normen
- Geen gunstigheidsbeginsel
o Ook als lagere normen voordeliger zijn voor de werknemer, zijn ze nietig indien
strijdig met dwingende bepalingen hogere norm
o Afwijken kan wel als hogere norm minimum (bv loon) of maximum (bv arbeidstijd)
oplegt.
MODULE 2: DEMARCATIE ARBEIDSOVEREENKOMST
4
INHOUD
Module I: inleiding
Module II: demarcatie arbeidsovereenkomst
Module III: soorten arbeidsovereenkomsten
Module IV: aanvang arbeidsovereenkomsten
Module V: arbeidsvoorwaarden
Module VI: collectief arbeidsrecht
Module VII: einde arbeidsovereenkomst
Module VIII: casusbespreking & Q&A
MODULE 1: INLEIDING
Plaats in het onderwijsaanbod? Sociaal recht
Bijzonder overeenkomsten recht ≈ arbeidsrecht Socialezekerheidsrecht
ARBEIDSOVEREENKOMST ALS POTEN VAN HET SOCIAAL RECHT
- Sociale zekerheidsrecht?
o Alle regelingen die werknemers en zelfstandigen de mogelijkheid bieden om in
voldoende middelen te kunnen voorzien voor het levensonderhoud, ook wanneer ze
dat zelf (eventueel tijdelijk en/of gedeeltelijk) niet kunnen.
Ziekte- en invaliditeit, werkloosheid, gezinsbijslag, pensioen,…
- Verwevenheid met arbeidsrecht?
o Ziekte: verschuiving inkomen van werkgever (gewaarborgd loon) naar sociale
zekerheid (RIZIV)
o Tewerkstelling en ontslag: Tewerkstelling als voorwaarde voor
werkloosheidsuitkering (muv uitkering na studies), hervatten werk als einde
werkloosheidsuitkering.
o Pensioen: einde arbeidsovereenkomst als loopbaanduur en/of leeftijd => geen loon
meer, maar pensioen.
o Arbeidsrecht en sociale zekerheidsrecht ontwikkelen samen (zie verder historische
inleiding)
Arbeidsrecht is vaak de oorzaak van het socialezekerheidsrecht
TOT DE EERSTE HELFT 19 D E EEUW: ONBESCHERMDE EN ZWAKKE WERKNEMERS
- Oorzaken:
o Romeinse tijd en middeleeuwen: sterke “werkersorganisaties” corpora/gilden
o 1791: Decret d’Allarde en wet Le Chapelier: bevrijding van arbeid en afschaffen
gilden + verbod op vereniging van boeren en arbeiders
o 1803 (Napoleon): coalitieverbod verder uitgewerkt
o Gevolg: geen vakbonden of stakingen mogelijk
- Status 1830
o Geen beschermde wetgeving (economisch liberalisme)
o Zuivere contractvrijheid MAAR grote stedelijke arbeidspool zorgt voor overaanbod
werknemers+ vervangbaarheid => slechte werkomstandigheden
o Beperkt stemrecht (cijnskiesrecht): dus ook beperkte vertegenwoordiging
1
,TWEEDE HELFT 19 D E EEUW: EERSTE STAPPEN IN HET ARBEIDSRECHT
- Context
o Sociale onlusten (ongecontroleerd)
o 1867: werkenemrs konden zich terug verenigen
Wel nog verbod op stakingspiketten
Staking= eenzijdige verbreking arbeidsovereenkomst
Katalysator voor individueel arbeidsrecht
o Oprichting vakbonden
1885 in BWP (socialisten)
Katholieken werknemersbonden (toestemming paus in Rerum novarum
1891)
Liberale vakbond in Gent (1889)
o 1893: algemeen meervoudig mannenstemrecht
- Vanaf 1886 eerste wetten
- Focus = arbeidsreglementering
o Arbeidersbeweging wind uit zeilen nemen
o 1887 loonbescherming
o 1889: kinder-en vrouwenarbeid
o Pas vanaf 1905 zondagrust
VERDERE ONTWIKKELING SOCIAAL RECHT IN DE 20 S T E EEUW
- Arbeidsovereenkomstenwet
o 1900: enkel voor arbeiders/werklieden – suppletief recht!
o 1922: ook voor lager bedienden
o 1978: AOW in huidige vorm, met behoud verschil arbeiders en bedienden (zie later
eenheidsstatuut)
- Na WO I: verdere uitbouw arbeidsrecht en aanvang sociale zekerheidsrecht (deelname
arbeiders aan wo I)
o 1919: werkloosheidsverzekering
o 1921: 48-urenweek nl. 6 dagen 8u per dag
o 1930: pensioenen
o 1936: 1 week betaald verlof (pas vanaf 1963 derde vakantieweek)
- Na WO II: verdere uitbouw sociale wetgeving (sociaal overleg tijdens WO II vanuit Londen als
basis.)
o O.a. insitutionalisering van het paritair overleg.
o Zie code:
Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming (1946) => omgezet naar
Codex welzijn op het werk (2017)
Wet van 20 september 1948 houdende de organisatie van het bedrijfsleven
(ondernemingsraden)
Wet van 29 mei 1952 tot inrichting van de Nationale Arbeidsraad
Wet van 8 april 1965 tot instelling van de arbeidsreglementen
2
, Sociaal recht is de laatste 120 jaar vanuit het niets gegroeid tot een zeer groot domein dat zich
nog steeds ontwikkelt.
- Deze ontwikkeling is niet steeds in de richting van meer bescherming
o Vanaf crisis jaren ’80 ook soms stappen terug
o Denk aan loonmatiging, flexibilisering van de arbeid, verlaging van de
opzegtermijnen (eenheidsstatuut),…
o Vooral in sociale zekerheidsrecht verstrengiing voorwaarden
DE MAATSCHAPPELIJEK STREKKING VAN DE JURIST?
Verschil tussen politici en juristen
- Geladenheid bij de politieker in het uitzetten van beleidslijnen
- Veel minder bij de jurist in sociaal recht
Rol recht:
- Recht implementeert beleid.
- Recht is een middel om beleidsdoelen te bereiken.
Rol jurist/ rechtswetenschapper
- Beperkte toolbox
- Rechtszekerheid, wettelijkheid, doelmatigheid, belangenevenwicht, gedragenheid, adaptief
karakter,..
ARBEIDSRECHT: EEN EIGEN RECHTSTAK?
- Romeins recht: nee
o arbeidsovereenkomst als huurovereenkomst, ook slavernij
- 1830: nee – enkel 2 artikelen in BW
o 1780 BW: overeenkomst is voor bepaalde tijd/ bepaald werk (gericht tegen slavernij)
o 1781 BW: werkgever werd op zijn woord geloofd bij loongeschillen
o Voor het overige administratiefrechtelijke bepalingen (bv regels werkboekje:
bescherming of drukkingsmiddel tegen werknemer?)
- Op vandaag? Ja
o Dwingend arbeidsrecht omwille van beschermend karakter enerzijds en het
algemeen belang (veiligheid/ welzijn) anderzijds
o Eigen rechtscolleges en inspectiediensten (sociaal strafwetboek)
o Eigen rechtsbronnen (collectief arbeidsrecht)
- Maar de arbeidsovereenkomst is een bijzondere overeenkomst.
o algemeen contractenrecht aanvullend van toepassing waar geen bijzondere regels
zijn.
JURIDISCH KADER MEERLAGIGE RECHTSORDE
- verdragen (ILO, ESH)
- EU recht (sociale politiek, vrij verkeer, werkgelegenheid)
- Federale wetgeving
3
, - Gemeenschapswetgeving (vorming, opleiding, taalgebruik)
- Gewestwetgeving (tewerkstellingsbeleid, bemiddelnig, doelgroepen, buitenandse WN)
-
HIËRARCHIE
Hiërarchie ART. 51 CAO WET
- Dwingende bepalingen wet
- Algemeen verbindend verklaarde cao’s
o NAR
o PC
o Paritair subcomité
- Niet-algemeenverbindendverklaarde cao’s wanneer WG ondertekend heeft of aangesloten is
bij ondertekenende organisatie
o NAR
o PC
o Paritair subcomité
o ondernemingsraad
- Schriftelijke individuele arbeidsoverenkomst
- Niet algemeen binden verklaarde cao’s gesloten in paritair orgaan, wanneer WG onder
paritair orgaan valt maar niet aan vwn 3. is voldaan.
- Arbeidsreglement
- Aanvullende bepalingen wet
- Mondelinge arbeidsovereenkomst
- Gebruik
JURIDISCH KADER WERKGEVER EN WERKNEMER?
Specifieke karakteristieken arbeidsrecht
Wet:
- Grotendeels dwingend karakter <-> principe contractsvrijheid
- Normaal: wet (voor zover partijen niet (kunnen) afwijken) en tussen de partijen gesloten
overeenkomst.
Collectieve arbeidsovereenkomsten
Individuele arbeidsovereenkomsten
- Bepalingen mogen niet strijdig zijn met één van de hogere normen
- Geen gunstigheidsbeginsel
o Ook als lagere normen voordeliger zijn voor de werknemer, zijn ze nietig indien
strijdig met dwingende bepalingen hogere norm
o Afwijken kan wel als hogere norm minimum (bv loon) of maximum (bv arbeidstijd)
oplegt.
MODULE 2: DEMARCATIE ARBEIDSOVEREENKOMST
4
