HOOFDSTUK 1
Etniciteit = de maatschappelijk veronderstelde gemeenschappelijke afkomst v/e groep mensen
Vier dimensies / kenmerken die groepen van mensen collectief kunnen doorgeven
1) Nationale en regionale origine (‘etnisch-nationale groepen’)
- Indicatoren:
• Nationaliteit => vaak niet meer overeenkomstig
• Geboorteland => betrouwbaarder
1e generatie: lln in buitenland geboren
2e generatie: min één ouder in buitenland geboren
3e generatie: min één grootouder in buitenland geboren
- Migratiepatronen: kwantitatieve en kwalitatieve verschuiving
• 20e eeuw: gastarbijders uit o.a. Marokko en Turkije (homogeniteit op vlak van
sociaal-economische achtergrond en nationale-origine)
• 21e eeuw: hoge aantallen immigranten owv oorlog, familie … (sterke
heterogeniteit) = ‘superdiversiteit’
2) Moedertaal (‘etnolinguïstische groepen’)
- Problematisch als indicator voor onderwijsonderzoek owv meertaligheid
3) Religie (‘etnisch-religieuze groepen’)
4) Ras (‘etnisch-raciale groepen’)
- Ras al biologisch genetisch afgebakende groep
• Mensen ingedeeld in verschillende rassen op basis van DNA
- Ras als sociale constructie
• Groepen op basis van gelijkenissen in zichtbare kenmerken (niet negeren! =>
onderzoek vaak blind voor vele vormen van uitsluiting)
Meerderheid Minderheid
Nationale origine Autochtonen/inboorlingen Immigranten / personen met
een migratieachtergrond
Moedertaal Nederlandstaligen Anderstaligen /
taalminderheden /
Franstaligen …
Religie Seculier / christenen Moslims / joden / …
Ras Witte mensen Niet-witte mensen /
personen van kleur
Cultuur = gedeeld interpretatiekader bij een groep van mensen waaruit gelijkaardige
houdingen en handelingen ontstaan
Verband etniciteit en cultuur
1) Etnische achtergrond KAN bron zijn waaruit gedeelde betekenissen van mensen
ontstaan (vb. religie: Joden zien eten als geschenk van God, moedertaal: Vlamingen
weten wat men bedoelt met een ‘pintje’) = ‘etnisch-culturele groepen’
2) MAAR gedeelde betekenissen komen ook voort uit andere bronnen! (vb.
leeftijdscategorie: jongeren verstaan woorden zoals ‘bae’)
3) Gedeelde betekenissen leiden tot gelijkaardige houdingen en handelingen MAAR niet
identiek owv interpretatievrijheid (vb. sommige moslims drinken wel alcohol)
4) Niet alle dimensies van etniciteit per definitie cultureel (vb. ras: zwarte moslim uit
Nigeria versus zwarte moslim uit Cuba)
,Meervoudige identiteit
- Dimensies: etniciteit, cultuur, gender, beroep, sociale klasse, talenten, seksuele
geaardheid, leeftijd …
Vier vormen van aanpassing van identiteit (of identificatie) bij etnische minderheden
1) Assimilatie
- Identificatie met mainstream identiteit
- Geen identificatie met etnische herkomst
2) Integratie / duale identiteit (kunnen elkaar versterken, vb. african-american)
- Identificatie met mainstream identiteit
- Identificatie met etnische herkomst
3) Separatie
- Geen identificatie met mainstream identiteit
- Identificatie met etnische herkomst
4) Marginalisatie
- Geen identificatie met mainstream identiteit
- Geen identificatie met etnische herkomst
Vijfde vorm: zich uitdrukkelijk niet identificeren met groep => ‘uniek individu’ (individualisatie)
, HOOFDSTUK 2
Kwaliteitsdaling onderwijs
- Link massamigratie? NEE:
• Daling gem onderwijsprestaties bij inboorlingen (zelfs groter in witte scholen)
• Kleine verbetering in gem onderwijsprestaties lln met migratieachtergond
Structurele uitdagingen ivm etnische diversiteit in onderwijs:
Ongelijkheid van schoolprestaties (verticale vorm van scheiding)
- Owv etnische kloof?
• Lln van etnische minderheid scoren lager dan inboorlingen (zie vb. PISA)
• LET OP: misvatting dat lln minder goed presteren omdat ze thuis een andere taal
spreken
- Owv sociale klasse?
• Leerprestaties hangen samen met sociaaleconomische status / SES
(opleidingsniveau, inkomen en beroepsstatus van de ouders)
• MAAR lln van etnische minderheden vaak uit minder welgestelde families
- Combinatie!
• Ook binnen één SES-groep verschillen volgens etniciteit (hoe hoger de SES, hoe
groter de etnische kloof)
- Onderwijs is basis voor andere levenskansen in samenleving (vb. positie arbeidsmarkt)
- DUS: Onderwijsongelijkheid is basis voor heel wat spanningen in samenleving
Segregatie (horizontale vorm van scheiding)
1) Opgelegde segregatie = gedwongen apartheid tussen etnische meerderheid en minderheid
- OKAN: belemmert het informeel aanleren van het Nederlands
- Buitengewoon onderwijs: lln uit etnische minderheden vaker doorverwezen
- ASO, TSO, BSO: ene biedt meer kansen dan andere
2) Spontane segregatie = ‘spontane’ concentratie van lln owv woonplaats
- Scholen van etnische minderheden:
• Positieve uitkomsten (vb. zelfvertrouwen)
• MAAR OOK gemiste kansen (vb. geen interraciale vriendschappen om
vooroordelen te verminderen; hogere concentratie armoede;
kwaliteitsverschillen onderwijs zoals minder ervaren leerkrachten)
3) Vrijwillige segregatie / separatie
- Islamitische scholen: kwaliteitsvol onderwijs en hoge leerprestaties ALS gemeenschap
zich inzet voor kwaliteitsvol onderwijs zonder maatschappelijk isolement
Vorm van segregatie Implicaties voor kwaliteit
Opgelegde segregatie Negatief
Spontane segregatie Neutraal onder voorwaarden
Vrijwillige segregatie / separatie Positief onder voorwaarden
Etniciteit = de maatschappelijk veronderstelde gemeenschappelijke afkomst v/e groep mensen
Vier dimensies / kenmerken die groepen van mensen collectief kunnen doorgeven
1) Nationale en regionale origine (‘etnisch-nationale groepen’)
- Indicatoren:
• Nationaliteit => vaak niet meer overeenkomstig
• Geboorteland => betrouwbaarder
1e generatie: lln in buitenland geboren
2e generatie: min één ouder in buitenland geboren
3e generatie: min één grootouder in buitenland geboren
- Migratiepatronen: kwantitatieve en kwalitatieve verschuiving
• 20e eeuw: gastarbijders uit o.a. Marokko en Turkije (homogeniteit op vlak van
sociaal-economische achtergrond en nationale-origine)
• 21e eeuw: hoge aantallen immigranten owv oorlog, familie … (sterke
heterogeniteit) = ‘superdiversiteit’
2) Moedertaal (‘etnolinguïstische groepen’)
- Problematisch als indicator voor onderwijsonderzoek owv meertaligheid
3) Religie (‘etnisch-religieuze groepen’)
4) Ras (‘etnisch-raciale groepen’)
- Ras al biologisch genetisch afgebakende groep
• Mensen ingedeeld in verschillende rassen op basis van DNA
- Ras als sociale constructie
• Groepen op basis van gelijkenissen in zichtbare kenmerken (niet negeren! =>
onderzoek vaak blind voor vele vormen van uitsluiting)
Meerderheid Minderheid
Nationale origine Autochtonen/inboorlingen Immigranten / personen met
een migratieachtergrond
Moedertaal Nederlandstaligen Anderstaligen /
taalminderheden /
Franstaligen …
Religie Seculier / christenen Moslims / joden / …
Ras Witte mensen Niet-witte mensen /
personen van kleur
Cultuur = gedeeld interpretatiekader bij een groep van mensen waaruit gelijkaardige
houdingen en handelingen ontstaan
Verband etniciteit en cultuur
1) Etnische achtergrond KAN bron zijn waaruit gedeelde betekenissen van mensen
ontstaan (vb. religie: Joden zien eten als geschenk van God, moedertaal: Vlamingen
weten wat men bedoelt met een ‘pintje’) = ‘etnisch-culturele groepen’
2) MAAR gedeelde betekenissen komen ook voort uit andere bronnen! (vb.
leeftijdscategorie: jongeren verstaan woorden zoals ‘bae’)
3) Gedeelde betekenissen leiden tot gelijkaardige houdingen en handelingen MAAR niet
identiek owv interpretatievrijheid (vb. sommige moslims drinken wel alcohol)
4) Niet alle dimensies van etniciteit per definitie cultureel (vb. ras: zwarte moslim uit
Nigeria versus zwarte moslim uit Cuba)
,Meervoudige identiteit
- Dimensies: etniciteit, cultuur, gender, beroep, sociale klasse, talenten, seksuele
geaardheid, leeftijd …
Vier vormen van aanpassing van identiteit (of identificatie) bij etnische minderheden
1) Assimilatie
- Identificatie met mainstream identiteit
- Geen identificatie met etnische herkomst
2) Integratie / duale identiteit (kunnen elkaar versterken, vb. african-american)
- Identificatie met mainstream identiteit
- Identificatie met etnische herkomst
3) Separatie
- Geen identificatie met mainstream identiteit
- Identificatie met etnische herkomst
4) Marginalisatie
- Geen identificatie met mainstream identiteit
- Geen identificatie met etnische herkomst
Vijfde vorm: zich uitdrukkelijk niet identificeren met groep => ‘uniek individu’ (individualisatie)
, HOOFDSTUK 2
Kwaliteitsdaling onderwijs
- Link massamigratie? NEE:
• Daling gem onderwijsprestaties bij inboorlingen (zelfs groter in witte scholen)
• Kleine verbetering in gem onderwijsprestaties lln met migratieachtergond
Structurele uitdagingen ivm etnische diversiteit in onderwijs:
Ongelijkheid van schoolprestaties (verticale vorm van scheiding)
- Owv etnische kloof?
• Lln van etnische minderheid scoren lager dan inboorlingen (zie vb. PISA)
• LET OP: misvatting dat lln minder goed presteren omdat ze thuis een andere taal
spreken
- Owv sociale klasse?
• Leerprestaties hangen samen met sociaaleconomische status / SES
(opleidingsniveau, inkomen en beroepsstatus van de ouders)
• MAAR lln van etnische minderheden vaak uit minder welgestelde families
- Combinatie!
• Ook binnen één SES-groep verschillen volgens etniciteit (hoe hoger de SES, hoe
groter de etnische kloof)
- Onderwijs is basis voor andere levenskansen in samenleving (vb. positie arbeidsmarkt)
- DUS: Onderwijsongelijkheid is basis voor heel wat spanningen in samenleving
Segregatie (horizontale vorm van scheiding)
1) Opgelegde segregatie = gedwongen apartheid tussen etnische meerderheid en minderheid
- OKAN: belemmert het informeel aanleren van het Nederlands
- Buitengewoon onderwijs: lln uit etnische minderheden vaker doorverwezen
- ASO, TSO, BSO: ene biedt meer kansen dan andere
2) Spontane segregatie = ‘spontane’ concentratie van lln owv woonplaats
- Scholen van etnische minderheden:
• Positieve uitkomsten (vb. zelfvertrouwen)
• MAAR OOK gemiste kansen (vb. geen interraciale vriendschappen om
vooroordelen te verminderen; hogere concentratie armoede;
kwaliteitsverschillen onderwijs zoals minder ervaren leerkrachten)
3) Vrijwillige segregatie / separatie
- Islamitische scholen: kwaliteitsvol onderwijs en hoge leerprestaties ALS gemeenschap
zich inzet voor kwaliteitsvol onderwijs zonder maatschappelijk isolement
Vorm van segregatie Implicaties voor kwaliteit
Opgelegde segregatie Negatief
Spontane segregatie Neutraal onder voorwaarden
Vrijwillige segregatie / separatie Positief onder voorwaarden
