Samenvatting ontwikkelingspsychologie tentamen
4.10.2024
Leerdoel 1
Hoofdstuk 1: Een inleiding in de ontwikkeling van het kind
Ontwikkelingspsychologie = de wetenschappelijke studie van patronen van groei,
verandering en stabiliteit bij mensen vanaf de conceptie tot aan de dood.
- Wetenschappelijke benadering
Ontwikkelingsonderzoekers komen tot aannames/hypotheses en toetsen deze
doormiddel van wetenschappelijke werkwijzen
Ze formuleren theorieën over ontwikkeling en gebruiken wetenschappelijke
methodes om deze te testen.
- Menselijke ontwikkeling
Universele ontwikkelingsprincipes doorgronden, invloed van culturele verschillen
op de loop van de ontwikkeling, unieke aspecten van individuen (kenmerken en
eigenschappen die mensen scheidden)
- Veranderen en groeien, stabiliteit
Op welke gebieden en in welke perioden in het leven mensen veranderen en
groeien, komt gedrag overeen met eerder gedrag
Ontwikkelingsproces in elke levensfase
Het levensloopperspectief mensen blijven zich hun hele leven ontwikkelen
Ontwikkelingsdomeinen:
- Fysieke ontwikkeling: de ontwikkeling van de fysieke opbouw van het
lichaam
De invloed van het lichaam op ons gedrag. (hersenen, zenuwstelsel, spieren en
zintuigen)
Voorbeeld: effecten van ondervoeding op groeitempo en motoriek van kinderen
Rijping: blijvende fysieke of psychologische verandering als gevolg van
biologische groeiprocessen
- Cognitieve ontwikkeling: ontwikkeling van intellectuele vermogens
(denken, leren, herinneren, problemen oplossen)
Proberen begrijpen hoe groei en verandering in intellectuele vermogens tot stand
komen en ons gedrag beïnvloeden. Hoe veranderen intellectuele vermogens in
de kindertijd? Iemand die in de kindertijd een trauma ervaart, hoe herinneren zij
zich dit later?
- Sociaal-emotionele ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op
sociale relaties, interacties met anderen en omgaan met emoties
De manier waarop mensen hun sociale relaties in de loop van hun leven groeien,
veranderen en stabiel blijven en de manier waarop mensen in toenemende mate
zich steeds bewuster worden van emoties.
Denk aan effecten van armoede, racisme of scheiding op de ontwikkeling van
kinderen
Seksuele ontwikkeling kan hier ook onder vallen
- Persoonlijkheidsontwikkeling: ontwikkeling van duurzame gedragingen en
karaktereigenschappen die mensen van elkaar onderscheiden
Psychologen kijken naar stabiliteit en verandering in karaktereigenschappen
Morele ontwikkeling valt hier ook onder (de ontwikkeling van het geweten)
1
,Ontwikkelingsfasen:
- Prenatale periode (conceptie tot geboorte)
- Babytijd (geboorte tot 2 jaar)
- Peuter- en kleutertijd (2-6)
- Schooltijd (6-12)
- Adolescentie (12-20)
Sociale constructie: idee over de realiteit wat breed geaccepteerd is, maar
afhangt van de maatschappij en cultuur op een bepaald moment.
(ontwikkelingsfasen zijn sociale constructies)
De leeftijd waarop een kind de adolescentie bereikt verschilt erg per persoon
grens is gebaseerd op een biologische verandering (begin pubertijd), wat sterk
verschilt per persoon
Cohort = een groep mensen die in een bepaalde periode leven, waardoor zij voor
een deel gelijke ervaringen opdoen
Voorbeelden: oorlogen, economische crisis, natuurramp, epidemie hebben
gemeenschappelijke invloed op mensen binnen cohort
Normatieve gebeurtenissen gebeurtenissen die zich voor de meeste individuen
binnen een groep op dezelfde manier voltrekken:
- Normatieve historische gebeurtenissen
Sociale omgevingsinvloeden en biologische invloeden die verbonden zijn met een
specifieke maatschappelijke situatie in een historische tijd (voorbeeld: corona)
Deze historisch bepaalde gebeurtenissen hebben invloed op de ontwikkeling
- Normatieve leeftijdgebonden invloeden
Biologische invloeden en omgevingsinvloeden die vergelijkbaar zijn voor mensen
in een bepaalde leeftijdsgroep (bijvoorbeeld pubertijd)
- Normatieve sociaal-culturele invloeden
Bepalen de ontwikkeling van mensen, zoals brede cultuur, etnische afkomst,
sociale klasse
Niet normatieve gebeurtenissen specifieke gebeurtenissen die plaatsvinden in
het leven van een bepaald persoon, terwijl de meeste mensen hier niet mee te
maken krijgen (bijvoorbeeld: auto ongeluk). Hier kunnen mensen invloed op
hebben (bijv. winnen van een wedstrijd)
Vroege denkbeelden over kinderen:
2
,Volgens sommige onderzoekers kregen kinderen pas rond 1600 een eigen status,
daarvoor werden ze gezien als miniatuur volwassenen
De kindertijd betekende vroeger iets anders dan tegenwoordig
Filosofische denkbeelden over kinderen:
16e en 17e eeuw: filosofen liepen voorop bij de theorie vorming over de aard van
het kind
Filosoof Locke omschreef het kind als onbeschreven blad, kinderen kwamen ter
wereld zonder eigenschappen en persoonlijkheid. Ze werden gevormd door
ervaringen
Rousseau beweerde dat kinderen ‘nobele wilden’ waren. Ze kwamen op de
wereld met een aangeboren gevoel voor goed en kwaad. Hij was van mening dat
mensen van aard goed zijn.
Hij vond dat kinderen zich tot bewonderingswaardige volwassenen zouden
vormen tenzij iets negatiefs hun ontwikkeling in de weg stond
Baby biografieën en vroege wetenschappelijke ontdekkingen:
Baby biografieën de eerste geschriften waarin kinderen methodisch werden
bestudeerd
Vooral ouders legde de groei van hun kinderen vast, en volgde hierbij fysieke en
taalkundige mijlpalen
De 20e eeuw: ontwikkelingspsychologie als discipline:
Franse psycholoog Binet intelligentie van kinderen, deed onderzoek naar
geheugen en hoofdrekenen
Hall onderzocht het denken en gedrag van kinderen voor het eerst doormiddel
van vragenlijsten
Hollingworth de studie van intelligentietests en hoogbegaafdheid
Montessori onderwijs gebaseerd op haar theorie dat kinderen op natuurlijke
wijze leren, ‘leer mij het zelf doen’ als kern
In de 1e helft van de 20e eeuw begonnen de grootschalige, systematische en
langdurige onderzoeken naar kinderen en hun ontwikkeling.
Centrale vraagstukken in de ontwikkelingspsychologie:
- Continue verandering versus discontinue verandering
Continue verandering geleidelijke kwantitatieve (hoeveelheid) ontwikkeling,
waarbij prestaties op een bepaald niveau voortvloeien uit die op de vorige
niveaus.
Kinderen ontwikkelen steeds meer van hetzelfde.
Vaardigheden of kenmerken veranderen niet in aard, maar in omvang of
complexiteit
Voorbeeld: kinderen worden steeds een beetje langer, geleidelijk meer kunnen
verwerken in het denken (steeds beter en sneller lezen)
Discontinue verandering ontwikkeling die in aparte stappen of stadia
plaatsvindt, en waarbij elk stadium gedrag oplevert dat kwalitatief anders is dan
gedrag in eerdere stadia
Kwalitatief gedrag: qua inhoud en hoedanigheid anders
De ontwikkeling verloopt abrupt, met sprongetjes
3
, - Kritieke en gevoelige perioden: de invloed van de omgeving
Kritieke periode specifieke tijdsspanne in de ontwikkeling waarin een bepaalde
gebeurtenis of het uitblijven daarvan grootse gevolgen heeft
Kritieke perioden komen voor wanneer de aanwezigheid van een bepaalde stimuli
uit de omgeving noodzakelijk is voor normale ontwikkeling, of wanneer
blootstelling aan stimuli abnormale ontwikkeling tot gevolg heeft (bijv. ziekte
tijdens eerste weken zwangerschap zorgt voor afwijking, dezelfde ziekte in
laatste trimester heeft geen gevolgen)
Stimuli prikkels, ofwel veranderingen in de uit- of inwendige omgeving waarop
een organisme reageert
Mensen zijn vooral op cognitieve, sociaal-emotionele en
persoonlijkheidsontwikkeling veel flexibeler. Hier gelden kritieke periodes minder.
Plasticiteit de mate waarin een zich ontwikkelend gedragspatroon of fysieke
structuur veranderbaar is
Daarom spreken we nu liever van gevoelige perioden
een afgebakende tijdspanne, meestal vroeg in het leven, waarin mensen extra
gevoelig zijn voor bepaalde omgevingsinvloeden, of juist het ontbreken daarvan
en sterk ontvankelijk zijn voor het leren van specifieke vaardigheden
Voorbeeld: kleine kinderen leren makkelijker een (nieuwe) taal
Verschil tussen kritieke en gevoelige perioden:
Bij kritieke periode nemen we aan dat het permanente en onomkeerbare
gevolgen heeft wanneer bepaalde invloeden missen of iemand te maken krijgt
met schadelijke invloeden.
Bij gevoelige perioden kan het ontbreken van bepaalde omgevingsinvloeden de
ontwikkeling verstoren, maar latere ervaringen kunnen deze effecten weer
opheffen.
- Levensloopmodel versus focus op specifieke perioden
Moderne theorieën leggen de nadruk op doorgaande groei en verandering in de
loop van het leven en op verbanden tussen verschillende perioden
Vroege ontwikkelingspsychologen zien de kindertijd en adolescentie als de
belangrijkste perioden
- Het nature-nurturedebat
de discussie over de oorsprong van ons gedrag en onze eigenschappen
Komen deze voort uit aanleg of opvoeding?
Er is niet een antwoord goed, het gaat vooral over in welke mate nature en
nurture hun invloed laten gelden!
4
4.10.2024
Leerdoel 1
Hoofdstuk 1: Een inleiding in de ontwikkeling van het kind
Ontwikkelingspsychologie = de wetenschappelijke studie van patronen van groei,
verandering en stabiliteit bij mensen vanaf de conceptie tot aan de dood.
- Wetenschappelijke benadering
Ontwikkelingsonderzoekers komen tot aannames/hypotheses en toetsen deze
doormiddel van wetenschappelijke werkwijzen
Ze formuleren theorieën over ontwikkeling en gebruiken wetenschappelijke
methodes om deze te testen.
- Menselijke ontwikkeling
Universele ontwikkelingsprincipes doorgronden, invloed van culturele verschillen
op de loop van de ontwikkeling, unieke aspecten van individuen (kenmerken en
eigenschappen die mensen scheidden)
- Veranderen en groeien, stabiliteit
Op welke gebieden en in welke perioden in het leven mensen veranderen en
groeien, komt gedrag overeen met eerder gedrag
Ontwikkelingsproces in elke levensfase
Het levensloopperspectief mensen blijven zich hun hele leven ontwikkelen
Ontwikkelingsdomeinen:
- Fysieke ontwikkeling: de ontwikkeling van de fysieke opbouw van het
lichaam
De invloed van het lichaam op ons gedrag. (hersenen, zenuwstelsel, spieren en
zintuigen)
Voorbeeld: effecten van ondervoeding op groeitempo en motoriek van kinderen
Rijping: blijvende fysieke of psychologische verandering als gevolg van
biologische groeiprocessen
- Cognitieve ontwikkeling: ontwikkeling van intellectuele vermogens
(denken, leren, herinneren, problemen oplossen)
Proberen begrijpen hoe groei en verandering in intellectuele vermogens tot stand
komen en ons gedrag beïnvloeden. Hoe veranderen intellectuele vermogens in
de kindertijd? Iemand die in de kindertijd een trauma ervaart, hoe herinneren zij
zich dit later?
- Sociaal-emotionele ontwikkeling: ontwikkeling die betrekking heeft op
sociale relaties, interacties met anderen en omgaan met emoties
De manier waarop mensen hun sociale relaties in de loop van hun leven groeien,
veranderen en stabiel blijven en de manier waarop mensen in toenemende mate
zich steeds bewuster worden van emoties.
Denk aan effecten van armoede, racisme of scheiding op de ontwikkeling van
kinderen
Seksuele ontwikkeling kan hier ook onder vallen
- Persoonlijkheidsontwikkeling: ontwikkeling van duurzame gedragingen en
karaktereigenschappen die mensen van elkaar onderscheiden
Psychologen kijken naar stabiliteit en verandering in karaktereigenschappen
Morele ontwikkeling valt hier ook onder (de ontwikkeling van het geweten)
1
,Ontwikkelingsfasen:
- Prenatale periode (conceptie tot geboorte)
- Babytijd (geboorte tot 2 jaar)
- Peuter- en kleutertijd (2-6)
- Schooltijd (6-12)
- Adolescentie (12-20)
Sociale constructie: idee over de realiteit wat breed geaccepteerd is, maar
afhangt van de maatschappij en cultuur op een bepaald moment.
(ontwikkelingsfasen zijn sociale constructies)
De leeftijd waarop een kind de adolescentie bereikt verschilt erg per persoon
grens is gebaseerd op een biologische verandering (begin pubertijd), wat sterk
verschilt per persoon
Cohort = een groep mensen die in een bepaalde periode leven, waardoor zij voor
een deel gelijke ervaringen opdoen
Voorbeelden: oorlogen, economische crisis, natuurramp, epidemie hebben
gemeenschappelijke invloed op mensen binnen cohort
Normatieve gebeurtenissen gebeurtenissen die zich voor de meeste individuen
binnen een groep op dezelfde manier voltrekken:
- Normatieve historische gebeurtenissen
Sociale omgevingsinvloeden en biologische invloeden die verbonden zijn met een
specifieke maatschappelijke situatie in een historische tijd (voorbeeld: corona)
Deze historisch bepaalde gebeurtenissen hebben invloed op de ontwikkeling
- Normatieve leeftijdgebonden invloeden
Biologische invloeden en omgevingsinvloeden die vergelijkbaar zijn voor mensen
in een bepaalde leeftijdsgroep (bijvoorbeeld pubertijd)
- Normatieve sociaal-culturele invloeden
Bepalen de ontwikkeling van mensen, zoals brede cultuur, etnische afkomst,
sociale klasse
Niet normatieve gebeurtenissen specifieke gebeurtenissen die plaatsvinden in
het leven van een bepaald persoon, terwijl de meeste mensen hier niet mee te
maken krijgen (bijvoorbeeld: auto ongeluk). Hier kunnen mensen invloed op
hebben (bijv. winnen van een wedstrijd)
Vroege denkbeelden over kinderen:
2
,Volgens sommige onderzoekers kregen kinderen pas rond 1600 een eigen status,
daarvoor werden ze gezien als miniatuur volwassenen
De kindertijd betekende vroeger iets anders dan tegenwoordig
Filosofische denkbeelden over kinderen:
16e en 17e eeuw: filosofen liepen voorop bij de theorie vorming over de aard van
het kind
Filosoof Locke omschreef het kind als onbeschreven blad, kinderen kwamen ter
wereld zonder eigenschappen en persoonlijkheid. Ze werden gevormd door
ervaringen
Rousseau beweerde dat kinderen ‘nobele wilden’ waren. Ze kwamen op de
wereld met een aangeboren gevoel voor goed en kwaad. Hij was van mening dat
mensen van aard goed zijn.
Hij vond dat kinderen zich tot bewonderingswaardige volwassenen zouden
vormen tenzij iets negatiefs hun ontwikkeling in de weg stond
Baby biografieën en vroege wetenschappelijke ontdekkingen:
Baby biografieën de eerste geschriften waarin kinderen methodisch werden
bestudeerd
Vooral ouders legde de groei van hun kinderen vast, en volgde hierbij fysieke en
taalkundige mijlpalen
De 20e eeuw: ontwikkelingspsychologie als discipline:
Franse psycholoog Binet intelligentie van kinderen, deed onderzoek naar
geheugen en hoofdrekenen
Hall onderzocht het denken en gedrag van kinderen voor het eerst doormiddel
van vragenlijsten
Hollingworth de studie van intelligentietests en hoogbegaafdheid
Montessori onderwijs gebaseerd op haar theorie dat kinderen op natuurlijke
wijze leren, ‘leer mij het zelf doen’ als kern
In de 1e helft van de 20e eeuw begonnen de grootschalige, systematische en
langdurige onderzoeken naar kinderen en hun ontwikkeling.
Centrale vraagstukken in de ontwikkelingspsychologie:
- Continue verandering versus discontinue verandering
Continue verandering geleidelijke kwantitatieve (hoeveelheid) ontwikkeling,
waarbij prestaties op een bepaald niveau voortvloeien uit die op de vorige
niveaus.
Kinderen ontwikkelen steeds meer van hetzelfde.
Vaardigheden of kenmerken veranderen niet in aard, maar in omvang of
complexiteit
Voorbeeld: kinderen worden steeds een beetje langer, geleidelijk meer kunnen
verwerken in het denken (steeds beter en sneller lezen)
Discontinue verandering ontwikkeling die in aparte stappen of stadia
plaatsvindt, en waarbij elk stadium gedrag oplevert dat kwalitatief anders is dan
gedrag in eerdere stadia
Kwalitatief gedrag: qua inhoud en hoedanigheid anders
De ontwikkeling verloopt abrupt, met sprongetjes
3
, - Kritieke en gevoelige perioden: de invloed van de omgeving
Kritieke periode specifieke tijdsspanne in de ontwikkeling waarin een bepaalde
gebeurtenis of het uitblijven daarvan grootse gevolgen heeft
Kritieke perioden komen voor wanneer de aanwezigheid van een bepaalde stimuli
uit de omgeving noodzakelijk is voor normale ontwikkeling, of wanneer
blootstelling aan stimuli abnormale ontwikkeling tot gevolg heeft (bijv. ziekte
tijdens eerste weken zwangerschap zorgt voor afwijking, dezelfde ziekte in
laatste trimester heeft geen gevolgen)
Stimuli prikkels, ofwel veranderingen in de uit- of inwendige omgeving waarop
een organisme reageert
Mensen zijn vooral op cognitieve, sociaal-emotionele en
persoonlijkheidsontwikkeling veel flexibeler. Hier gelden kritieke periodes minder.
Plasticiteit de mate waarin een zich ontwikkelend gedragspatroon of fysieke
structuur veranderbaar is
Daarom spreken we nu liever van gevoelige perioden
een afgebakende tijdspanne, meestal vroeg in het leven, waarin mensen extra
gevoelig zijn voor bepaalde omgevingsinvloeden, of juist het ontbreken daarvan
en sterk ontvankelijk zijn voor het leren van specifieke vaardigheden
Voorbeeld: kleine kinderen leren makkelijker een (nieuwe) taal
Verschil tussen kritieke en gevoelige perioden:
Bij kritieke periode nemen we aan dat het permanente en onomkeerbare
gevolgen heeft wanneer bepaalde invloeden missen of iemand te maken krijgt
met schadelijke invloeden.
Bij gevoelige perioden kan het ontbreken van bepaalde omgevingsinvloeden de
ontwikkeling verstoren, maar latere ervaringen kunnen deze effecten weer
opheffen.
- Levensloopmodel versus focus op specifieke perioden
Moderne theorieën leggen de nadruk op doorgaande groei en verandering in de
loop van het leven en op verbanden tussen verschillende perioden
Vroege ontwikkelingspsychologen zien de kindertijd en adolescentie als de
belangrijkste perioden
- Het nature-nurturedebat
de discussie over de oorsprong van ons gedrag en onze eigenschappen
Komen deze voort uit aanleg of opvoeding?
Er is niet een antwoord goed, het gaat vooral over in welke mate nature en
nurture hun invloed laten gelden!
4
