Samenvatting ow2

Thema 1 – Systemisch denken
1. Inleiding
 Iedereen is verbonden met elkaar, niemand staat op zich
 O.B. -> verbindende rol: cliënt te zien in relatie tot andere personen
 Elke cliënt maakt deel uit van een groter geheel
 Voortdurende en wederzijdse beïnvloeding tussen cliënt en omgeving


2. Het systeemdenken
 Systeemdenken = een manier van denken die binnen hulpverlening gebruikt kan worden,
geeft inzichten en handvatten om met cliënten te werken
 Vertrekt vanuit die verbondenheid en ziet elke cliënt als deel van een netwerk van mensen,
als deel van een systeem


2.1 Wat is een systeem?

 Een systeem = kort: een verzameling van elementen die met elkaar verbonden zijn
 Een systeem = een eenheid opgebouwd uit deelverhoudingen, het gaat niet alleen om de
delen op zich, ook niet om het geheel, maar om doelgerichte betrekkingen tussen dit alles
 Eenheid opgebouwd uit deelverhoudingen: in een gezin, wat een geheel of eenheid
vormt, zijn er verschillende personen en onderlinge relaties aanwezig
 Gaat niet alleen om de delen op zich: een gezin houdt meer in dan de optelsom van
de verschillende gezinsleden
 Ook niet om het geheel: een gezin is ook meer dan de groep mensen op zich,
bestaat ook uit verschillende individuen die met elkaar verbonden zijn -> individuen
vallen volledig samen met dat gezin
 Maar om doelgerichte betrekkingen tussen dit alles: in een gezin gaat het om de
verbondenheid en wederzijdse wisselwerking tussen verschillende individuen die
ertoe behoren, samenleven van gezin doelgericht -> vb. ouderfiguren staan in voor
opvoeding van kinderen en streven hiermee samen een specifiek doel na




 In het werken met mensen -> mensen verbonden zijn, elkaar wederzijds beïnvloeden,
interactie tussen verschillende delen waardoor een systeem ontstaat
 Drie belangrijke kenmerken die in elk systeem terugkomen:
1. In een systeem zijn de verschillende onderdelen afhankelijk van elkaar -> invloed op
het hele systeem
2. Omgekeerd bepaalt het systeem ook in belangrijke mate het gedrag van de delen

1

, 3. Het systeem streeft naar homeostase: een sociaal systeem probeert steeds in
evenwicht te zijn
 Het moet een geheel vormen om er iets mee te doen


2.2 Informatieoverdracht van systemen

 Informatieoverdracht: doorgeven van informatie



 Lineair: informatie doorgeven aan een ander (oorzaak-
gevolg)




 Circulair: constant op elkaar reageren (actie-reactie)
> MENSELIJKE INTERACTIES

 De uitwisseling van informatie tussen het systeem en zijn
omgeving is wederkerig
 Dit proces kent geen duidelijk begin of einde, geen duidelijk
oorzaak-gevolg verband aan te duiden
 Interacties van mensen zijn complex en verlopen quasi altijd circulair = circulariteit of
circulaire causaliteit
Vb. Tijdens een gezinsgesprek klaagt een man dat zijn vrouw altijd zaagt. De vrouw zegt
hierop dat ze zaagt omdat hij altijd apart naar tv gaat kijken, waarop de man reageert dat
hij apart gaat kijken omdat zij altijd maar zaagt.


2.3 Open systemen versus gesloten systemen

 Een systeem bevindt zich steeds in een bepaalde context of omgeving, waarmee informatie
wordt uitgewisseld
 Open systemen
 Wisselen informatie uit met omgeving en passen zich daaraan aan
 Mensen zijn altijd open systemen!
Vb. Wanneer ouders vaak hevig ruzie maken, zien we bij hun kinderen soms
internaliserend of externaliserend gedrag als ‘overlevingsstrategie’
 Gesloten systemen
 Hebben geen contact met hun omgeving en sluiten zich af voor prikkels uit
de omgeving
 Geen levende gesloten systemen!
 Sommige gezinnen als zeer afgesloten ervaren in de samenleving


3. Systeemtheorieën
 Hierboven: algemene systeemtheorie
 Verschillende stromingen of verschillende varianten op de systeemtheorie:
1. De structurele systeemtheorie: wijze waarop gezin georganiseerd is staat centraal


2

, 2. De strategische of communicatietheorie: kijken vooral naar de ‘wetmatigheden’ in
de communicatie tussen mensen
3. De intergenerationele of contextuele systeemtheorie: focussen op relaties tussen
familieleden over verschillende generaties heen


3.1 De structurele systeemtheorie

Centrale focus:

 Het huidige functioneren van een systeem
 Onderzoek van de structuur van een systeem
 ‘de regels en afspraken’ die het samenleven regelen
 Hoe de leden van het systeem met elkaar omgaan
 Wat kan wel of niet? Wat wordt er verwacht?

 Binnen de systeemstructuur kunnen we volgende elementen onderscheiden:
 De grenzen in het systeem
 De samenhang of cohesie in het systeem

 Wanneer een systeemstructuur onvoldoende is aangepast aan veranderde omstandigheden
of een nieuwe situatie, kunnen leden in de knoop geraken -> leden van het systeem die niet
goed kunnen functioneren of zelfs problematisch gedrag vertonen = symptoomgedrag:
gedrag individu is een symptoom van problemen in systeem
Vb. in een gezin: tieners die zich opstandig gedragen omdat de ouders hen te weinig vrijheid
bieden volgens hun leeftijd


3.1.1 Grenzen

 Een systeem is meestal opgebouwd uit verschillende subsystemen, elk met hun eigen rol
 Een subsysteem = een ‘deelverzameling’ binnen een systeem, die met elkaar verbonden zijn
op basis van een gemeenschappelijk kenmerk (vb. leeftijd, geslacht,…)

 Grenzen = organiseren de afstand in het systeem -> specifieke subsystemen op basis van rol
of hiërarchie (= de verdeling van het gezag)
 Gradatie van zeer open grenzen <> zeer gesloten grenzen
 Belang van duidelijke en flexibele grenzen
 Disfunctionele systeemstructuur (wanneer de grenzen niet gerespecteerd worden):
1. Een coalitie
 = vormen van een team binnen een systeem
 Subsysteem van twee of meer personen die
gemeenschappelijke doelen willen bereiken -> kan
in positieve zin (zonder tegenpartij) of op negatieve
manier (tegen derde partij)




3

, 2. Een perverse triade
 Vorm van een coalitie
 Iemand uit een hoge(re) hiërarchische rang gaat zich
aan sluiten bij iemand (meerdere personen) uit een
lage(re) hiërarchische rang, gericht tegen een ander
uit zijn/haar hoge(re) rang
 Triade of nieuwe coalitie is ‘pervers’ omdat de persoon tegen wie men is
gericht, niet op de hoogte is van dit gedrag of het wordt ontkent


3.1.2 Cohesie

 Cohesie = de samenhang en betrokkenheid van de leden in het systeem op elkaar
 Hangt samen met grenzen tussen leden van een systeem en grenzen tussen systeem en
omgeving/buitenwereld
 Minuchin onderscheidt twee gezinstypes:
1. Kluwengezin
 Grenzen in het gezin zijn vaag en onduidelijk
 Te weinig afstand tussen subsystemen
 Heel sterke interne verbondenheid in het gezin, weinig ruimte voor
persoonlijke ontwikkeling
 Grens tussen gezin en buitenwereld is zeer duidelijk: weinig invloed toe van
buitenaf
2. Los zand gezin
 Weinig verbinding tussen de leden van het gezin
 Duidelijke grenzen tussen de leden van het gezin
 Grens tussen het gezin en de buitenwereld is onduidelijk en vaag: veel
invloed van de omgeving


3.2 De communicatietheorie of strategische systeemtheorie

Zie OLOD observeren en communiceren


3.3 De contextuele of intergenerationele systeemtheorie

Centrale focus:

 Het functioneren van mensen en (sub)systemen vanuit ervaringen uit het verleden of in de
eigen context
 Klemtoon op relaties tussen mensen, over de generaties heen


3.3.1 Een intergenerationele verbondenheid

 Context = verbondenheid van mensen met relaties die voor hen betekenisvol zijn of waren,
over verschillende generaties heen -> intergenerationele verbondenheid
 Elke huidige relatie als een weerspiegeling van intergenerationele ervaringen, minstens
doorheen drie generaties




4