DEEL 1: LEVEN IN EEN MODERNE MAATSCHAPPIJ
Hoofdstuk 1.1 het moderne wereldbeeld
Immanuel Kant
- Verlichte denker; God komt NIET voortdurend tussen in de wereld (deïsme)
- Voor de aardbeving in Lissabon zocht hij een wetenschappelijke verklaring
De aardbeving in Lissabon:
- Drempel van theïsme naar deïsme
- Wat is de betekenis van de aardbeving?
- Verschillende visies:
Theïsme
- Leibniz
- Zijn theorie kwam onder druk na de aardbeving
Deïsme
- Voltaire
- Hij gaf kritiek op Leibniz
- God grijpt niet meer rechtstreeks in
Hoofdstuk 1.2 de ambivalentie van de moderne economie
KARL MARX
1; vervreemding
2; moderniteit
3; fetisjisme
VERVREEMDING (1)
Inspiratiebron: LUDWIG FEUERBACH (Das wesen des christentums)
- Religie is het resultaat van een projectiemechanisme
= een mechanisme in onze psyche waardoor we inhouden die sluimeren in ons eigen
onbewuste herkennen in de buitenwereld
- Mens projecteert zijn eigen essentie en ideaalbeeld in God, een ONDERWERPT zich
vervolgens aan dit beeld
- Hij rijker onze projectie van God, hoe armer we zelf worden
- De mens herkent zichzelf NIET in zijn eigen projecties
- Vervreemding van de mens tov zichzelf
- De mens w dus gedomineerd door zijn eigen creatie – vervreemding
FEURBACH: DE MENS TERUG CENTRAAL ZETTEN
Karl Marx gaat niet volledig akkoord met FUERBACH. Volgens Marx w de mens onderworpen aan zijn
eigen product en dus niet meer aan God (= Feuerbach)
- De arbeider geraakt onderworpen aan zijn eigen product
- Het voorwerp dat door de arbeider voortgebracht wordt komt tegenover hem tee staan als
en vreemd wezen “als een macht die van de producent onafhankelijk is”
- We hebben een eco systeem gecreëerd dat we NIET meer onder controle hebben maar dat
ONS overheerst
,MODERNITEIT (2)
- De motor van de geschiedenis is de KLASSENSTRIJD
- Bourgeoisie; heeft een revolutionaire rol en heeft zo voor de rationalisering, onttovering
(desacralisering) gezorgd! Al het heilige verdwijnt en de mensen moeten het leven
GEDWONGEN met nuchtere ogen zien.
- Desacralisering = we kijken steeds meer met een NUCHTERE-blik
FETISJISM (3)
- “Kapitalisme; nieuw soort van religieuze schijn, het houdt het volk koest”
- In het kapitalisme is de uitbuiting NIET openlijk zichtbaar maar het is er wel! Het kapitalisme
functioneert op een fetisjisme wijze
FETISJISM:PRIMITIEVE VORM V RELIGIE WAARBIJ DINGEN BOVENNATUURLIJKE KRACHTEN BEZITTEN
WARENFETISJISME
- Kapitalisme is gebaseerd op relaties tussen zaken
- Sociale relaties worden relaties tussen DINGEN in de kapitalistische samenleving;
VERDINGLIJKING VAN MENSELIJKE VERHOUDINGEN
- Die dingen krijgen een eigen leven = fetisjisme (winst, beurswinst, …)
= een religie van het alledaags leven
Overheerst worden door je eigen creatie waarin je jezelf NIET meer herkent
MAX WEBER – DOELRATIONALITEIT
= het efficiënt realiseren van een doel staat centraal, middelen rationeel inzetten in functie van het
gegeven doel ( waarderationaliteit)
- Moderniteit = overwicht van doelrationaliteit, steeds minder belang aan waarderationaliteit
- GEVOLG: onttovering, desacralisering van de werkelijkheid
- Alles wordt een object van berekening. Premodern had je een harmonie, alles werd door de
kerk geregeld nu gaat men enkel op zoek naar efficiënte waardoor alle domeinen zich zijn
gaan onderscheiden (eco, cultuur, recht, …) = SOCIALE DIFFERENTIATIE
DUS de gevolgen van rationalisering en verzakelijking???
1. Onttovering
2. Sociale of functionele differentiatie
3. Bureaucratisering
REACTIE INDIVIDU
- Vlucht naar de innerlijkheid
- Belang van authenticiteit
Rationalisering: instrumentele rationaliteit/ doelrationaliteit
Bureaucratisering
JURGEN HABERMANS: kolonisering van de leefwereld - één van de belangrijkste filosofen
“hoe kunnen we de rationaliteit redden na Auschwitz”
Communicatieve rationaliteit; rationale argumenten in dialoog om iemand anders te overtuigen.
Alle claims kunnen ter discussie worden gesteld, gericht op consensus.
- Kapitalisme: de instrumentele rationaliteit die centraal is komen te staan in de modern
economie
, - Bureaucratie: de instrumentele rationaliteit die centraal is komen te staan in de moderne
staat
Tegenover deze systeem stelt Habermans: DE LEEFWERELD. Deze leefwereld is precies gebaseerd op
communicatieve rationaliteit. Om te kunnen praten is er een leefwereld nodig, zonder zouden de
systemen niet mogelijk zijn (politiek, economie), doordat de rol van geld en macht zo belangrijk is
geworden in de systemen verliezen wij ons vermogen om een gesprek aan te gaan met elkaar.
Gevolgen van de kolonisering van de leefwereld door eco & politieke systemen
- Vervreemding
- Sociale instabiliteit
- Weegvallen van sociale verbanden
Hoofdstuk 1.3 moderniteit & de zoektocht naar het authentieke leven
- Ervaring van disharmonie in de moderne maatschappij
- Toenemende vraag van existentiële vraag; “wie ben ik?”
“ik ben maar een nummer, maar ik wil een authentiek persoon zijn.” Authentiek zijn heeft te
maken met de manier waarop je gericht bent naar buiten, wat je doet, hoe je je leven
invulling geeft, …
- Toenemend belang van authenticiteit; ONMOGELIJKHEID tot harmonie met de wereld DUS
proberen zo groot mogelijke harmonie met zichzelf te realiseren
SØREN KIERKEGAARD
- Existentiefilosoof: bezig met ons bestaan
- Keert zich tegen de filosofie van die tijd
- Hij wilt opnieuw plaats ruimen voor de heel individuele ervaring
- GEEN tegenstander van het wetenschappelijk denken MAAR het was dominant geworden &
daardoor hebben we het gevoel verloren voor het unieke individu
- Al die abstracte theorieën zeggen NIETS over hoe ik moet leven, iedereen gebruikt die
standaard formules in gesprek tegenovergestelde effect WANT ied zegt hetzelfde
Stadia op de levensweg
- Esthetische stadium (Don juan): genieten zonder verantwoordelijkheden
- Ethisch stadium (Socrates): verantwoord leven volgens absolute ethische normen
- Religieuze stadium (Abraham): irrationele overgave aan persoonlijke God
MARTIN HEIDEGGER: “sein zum tod”
Inspiratiebronnen:
- Kierkegaard – existentiefilosofie
- Edmund Husserl – fenomenologie
Edmund Husserl
- “hoe verschijnt de wereld aan het bewustzijn”
- Laat zien dat het bewustzijn gericht is op de wereld, die op een bepaalde manier verschijnt
aan het bewustzijn
- Leefwereld is de wereld die betekenis krijgt in de onmiddellijke ervaring, voorafgaand aan
wetenschappelijke interpretatie.
, Wetenschap objectiveert en idealiseert:
Objectivering: om ervaring aan anderen over te brengen
Idealisering: ideële constructies (eco modellen)
!PROBLEEM!
Wetenschap vergeet dat ze gebaseerd is op CONSTRUCTIES en dat ze slechts één methode
biedt om de wereld te objectiveren
- EERST ervaren we de werkelijkheid op en andere wijze de wetenschap komt pas in 2de
instantie; onze beleving van de leefwereld komt eerst.
GEVOLG: er moet een strengere wetenschap zijn die de leefwereld beschrijft hoe wij die ervaren:
FENOMENOLOGIE; graaft dus dieper dan de wetenschap en analyseert onze meer oorspronkelijke
beleving van de werkelijkheid.
Maar er is NIET één leefwereld, HOE de wereld ervaren wordt is AFHANKELIJK van de instelling
waarmee je naar de wereld kijkt – de wereld heeft dus een betekenis door de manier waarop we
ernaar kijken!!! Fenomelogie analyseert dit!!!
HEIDEGGER
“EXISTEREN”
Dasein (er-zijn)
- De mens is een bijzonder “zijnde”
- Elk mens moet zijn leven vormgeven door op een specifieke manier te existeren
- Dasein is betrokken op de wereld en op anderen
In der welt sein (mit-sein)
- Mensen delen al ALTIJD een gemeenschappelijke wereld
- We kunnen de afwezigheid van anderen NIET wegdenken
Das man (het “men”)
- Die anderen zijn eigenlijk onpersoonlijk
- Er is een soort anonieme kracht die zich ons oplegt
- Het handelen van de mens wordt vaak geleid door men
- Wanneer men zich volledig laat leiden door das man = INAUTHENTIEK
Wanneer het dasein zich laat leiden door das man treedt een middelmatigheid in, door die
middelmatigheid kan je je overgeven aan de oppervlakkige alledaagse genoegen MAAR kan
verstoord worden door plotse gebeurtenissen
SEIN ZUM TODE
- Confrontatie met de dood = confrontatie met je dasein
- De dood haalt ons weg van “het men”
- Onsterfelijkheid; eeuwigdurend uitstel van keuzes; niets heeft nog betekenis
- LEVEN IS UNIEK DOOR DE DOOD – authenticiteit
Hoofdstuk 1.1 het moderne wereldbeeld
Immanuel Kant
- Verlichte denker; God komt NIET voortdurend tussen in de wereld (deïsme)
- Voor de aardbeving in Lissabon zocht hij een wetenschappelijke verklaring
De aardbeving in Lissabon:
- Drempel van theïsme naar deïsme
- Wat is de betekenis van de aardbeving?
- Verschillende visies:
Theïsme
- Leibniz
- Zijn theorie kwam onder druk na de aardbeving
Deïsme
- Voltaire
- Hij gaf kritiek op Leibniz
- God grijpt niet meer rechtstreeks in
Hoofdstuk 1.2 de ambivalentie van de moderne economie
KARL MARX
1; vervreemding
2; moderniteit
3; fetisjisme
VERVREEMDING (1)
Inspiratiebron: LUDWIG FEUERBACH (Das wesen des christentums)
- Religie is het resultaat van een projectiemechanisme
= een mechanisme in onze psyche waardoor we inhouden die sluimeren in ons eigen
onbewuste herkennen in de buitenwereld
- Mens projecteert zijn eigen essentie en ideaalbeeld in God, een ONDERWERPT zich
vervolgens aan dit beeld
- Hij rijker onze projectie van God, hoe armer we zelf worden
- De mens herkent zichzelf NIET in zijn eigen projecties
- Vervreemding van de mens tov zichzelf
- De mens w dus gedomineerd door zijn eigen creatie – vervreemding
FEURBACH: DE MENS TERUG CENTRAAL ZETTEN
Karl Marx gaat niet volledig akkoord met FUERBACH. Volgens Marx w de mens onderworpen aan zijn
eigen product en dus niet meer aan God (= Feuerbach)
- De arbeider geraakt onderworpen aan zijn eigen product
- Het voorwerp dat door de arbeider voortgebracht wordt komt tegenover hem tee staan als
en vreemd wezen “als een macht die van de producent onafhankelijk is”
- We hebben een eco systeem gecreëerd dat we NIET meer onder controle hebben maar dat
ONS overheerst
,MODERNITEIT (2)
- De motor van de geschiedenis is de KLASSENSTRIJD
- Bourgeoisie; heeft een revolutionaire rol en heeft zo voor de rationalisering, onttovering
(desacralisering) gezorgd! Al het heilige verdwijnt en de mensen moeten het leven
GEDWONGEN met nuchtere ogen zien.
- Desacralisering = we kijken steeds meer met een NUCHTERE-blik
FETISJISM (3)
- “Kapitalisme; nieuw soort van religieuze schijn, het houdt het volk koest”
- In het kapitalisme is de uitbuiting NIET openlijk zichtbaar maar het is er wel! Het kapitalisme
functioneert op een fetisjisme wijze
FETISJISM:PRIMITIEVE VORM V RELIGIE WAARBIJ DINGEN BOVENNATUURLIJKE KRACHTEN BEZITTEN
WARENFETISJISME
- Kapitalisme is gebaseerd op relaties tussen zaken
- Sociale relaties worden relaties tussen DINGEN in de kapitalistische samenleving;
VERDINGLIJKING VAN MENSELIJKE VERHOUDINGEN
- Die dingen krijgen een eigen leven = fetisjisme (winst, beurswinst, …)
= een religie van het alledaags leven
Overheerst worden door je eigen creatie waarin je jezelf NIET meer herkent
MAX WEBER – DOELRATIONALITEIT
= het efficiënt realiseren van een doel staat centraal, middelen rationeel inzetten in functie van het
gegeven doel ( waarderationaliteit)
- Moderniteit = overwicht van doelrationaliteit, steeds minder belang aan waarderationaliteit
- GEVOLG: onttovering, desacralisering van de werkelijkheid
- Alles wordt een object van berekening. Premodern had je een harmonie, alles werd door de
kerk geregeld nu gaat men enkel op zoek naar efficiënte waardoor alle domeinen zich zijn
gaan onderscheiden (eco, cultuur, recht, …) = SOCIALE DIFFERENTIATIE
DUS de gevolgen van rationalisering en verzakelijking???
1. Onttovering
2. Sociale of functionele differentiatie
3. Bureaucratisering
REACTIE INDIVIDU
- Vlucht naar de innerlijkheid
- Belang van authenticiteit
Rationalisering: instrumentele rationaliteit/ doelrationaliteit
Bureaucratisering
JURGEN HABERMANS: kolonisering van de leefwereld - één van de belangrijkste filosofen
“hoe kunnen we de rationaliteit redden na Auschwitz”
Communicatieve rationaliteit; rationale argumenten in dialoog om iemand anders te overtuigen.
Alle claims kunnen ter discussie worden gesteld, gericht op consensus.
- Kapitalisme: de instrumentele rationaliteit die centraal is komen te staan in de modern
economie
, - Bureaucratie: de instrumentele rationaliteit die centraal is komen te staan in de moderne
staat
Tegenover deze systeem stelt Habermans: DE LEEFWERELD. Deze leefwereld is precies gebaseerd op
communicatieve rationaliteit. Om te kunnen praten is er een leefwereld nodig, zonder zouden de
systemen niet mogelijk zijn (politiek, economie), doordat de rol van geld en macht zo belangrijk is
geworden in de systemen verliezen wij ons vermogen om een gesprek aan te gaan met elkaar.
Gevolgen van de kolonisering van de leefwereld door eco & politieke systemen
- Vervreemding
- Sociale instabiliteit
- Weegvallen van sociale verbanden
Hoofdstuk 1.3 moderniteit & de zoektocht naar het authentieke leven
- Ervaring van disharmonie in de moderne maatschappij
- Toenemende vraag van existentiële vraag; “wie ben ik?”
“ik ben maar een nummer, maar ik wil een authentiek persoon zijn.” Authentiek zijn heeft te
maken met de manier waarop je gericht bent naar buiten, wat je doet, hoe je je leven
invulling geeft, …
- Toenemend belang van authenticiteit; ONMOGELIJKHEID tot harmonie met de wereld DUS
proberen zo groot mogelijke harmonie met zichzelf te realiseren
SØREN KIERKEGAARD
- Existentiefilosoof: bezig met ons bestaan
- Keert zich tegen de filosofie van die tijd
- Hij wilt opnieuw plaats ruimen voor de heel individuele ervaring
- GEEN tegenstander van het wetenschappelijk denken MAAR het was dominant geworden &
daardoor hebben we het gevoel verloren voor het unieke individu
- Al die abstracte theorieën zeggen NIETS over hoe ik moet leven, iedereen gebruikt die
standaard formules in gesprek tegenovergestelde effect WANT ied zegt hetzelfde
Stadia op de levensweg
- Esthetische stadium (Don juan): genieten zonder verantwoordelijkheden
- Ethisch stadium (Socrates): verantwoord leven volgens absolute ethische normen
- Religieuze stadium (Abraham): irrationele overgave aan persoonlijke God
MARTIN HEIDEGGER: “sein zum tod”
Inspiratiebronnen:
- Kierkegaard – existentiefilosofie
- Edmund Husserl – fenomenologie
Edmund Husserl
- “hoe verschijnt de wereld aan het bewustzijn”
- Laat zien dat het bewustzijn gericht is op de wereld, die op een bepaalde manier verschijnt
aan het bewustzijn
- Leefwereld is de wereld die betekenis krijgt in de onmiddellijke ervaring, voorafgaand aan
wetenschappelijke interpretatie.
, Wetenschap objectiveert en idealiseert:
Objectivering: om ervaring aan anderen over te brengen
Idealisering: ideële constructies (eco modellen)
!PROBLEEM!
Wetenschap vergeet dat ze gebaseerd is op CONSTRUCTIES en dat ze slechts één methode
biedt om de wereld te objectiveren
- EERST ervaren we de werkelijkheid op en andere wijze de wetenschap komt pas in 2de
instantie; onze beleving van de leefwereld komt eerst.
GEVOLG: er moet een strengere wetenschap zijn die de leefwereld beschrijft hoe wij die ervaren:
FENOMENOLOGIE; graaft dus dieper dan de wetenschap en analyseert onze meer oorspronkelijke
beleving van de werkelijkheid.
Maar er is NIET één leefwereld, HOE de wereld ervaren wordt is AFHANKELIJK van de instelling
waarmee je naar de wereld kijkt – de wereld heeft dus een betekenis door de manier waarop we
ernaar kijken!!! Fenomelogie analyseert dit!!!
HEIDEGGER
“EXISTEREN”
Dasein (er-zijn)
- De mens is een bijzonder “zijnde”
- Elk mens moet zijn leven vormgeven door op een specifieke manier te existeren
- Dasein is betrokken op de wereld en op anderen
In der welt sein (mit-sein)
- Mensen delen al ALTIJD een gemeenschappelijke wereld
- We kunnen de afwezigheid van anderen NIET wegdenken
Das man (het “men”)
- Die anderen zijn eigenlijk onpersoonlijk
- Er is een soort anonieme kracht die zich ons oplegt
- Het handelen van de mens wordt vaak geleid door men
- Wanneer men zich volledig laat leiden door das man = INAUTHENTIEK
Wanneer het dasein zich laat leiden door das man treedt een middelmatigheid in, door die
middelmatigheid kan je je overgeven aan de oppervlakkige alledaagse genoegen MAAR kan
verstoord worden door plotse gebeurtenissen
SEIN ZUM TODE
- Confrontatie met de dood = confrontatie met je dasein
- De dood haalt ons weg van “het men”
- Onsterfelijkheid; eeuwigdurend uitstel van keuzes; niets heeft nog betekenis
- LEVEN IS UNIEK DOOR DE DOOD – authenticiteit
