Samenvatting Biologie VWO 5 Veron Janssen V6B
Inhoud
Thema 1: Regeling ................................................................................................................................... 3
§1: Regeling en homeostase ............................................................................................................... 3
§2: Hormonale regulatie ..................................................................................................................... 3
§3: Het zenuwstelsel ........................................................................................................................... 5
§4: Reflexen en het autonome zenuwstelsel ...................................................................................... 8
§5: Neurale regulatie ........................................................................................................................... 8
§6: Spieren en beweging ................................................................................................................... 11
Thema 2: Waarneming en gedrag ......................................................................................................... 14
§1: Het zintuigstelsel ......................................................................................................................... 14
§2: Het oog ........................................................................................................................................ 14
§3: Gedrag beschrijven ...................................................................................................................... 17
§4: Vorming van gedrag .................................................................................................................... 17
§5: Aangepast gedrag ........................................................................................................................ 18
§6: Sociaal gedrag.............................................................................................................................. 18
§7: Gedrag bij mensen ...................................................................................................................... 19
Thema 3: Stofwisseling in de cel ........................................................................................................... 20
§1: Chemie in cellen .......................................................................................................................... 20
§2: Enzymen ...................................................................................................................................... 21
§3: Koolstofassimilatie ...................................................................................................................... 22
§4: Voortgezette assimilatie .............................................................................................................. 24
§5: Dissimilatie .................................................................................................................................. 26
Thema 4: DNA........................................................................................................................................ 28
§1: De bouw en functie van DNA ...................................................................................................... 28
§2: DNA-replicatie ............................................................................................................................. 28
§3: Transcriptie .................................................................................................................................. 30
§4: Translatie en eiwitsynthese ......................................................................................................... 33
§5: Genexpressie ............................................................................................................................... 33
§6: Genetische variatie ...................................................................................................................... 35
§7: Biotechnologie............................................................................................................................. 35
Thema 5: Planten .................................................................................................................................. 37
§1: Bouw, groei en ontwikkeling ....................................................................................................... 37
§2: Transport in planten .................................................................................................................... 37
§3: Assimilatie en dissimilatie ........................................................................................................... 38
,§4: Voortplanting .............................................................................................................................. 38
§5: Reageren op de omgeving ........................................................................................................... 39
,Thema 1: Regeling
§1: Regeling en homeostase
Homeostase = het in stand houden van een dynamisch evenwicht in het inwendige
milieu van organismen.
Negatieve terugkoppeling = toename van het resultaat veroorzaakt een remming van
het proces.
Positieve terugkoppeling = toename van het resultaat versterkt het proces.
Inwendig milieu = bloed + weefselvloeistof
Homeostatische regelkringen zorgen ervoor dat de omstandigheden in het inwendige
milieu niet te veel veranderen. De zuurstofconcentratie, glucoseconcentratie en
osmotische waarde van weefselvloeistof en bloed veranderen voortdurend, maar
schommelen steeds rondom de normwaarde.
§2: Hormonale regulatie
Communicatie tussen cellen vindt plaats via signaalstoffen.
Hormoonklieren zijn endocriene klieren. Dit zijn klieren die hun stoffen afgeven aan
het bloed.
Secretie = afgifte van hormonen door de hormoonklier.
Exocriene klieren beschikken over een afvoerbuis, waaraan ze hun producten
kunnen afgeven.
Excretie = uitscheiding
Hormonen kunnen vanuit de bloedvaten via de weefselvloeistof naar alle cellen van
een organisme gaan. Hormonen zijn alleen werkzaam in doelwitorganen (= organen
waarvan de cellen receptoren bezitten waaraan het hormoon kan binden). De binding
kan in de cellen van deze organen een reactie op gang brengen of stoppen.
De mate van reactie van een doelwitorgaan hangt af van de hormoonspiegel en het
aantal hormoonreceptoren.
De werking van een hormoon dat via het
celmembraan binnengaat:
Een hormoon bindt zich aan een receptoreiwit,
waarbij een hormoon-receptorcomplex ontstaat.
Het hormoon-receptorcomplex kan bepaalde
genen in het DNA aan- of uitzetten. De eiwitten
die hierbij ontstaan kunnen dienen als enzym,
hormoon of receptoreiwit.
, De werking van een hormoon dat bindt aan een
receptoreiwit in het celmembraan:
Een hormoon bindt zich aan een receptoreiwit,
waarbij de second messenger wordt gevormd of
geactiveerd. De second messenger geeft het
signaal in de cel door, door bijvoorbeeld een
enzym te activeren. Het geactiveerde enzym kan
het signaal doorgeven aan een volgend
signaalmolecuul, een reactie op gang brengen in
het cytoplasma of aanzetten tot genregulatie.
Door het signaal binnen de cel door te geven van molecuul naar molecuul, worden
veel signaalmoleculen geactiveerd of geproduceerd. Hierdoor ontstaat een enorme
reactie binnen de cel.
Signaalcascade = een signaal wordt via meerdere schakels in de cel doorgegeven.
Via de hypothalamus en hypofyse zijn het zenuwstelsel en het hormoonstelsel met
elkaar verbonden.
De hypofyse bestaat uit de hypofysevoorkwab en hypofyseachterkwab.
Neurohormonen = hormonen die zijn ontstaan door neurosecretie (= hormonen
worden gevormd door neuronen).
Inhibiting hormonen (IH) zorgen ervoor dat de endocriene cellen in de
hypofysevoorkwab geen hormonen meer produceren.
Releasing hormonen (RH) stimuleren de endocriene cellen in de hypofysevoorkwab
om bepaalde hormonen te produceren.
Inhibiting en releasing hormonen worden afgegeven aan haarvaten en komen via het
bloed in de hypofysevoorkwab terecht. Daar stimuleren ze de productie en afgifte van
hypofysehormonen.
De schildklier produceert o.a. thyroxine (schildklierhormoon).
TSH stimuleert de vorming van schildklierweefsel, de opname van jodium door de
schildkliercellen en de productie en secretie van thyroxine. Jodium is noodzakelijk
voor de vorming van thyroxine.
In de eilandjes van Langerhans komen α-cellen voor die het hormoon glucagon
produceren en β-cellen die het hormoon insuline produceren. Deze hormonen zorgen
ervoor dat de bloedsuikerspiegel (= glucoseconcentratie in het bloed) constant blijft.
Onder invloed van insuline komen er meer glucosetransporteiwitten in het
celmembraan. Hierdoor wordt de permeabiliteit (doorlaatbaarheid) van
celmembranen voor glucose verhoogd en neemt het transport van glucose door het
celmembraan toe. De cellen nemen meer glucose op uit het bloed. Cellen in de lever
en in spieren zetten de glucose om in glycogeen. Glycogeen wordt in deze cellen
opgeslagen. De glucoseconcentratie in het bloed zal hierdoor dalen.
Inhoud
Thema 1: Regeling ................................................................................................................................... 3
§1: Regeling en homeostase ............................................................................................................... 3
§2: Hormonale regulatie ..................................................................................................................... 3
§3: Het zenuwstelsel ........................................................................................................................... 5
§4: Reflexen en het autonome zenuwstelsel ...................................................................................... 8
§5: Neurale regulatie ........................................................................................................................... 8
§6: Spieren en beweging ................................................................................................................... 11
Thema 2: Waarneming en gedrag ......................................................................................................... 14
§1: Het zintuigstelsel ......................................................................................................................... 14
§2: Het oog ........................................................................................................................................ 14
§3: Gedrag beschrijven ...................................................................................................................... 17
§4: Vorming van gedrag .................................................................................................................... 17
§5: Aangepast gedrag ........................................................................................................................ 18
§6: Sociaal gedrag.............................................................................................................................. 18
§7: Gedrag bij mensen ...................................................................................................................... 19
Thema 3: Stofwisseling in de cel ........................................................................................................... 20
§1: Chemie in cellen .......................................................................................................................... 20
§2: Enzymen ...................................................................................................................................... 21
§3: Koolstofassimilatie ...................................................................................................................... 22
§4: Voortgezette assimilatie .............................................................................................................. 24
§5: Dissimilatie .................................................................................................................................. 26
Thema 4: DNA........................................................................................................................................ 28
§1: De bouw en functie van DNA ...................................................................................................... 28
§2: DNA-replicatie ............................................................................................................................. 28
§3: Transcriptie .................................................................................................................................. 30
§4: Translatie en eiwitsynthese ......................................................................................................... 33
§5: Genexpressie ............................................................................................................................... 33
§6: Genetische variatie ...................................................................................................................... 35
§7: Biotechnologie............................................................................................................................. 35
Thema 5: Planten .................................................................................................................................. 37
§1: Bouw, groei en ontwikkeling ....................................................................................................... 37
§2: Transport in planten .................................................................................................................... 37
§3: Assimilatie en dissimilatie ........................................................................................................... 38
,§4: Voortplanting .............................................................................................................................. 38
§5: Reageren op de omgeving ........................................................................................................... 39
,Thema 1: Regeling
§1: Regeling en homeostase
Homeostase = het in stand houden van een dynamisch evenwicht in het inwendige
milieu van organismen.
Negatieve terugkoppeling = toename van het resultaat veroorzaakt een remming van
het proces.
Positieve terugkoppeling = toename van het resultaat versterkt het proces.
Inwendig milieu = bloed + weefselvloeistof
Homeostatische regelkringen zorgen ervoor dat de omstandigheden in het inwendige
milieu niet te veel veranderen. De zuurstofconcentratie, glucoseconcentratie en
osmotische waarde van weefselvloeistof en bloed veranderen voortdurend, maar
schommelen steeds rondom de normwaarde.
§2: Hormonale regulatie
Communicatie tussen cellen vindt plaats via signaalstoffen.
Hormoonklieren zijn endocriene klieren. Dit zijn klieren die hun stoffen afgeven aan
het bloed.
Secretie = afgifte van hormonen door de hormoonklier.
Exocriene klieren beschikken over een afvoerbuis, waaraan ze hun producten
kunnen afgeven.
Excretie = uitscheiding
Hormonen kunnen vanuit de bloedvaten via de weefselvloeistof naar alle cellen van
een organisme gaan. Hormonen zijn alleen werkzaam in doelwitorganen (= organen
waarvan de cellen receptoren bezitten waaraan het hormoon kan binden). De binding
kan in de cellen van deze organen een reactie op gang brengen of stoppen.
De mate van reactie van een doelwitorgaan hangt af van de hormoonspiegel en het
aantal hormoonreceptoren.
De werking van een hormoon dat via het
celmembraan binnengaat:
Een hormoon bindt zich aan een receptoreiwit,
waarbij een hormoon-receptorcomplex ontstaat.
Het hormoon-receptorcomplex kan bepaalde
genen in het DNA aan- of uitzetten. De eiwitten
die hierbij ontstaan kunnen dienen als enzym,
hormoon of receptoreiwit.
, De werking van een hormoon dat bindt aan een
receptoreiwit in het celmembraan:
Een hormoon bindt zich aan een receptoreiwit,
waarbij de second messenger wordt gevormd of
geactiveerd. De second messenger geeft het
signaal in de cel door, door bijvoorbeeld een
enzym te activeren. Het geactiveerde enzym kan
het signaal doorgeven aan een volgend
signaalmolecuul, een reactie op gang brengen in
het cytoplasma of aanzetten tot genregulatie.
Door het signaal binnen de cel door te geven van molecuul naar molecuul, worden
veel signaalmoleculen geactiveerd of geproduceerd. Hierdoor ontstaat een enorme
reactie binnen de cel.
Signaalcascade = een signaal wordt via meerdere schakels in de cel doorgegeven.
Via de hypothalamus en hypofyse zijn het zenuwstelsel en het hormoonstelsel met
elkaar verbonden.
De hypofyse bestaat uit de hypofysevoorkwab en hypofyseachterkwab.
Neurohormonen = hormonen die zijn ontstaan door neurosecretie (= hormonen
worden gevormd door neuronen).
Inhibiting hormonen (IH) zorgen ervoor dat de endocriene cellen in de
hypofysevoorkwab geen hormonen meer produceren.
Releasing hormonen (RH) stimuleren de endocriene cellen in de hypofysevoorkwab
om bepaalde hormonen te produceren.
Inhibiting en releasing hormonen worden afgegeven aan haarvaten en komen via het
bloed in de hypofysevoorkwab terecht. Daar stimuleren ze de productie en afgifte van
hypofysehormonen.
De schildklier produceert o.a. thyroxine (schildklierhormoon).
TSH stimuleert de vorming van schildklierweefsel, de opname van jodium door de
schildkliercellen en de productie en secretie van thyroxine. Jodium is noodzakelijk
voor de vorming van thyroxine.
In de eilandjes van Langerhans komen α-cellen voor die het hormoon glucagon
produceren en β-cellen die het hormoon insuline produceren. Deze hormonen zorgen
ervoor dat de bloedsuikerspiegel (= glucoseconcentratie in het bloed) constant blijft.
Onder invloed van insuline komen er meer glucosetransporteiwitten in het
celmembraan. Hierdoor wordt de permeabiliteit (doorlaatbaarheid) van
celmembranen voor glucose verhoogd en neemt het transport van glucose door het
celmembraan toe. De cellen nemen meer glucose op uit het bloed. Cellen in de lever
en in spieren zetten de glucose om in glycogeen. Glycogeen wordt in deze cellen
opgeslagen. De glucoseconcentratie in het bloed zal hierdoor dalen.
