Samenvatting Hulpverlening en culturele diversiteit 2023 (TEKSTEN + KENNISCLIPS + SLIDES + NOTITIES + CASUSSEN)

Hulpverlening en Culturele Diversiteit

Les 1: Introductiecollege

Algemene inleiding

Structurele ongelijkheid

- Lekkende kraan
 % jongeren zonder migratieachtergrond in ASO: 84%  71%
 % jongeren met Turkse achtergrond in ASO: 67%  36.5%
 43% drop-out ivm 7.5% drop out in middelbaar
 Vlaanderen heft een van de ergste structurele ongelijkheden
- Hoge prevalenties van depressie en angststoornissen bij mensen met migratieachtergrond
 Veel hoger bij migratieachtergrond
 Vinden ook minder snel hun weg naar hulpverlening
 Eens hulpverlening gevonden, verlaten deze ook dubbel zo snel
 Hulpverlening moet afgestemd zijn op de noden van deze groepen

Impact psychologen en pedagogen

- WEIRD: White – Educated – Industrialized – Rich – Democratic
 Studies zijn gedaan met WEIRD participanten (70% van alle studies )
 Maar < 5% van de wereldbevolking is weldegelijk WEIRD
- Nieuwe bril/nieuwe kijk geven
 Hebben sws een WEIRD bril door opvoeding
 Moeten gwn ook een 2e cultureelsensitieve bril hebben

Modellen van diversiteit (3 brillen)

- 1. Assimilatie/deficit
 Enige etnische culturele achtergrond die er toe doet is die van de meerderheid
 Gelijkheid dor tekorten weg te werken
. Focus op bv taalachterstand
. Focus op tekorten en deze proberen bijwerken
 Mensen moeten zich aanpassen aan de meerderheid

- 2. Kleurenblind/individualistisch
 Culturele achtergrond doet er niet toe
 Iedereen is uniek individu
 Gelijkheid door verschillen te negeren
. Als we geen kleur zien, kunnen we niet discrimineren
 Zorgt ervoor dat status quo behouden wordt
. Doen alsof er geen ongelijkheden zijn, maar is er wel

- 3. Multicultureel/pluralistisch
 Enige goede bril, wetenschappelijke evidentie
 Alle culturele achtergronden bieden waardevolle perspectieven
 Gelijkheid door erkennen en omarmen van culturen

- Studie: Multiculturaliteit is essentieel voor cliënten
 Houding van therapeut die cultuur erkent, ziet en waardeert helpt
. Band met client beter
. Algemene competentie van therapeut beter
. Tevredenheid met de sessies beter
. Klinische outcomes beter
. Diepte van de gesprekken beter
 Cultureel bescheiden opstellen: jouw cultuur is niet perse de beste

- Studie: multiculturaliteit is essentieel voor kinderen op school
 Hoe meer ze discriminatie voelen op school, hoe minder thuisvoelen op school
 Hoe meer ze discriminatie voelen op school, hoe minder goede attitude over leren

1

,  Zorgt voor minder goede prestatie op wiskunde & lezen
 Ook voor kinderen uit de meerderheid
 Andere uitkomstmaten:
. Support van leerkracht en multiculturele benadering zorgt voor goede effecten voor
minderheid en minderheid
. Kleurenblinde benadering zorgt voor geen effect of negatief effecgt

- Studie: multiculturaliteit is essentieel voor collega’s
 Visie in het team tussen collega’s
 Kleurenblindheid: minder engagement bij collega’s van kleur, witte collega’s gezien als ‘gebiased’
 Multicultureel: meer engagement bij collega’s van kleur, witte collega’s niet gezien als ‘gebiased’

- Multiculturele aanpak is ook essentieel voor jezelf
 Erkennen dat je zelf ook een cultureel gekleurd wezen bent
 Denken, voelen en handelen is niet neutraal

Casusbespreking

Waar denken we over

- Culturele sensitiviteit & responsiviteit in zorg
 Adequate interculturele communicatie
 Valide diagnostische beeldvorming
 Cultuursensitieve interventie

- Drempels in de toegang tot zorg & verlaagde zorgparticipatie
 Migranten zijn ondervertegenwoordigd in hulpverlening
. Hebben het het meeste nodig, komen het minste
 Toegang & informatie zorgaanbod
. Door cultureel kapitaal: toegang tot culturele diensten/info
 Taboe & stigma rond geestelijke gezondheid
 Handelingsverlegenheid & impliciete vormen van segregatie/stereotypering
. Handelingsverlegenheid: hulpverleners vinden het moeilijk om met migranten te werken
 Bv: moeilijk om met een tolk te werken
. Institutioneel racisme
 Bv: boos zijn op migranten die te laat komen terwijl zij hier niet aan kunnen doen
 Bv: niet nagaan of de items op een vragenlijst hetzelfde betekenen in andere cultuur

- Rekening houden met culturele en sociale factoren in diagnose en behandeling
 Bv: betekenen diagnoses hetzelfde in andere culturen?

Casusanalyse

- Korte inhoud: 17 jarige jongen spijbelt op school, trekt zich terug in sociale relaties. Weinig sociale steun, was
helemaal alleen naar België gereisd zonder familie. Vind dat hij geen hulpverlening nodig heeft, is wantrouwig.
Vertelt dat het niet gaat om op te staan in de ochtend. Trauma van de vlucht staat sterker op de voorgrond dan
situatie in België of thuis. Vertoont dissociatie, suïcidale ideatie. Voelt zich schuldig dat hij familie niet kan
beschermen. Somaliers die hij hoort in BE sporen aan om wiet te doen. Werd gevraagd de voetbalclub te verlaten
na de aanslagen. Gsm krijgt een positieve betekenis: meer dingen over zijn cultuur zien ofzo.

1. Toeleiding & opbouw vertrouwensrelatie

- Stigma & taboe in culturele en religieuze gemeenschap
 Was beschaamd dat iemand zou weten dat hij naar hulpverlening gaat
- Exploratie van culturele modellen van normaliteit en pathologie
 Culturele normen en waarden hangen nauw samen met toeleiding naar hulpverlening
- Collaboratief traject van toeleiding
 Leerkracht op school, psycholoog, directie,….
 Intersectoraal partnerschap
- Mobilisatie van culturele verandering in hulpzoekgedrag & copingsstrategieën
 Hier vertel ik over trauma en pijn, in de moskee vertel ik hier niks over
 Ontwikkeling van biculturaliteit


2

, - Aanknopen met noties van zelf in relatie tot gemeenschap
 Gevoel dat hij gek is omdat hij naar hulpverlening moet, maar hij kan niet gek zijn want moet voor fam
zorgen
 Begrijpen wat zijn onderliggende angsten betekenen

2. Diagnostische beeldvorming

- Traumatisering in kinderontwikkeling & cultureel weefsel
- Traumatisering tijdens vluchttraject

- Depressieve stemming
 Survivor’s guilt & actuele maatschappelijke positie
. Survivor’s guilt: schuldig voelen dat jij het beter hebt/jij het hebt overleeft
. Schuldervaring wordt versterkt doordat niemand in BE bezig lijkt te zijn met Somalië
 Filial duty & genderverwachtingen
. Filial duty: opvatting dat het kind verantwoordelijk is voor de eer/overleven/toekomst/
overleven van vorige generaties, leven in dienst van vorige generaties
. Genderverwachtingen: oudste zoon moet beschermen, inkomen voorzien
 Pervasieve isolatie & discriminatie op religieuze identificatie: bevestiging van psychisch lijden
. Religieuze tekenen van uiterlijk worden geassocieerd met bedreiging

- Veerkracht en steunbronnen in culturele continuïteit
 Culturele loyaliteit als drager van transnationale gezinsrelaties
 Religieuze praktijken als steunbron
. Reactieve identificatie: door discriminatie, nog sterker inzetten op cultuur
 Reactieve identiteitsmobilisatie

3. Therapeutische relatie

- Wantrouwen in de TR
 T is bang dat hi zal radicaliseren
- Echo’s van stereotypering in de therapeutische positie
- Micro-cosmos van wijzigende genderopvattingen
 Leren vertellen en over onbekende stukken praten – zou je nooit ergens anders doen
- Hulpverleningsrelatie – doorbreken of bestendigen van sociale isolatie
 Kijken welke positie je inneemt in het leven van de cliënt
. Jij representeert voor een stukje België
 Je voelt je verantwoordelijk voor wat buiten de therapie gebeurt

4. Vormen van interventies

- Culturele loyaliteit als drager van trauma-herstel
- Culturele verandering als drager van toekomstperspectief
- Oriëntatie van therapeutische relatie op sociale inbedding & steun


Les 2: Hoe culture psychologie te gebruiken als bouwsteen voor interculturele hulpverlening

Crash Course – Grote lijnen, moeten we niet vanbuiten kennen

Kennisclip 1 – Wat is culturele psychologie & waarom hebben we het nodig

Cultuur

- Werkdefinitie van cultuur
 1. Praktijken die mensen verworven hebben als lid van de maatschappij
 2. Collectieve manier van denken dat we leren van 1 groep mensen, onderscheid ons van andere groep
 3. Verworven kennis door sociaal leren en interactie

- Definitie van cultuur
 Gedeeld binnen een groep
 Doorgegeven/aangeleerd
 Gesitueerd in het hoofd


3

, . Overtuigingen, waarden, doelen, zelf-beeld, emoties
 Gesitueerd in de wereld
. Gewoontes, regels, organisatiestructuren, boeken,..

- Hoofd en wereld staan in verbinding met elkaar
 Cyclus, mutuele beïnvloeding

Culturele psychologie

- Algemene psychologie: psyche = computer
 Context en inhoud doen er niet toe -> is ruis in de psyche
 Psychic unity: psyche van de mens ziet er in elke context en in elk mens hetzelfde eruit
. Als we ruis kunnen wegfilteren
- Culturele psychologie : psyche = context & inhoud
 Cultuur en psyche moeten samen worden bestudeerd – geen eenrichtingsverkeer
 Mutual constitution
 Psyche gevormd door: ideeën, instituties, interacties, I’s

- Waarom multual consitution?
 1. Principe van existentiële onzekerheid
. Gemotiveerd om betekenissen uit sociaal-culturele omgeving te halen
 2. Principe van intentionele werelden
. Mensen sociaal-culturelen omgevingen doordringen elkaar
. Intentionele wereld: menselijke artefacten/uitvindingen door mens die mee geven aan
denken, voelen en zijn
 Maar zijn tot stand gekomen door mensen die dachten/handelen VOOR ons
 Intentionele dingen: hebben geen identiteit, staan los van menselijk begrip, geen
natuurlijke soorten
 Bv: labelen planten die we niet willen als ‘onkruid’ en behandelen we zo
 Bv: andere culturen gebruiken deze planten in de soep
 ~ mensen geven betekenis aan dingen en handelen hier naar

Kennisclip 2 – Culturele verschillen in zelfconcept

Me, myself and I

- Zelfconcept
 ME: het zelf als gekend, verzamelingen van overtuigingen die we hebben over onszelf
. Vragen om jezelf te beschrijven
 I: het zelf als doener, hoe we ons beleven en ervaren, verhalen vertellen en gevoelens vertellen
. Vragen achter persoonlijke beleving
- Model van zelf
 Geïnternaliseerde, maar geleerde representatie van zelf
 Wat het betekent om een goed persoon te zijen/goede relaties met anderen hebben

- Geconstrueerd en gelimiteerd in interacties met anderen
 Zelf is niet statisch en verandert obv ervaringen door interacties
 Dynamisch constructionistisch perspectief

2 soorten


- Onafhankelijke model van zelf
 Ideeën: autonoom, uniek, beste, verschillend van anderen, winner
 Interacties: niet moeien met elkaar, grenzen bewaken, argumenteren (conflict toont dat je anders bent)
 Instituties: eigen goede karakteristieken in de verf bij huwelijksadvertenties
 Zelfbeeld: Zelf-assertief, zelf-gefocused

 Schema’s
. 1. Zelf is verschillend van anderen: anderen niet in je cirkel
. 2. Definiërende aspecten van zelf binnen individu
. 3. Zelf is begrensd, geen overlap & stabiel

4