Politiek en Sociaal beleid 2022-2023
Docent: Dries Claessens ( of via teams)
Studiemateriaal:
- Cursus
- PowerPoint slides
- Aanvullende materiaal: zie Digitap
Examen
- Klassiek, schriftelijk examen
- Open en gesloten vragen
- Toetsing van concepten en inzichten verspreid over de hoofdstukken
- In de diepte en in de breedte
- Voorbeeldvragen: zie Digitap, de studiewijzer en de lessen!
- Syntheseles 20/3?
Lessenrooster
1
, DEEL 1
1 Hoofdstuk 1: Algemene inleiding
1.1 Wat is sociaal beleid? (examenvraag!)
Het optreden van de overheid met het oog op het behouden, scheppen of veranderen van sociale bestaans-
en ontwikkelings-voorwaarden van de burgers in functie van het algemeen welzijn’
(Deleeck, 2003, p. 291)
Analyse van de definitie:
- Een macroaangelegenheid, maar niet uitsluitend de verantwoordelijkheid van de overheid
o Beleid: kritisch tegenover kijken; je wordt niet alleen beïnvloed door het sociale beleid, je
hebt inspraak; politiserend werken
o Macroniveau: breedste, meest abstracte niveau (soms Vlaanderen, soms Europa, soms een
wijk)
o Taak sociaal werker: beleid mee maken; signaleren aan derden (schepencollege,
gemeenteraad); kritisch staan tegenover het beleid
- Géén sociale politiek, wel een sociale wetenschap met een interdisciplinair en prescriptief karakter…
o Politiek moet keuzes maken op basis van hun achtergrond en; eerder emotioneel; via debat
o Sociaal beleid:
Interdisciplinair: sociaal beleid vertrekt vanuit inzichten van de economie, sociologie,
politiek, recht
Prescriptief karakter: schrijft voor hoe je bepaalde sociale problemen moet oplossen,
zo wordt er in het sociaal beleid beschreven wat er moet gebeuren om de vergrijzing
onder controle te houden
- Doel = sociale bestaans- en ontwikkelings-voorwaarden van mensen beïnvloeden (verhogen,
wijzigen, veranderen, garanderen…)
o Wat zijn sociale bestaans- en ontwikkelingsvoorwaarden? Waarover moet je m.a.w.
beschikken om (sociaal) te kunnen bestaan, of om te kunnen ontwikkelen?
Sociale bestaansvoorwaarden:
Basisbehoeften: voedsel en veiligheid
Inkomen / loon: zonder geld kan je niet overleven in de maatschappij
Huis: dak boven je hoofd om van hieruit alles te kunnen regelen en je leven
op te bouwen
Kleding
Sociale ontwikkelingsvoorwaarden:
Onderwijs, vorming, arbeid, cultuur
- Welzijn versus welvaart?
o Je kan zeer welvarend zijn en toch kan je welzijn bedreigd zijn (bv. heel rijk zijn, meerdere
daken boven je hoofd hebben en toch kampen met een burn-out, depressie, …).
o Spanning tussen begrippen, maar gaat ook vaak samen
o Welzijn: geestelijk, mentaal
o Welvaart: economisch
- Relatief karakter van sociaal beleid (naar tijd/plaats/context) (zie verder)
o Plaats:
Karakter in België is helemaal anders dan op andere plaatsen in de wereld; ze hebben
allemaal andere kenmerken, armoedepercentages, etc.
Sociaal beleid is ook helemaal anders overal
o Tijd: sociaal beleid vroeger en nu is al enorm geëvolueerd
o Context: elke plaats heeft een verschillende context en verschillende noden
2
,1.2 Wat is de welvaartstaat? (examenvraag!)
‘... De samenlevingsvorm van geïndustrialiseerde en post-geïndustrialiseerde markteconomieën waarin
burgerlijke, politieke en sociale grondrechten van de burger, met het oog op zijn materiële welvaart en de
bevordering van zijn kansen tot ontplooiing, binnen een wettelijk kader, effectief (dat wil zeggen door de inzet
van beleidsinstrumenten en –technieken) worden gewaarborgd. De welvaartsstaat is een eigen type van
welvaartsverdeling en een eigen type van beleid en besluitvorming daarrond’
(Cantillon, 2016, p. 91)
Analyse van de definitie (Cantillon, 2016, p. 95-112):
- Landen met een hoog welvaartspeil / levensstandaard (in BBP/c)...
o Rijke, noordwestelijke landen in de wereld
o Hoge welvaartspeil zorgt ervoor dat iedere persoon een degelijke levenstandaard kan hebben
(dit wilt niet zeggen dat je per se een rijk leven leidt!)
o Bruto binnenlands product (BBP): geeft aan hoeveel een land jaarlijks verdient per hoofd
bekijken, niet per land (meer inwoners = invloed op BBP)
- Samenspel van overheid en vrije markt: een gemengde of de sociale markteconomie
(Keynesianisme)...
o Bedrijven generen geld / welvaart: bv. haven, grootbedrijven, etc.
o Grote bedrijven betalen meer belastingen dan ‘gewone’ inwoners; belastingen worden
gecorrigeerd door overheid; diegenen die meer verdienen, produceren, en vervuilen betalen
meer dan diegenen die minder hebben (dicht de kloof een beetje tussen rijk en arm)
o Het keynesianisme: We laten de vrije markt in eerste instantie de welvaart scheppen/bepalen
(als er veel mensen werken/consumeren, … dan draait dat allemaal goed), maar de vrije
markt verdeelt zeer ongelijk
- Gericht op de effectieve vrijwaring (‘borging’) van sociale en economische grondrechten...
o Onze overheid staat garant voor onze welvaar en welzijn
o Aantal grondrechten waarop je de overheid mag op aanspreken als er hier een inbreuk wordt
op gedaan
- Niet-staats karakter, zowel m.b.t. besluitvorming als m.b.t. uitvoering van sociaal beleid...
o Overheid is niet alleen verantwoordelijk voor de welvaartstaat; andere factoren beïnvloeden
dit evengoed
o Ook een zaak van werkgevers, werknemers, CLB, cultuurraad, etc.
- Democratisch aangestuurd, althans in het westen (parlement en sociaal beleid als ‘emanatie’ van de
volkswil)...
o Overheden worden gekozen via verkiezingen (op een democratische manier)
o Vooral in het Westen
o Maar: plaatsen zoals Singapore hebben ook veel kenmerken van een welvaartstaat, ookal zijn
ze niet democratisch aangestuurd
- Gefundeerd op een ideologische mix van liberale, socialistische en christendemocratische
elementen...
o Waarden en normen uit verschillende invalshoeken van politieke stromingen zijn terug te
vinden in het sociaal beleid
o Sommigen wat meer dan anderen
- Meer-lagig: Europees, nationaal, regionaal (Vlaams, lokaal) sociaal beleid
o Meerdere lagen, niet zo eenduidig
o Europees, nationaal, regionaal, Vlaams en lokaal sociaal beleid
3
, Grondrechten?
- Zie art. 23, GW, 1994 (Cantillon, 2016, p. 98). Het wetsartikel omvat onder meer recht op:
o Onderwijs: leerplicht (je ontkomt er niet aan; belangrijke ontwikkelingsvoorwaarde in België)
tot aan de meerderjarigheid blijft deze plicht
o Een behoorlijk inkomen:
Minimumlonen, leeflonen, (invaliditeits-, ziekte-, werkloosheids-) uitkeringen,
(energie-) premies
Is niet voldoende om een behoorlijk leven te kunnen leiden
o Huisvesting:
Sociale woningen, gesubsidieerd, … overheid zorgt ervoor dat er aan goedkoper tarief
ook geleefd kan worden
Maar er zijn nog steeds mensen dakloos (te weinig plaats, wachtlijsten)
o Cultuur en maatschappelijke ontplooiing:
Recht op leren/vormen/cultuur/maatschappelijke ontplooiing
Culturele kortingen: cultuurcheques, A-kaart in Antwerpen, gratis voorstellingen, bal
van de bevrijding,
o Arbeid (vrije keuze: je mag er niet to gedwongen worden; bij het hebben van een job recht op
billijke voorwaarden)
o Gezondheid: Sociale zekerheid (in tegenstelling tot andere landen hebben we een relatief
goede gezondheidszorg, tegelijk is ze ook wel vrij duur geworden).
o Culturele ontwikkeling: Jeugddiensten, cultuurdiensten (1 per gemeente).
Het gaat niet alleen om subsidies, geld, … maar ook om bereikbaarheid,
laagdrempeligheid, …
- Hoe worden deze effectief gewaarborgd?
- Kritiek: grondrechten worden tegenwoordig steeds meer geconditionaliseerd of voorwerp van voor-
wat-hoort-wat (vb. afkicken, Nederlands leren, werken, vrijwilligerswerk aanvaarden… om recht op
een leefloon, sociale huisvesting, ... te doen gelden)
Waarom een welvaartsstaat? (Bijlsma & Janssen, 2008, p. 22-25)
- Verzorgingsstaat is (zoals sociaal werk) uiteindelijk een zaak van welbegrepen eigenbelang (De Swaan
in: Zorg en de Staat, 1989)
- Cf. lessen beroepsgeschiedenis / HAP
- Onderwijs, werk, gezondheidszorg, cultuur voor iedereen borgen in functie van een sterke bevolking,
de economie, de volksgezondheid, behoud van ons sociaal stelsel!
De functies van de welvaartsstaat (Bijlsma & Janssen, 2008, p. 26-27)
Cf. lessen HAP
- Verzorgen (vb. zieken, ouderen, handicap …)
- Verzekeren (cf. sociale zekerheid, …)
- Verheffen (vb. inburgering, onderwijs, vorming, participatie, activering…)
- Verbinden (vb. buurt- en opbouwwerk, integratie, …)
- Verdelen (herverdelen, vb. tussen arm en rijk, ziek en gezond, gelijke kansen)
- Kritiek: vandaag klemtoon op verheffen, verbinden en activeren… eerder dan op verzorgen en
herverdelen? (Cantillon, 2016, p. 146)
4
Docent: Dries Claessens ( of via teams)
Studiemateriaal:
- Cursus
- PowerPoint slides
- Aanvullende materiaal: zie Digitap
Examen
- Klassiek, schriftelijk examen
- Open en gesloten vragen
- Toetsing van concepten en inzichten verspreid over de hoofdstukken
- In de diepte en in de breedte
- Voorbeeldvragen: zie Digitap, de studiewijzer en de lessen!
- Syntheseles 20/3?
Lessenrooster
1
, DEEL 1
1 Hoofdstuk 1: Algemene inleiding
1.1 Wat is sociaal beleid? (examenvraag!)
Het optreden van de overheid met het oog op het behouden, scheppen of veranderen van sociale bestaans-
en ontwikkelings-voorwaarden van de burgers in functie van het algemeen welzijn’
(Deleeck, 2003, p. 291)
Analyse van de definitie:
- Een macroaangelegenheid, maar niet uitsluitend de verantwoordelijkheid van de overheid
o Beleid: kritisch tegenover kijken; je wordt niet alleen beïnvloed door het sociale beleid, je
hebt inspraak; politiserend werken
o Macroniveau: breedste, meest abstracte niveau (soms Vlaanderen, soms Europa, soms een
wijk)
o Taak sociaal werker: beleid mee maken; signaleren aan derden (schepencollege,
gemeenteraad); kritisch staan tegenover het beleid
- Géén sociale politiek, wel een sociale wetenschap met een interdisciplinair en prescriptief karakter…
o Politiek moet keuzes maken op basis van hun achtergrond en; eerder emotioneel; via debat
o Sociaal beleid:
Interdisciplinair: sociaal beleid vertrekt vanuit inzichten van de economie, sociologie,
politiek, recht
Prescriptief karakter: schrijft voor hoe je bepaalde sociale problemen moet oplossen,
zo wordt er in het sociaal beleid beschreven wat er moet gebeuren om de vergrijzing
onder controle te houden
- Doel = sociale bestaans- en ontwikkelings-voorwaarden van mensen beïnvloeden (verhogen,
wijzigen, veranderen, garanderen…)
o Wat zijn sociale bestaans- en ontwikkelingsvoorwaarden? Waarover moet je m.a.w.
beschikken om (sociaal) te kunnen bestaan, of om te kunnen ontwikkelen?
Sociale bestaansvoorwaarden:
Basisbehoeften: voedsel en veiligheid
Inkomen / loon: zonder geld kan je niet overleven in de maatschappij
Huis: dak boven je hoofd om van hieruit alles te kunnen regelen en je leven
op te bouwen
Kleding
Sociale ontwikkelingsvoorwaarden:
Onderwijs, vorming, arbeid, cultuur
- Welzijn versus welvaart?
o Je kan zeer welvarend zijn en toch kan je welzijn bedreigd zijn (bv. heel rijk zijn, meerdere
daken boven je hoofd hebben en toch kampen met een burn-out, depressie, …).
o Spanning tussen begrippen, maar gaat ook vaak samen
o Welzijn: geestelijk, mentaal
o Welvaart: economisch
- Relatief karakter van sociaal beleid (naar tijd/plaats/context) (zie verder)
o Plaats:
Karakter in België is helemaal anders dan op andere plaatsen in de wereld; ze hebben
allemaal andere kenmerken, armoedepercentages, etc.
Sociaal beleid is ook helemaal anders overal
o Tijd: sociaal beleid vroeger en nu is al enorm geëvolueerd
o Context: elke plaats heeft een verschillende context en verschillende noden
2
,1.2 Wat is de welvaartstaat? (examenvraag!)
‘... De samenlevingsvorm van geïndustrialiseerde en post-geïndustrialiseerde markteconomieën waarin
burgerlijke, politieke en sociale grondrechten van de burger, met het oog op zijn materiële welvaart en de
bevordering van zijn kansen tot ontplooiing, binnen een wettelijk kader, effectief (dat wil zeggen door de inzet
van beleidsinstrumenten en –technieken) worden gewaarborgd. De welvaartsstaat is een eigen type van
welvaartsverdeling en een eigen type van beleid en besluitvorming daarrond’
(Cantillon, 2016, p. 91)
Analyse van de definitie (Cantillon, 2016, p. 95-112):
- Landen met een hoog welvaartspeil / levensstandaard (in BBP/c)...
o Rijke, noordwestelijke landen in de wereld
o Hoge welvaartspeil zorgt ervoor dat iedere persoon een degelijke levenstandaard kan hebben
(dit wilt niet zeggen dat je per se een rijk leven leidt!)
o Bruto binnenlands product (BBP): geeft aan hoeveel een land jaarlijks verdient per hoofd
bekijken, niet per land (meer inwoners = invloed op BBP)
- Samenspel van overheid en vrije markt: een gemengde of de sociale markteconomie
(Keynesianisme)...
o Bedrijven generen geld / welvaart: bv. haven, grootbedrijven, etc.
o Grote bedrijven betalen meer belastingen dan ‘gewone’ inwoners; belastingen worden
gecorrigeerd door overheid; diegenen die meer verdienen, produceren, en vervuilen betalen
meer dan diegenen die minder hebben (dicht de kloof een beetje tussen rijk en arm)
o Het keynesianisme: We laten de vrije markt in eerste instantie de welvaart scheppen/bepalen
(als er veel mensen werken/consumeren, … dan draait dat allemaal goed), maar de vrije
markt verdeelt zeer ongelijk
- Gericht op de effectieve vrijwaring (‘borging’) van sociale en economische grondrechten...
o Onze overheid staat garant voor onze welvaar en welzijn
o Aantal grondrechten waarop je de overheid mag op aanspreken als er hier een inbreuk wordt
op gedaan
- Niet-staats karakter, zowel m.b.t. besluitvorming als m.b.t. uitvoering van sociaal beleid...
o Overheid is niet alleen verantwoordelijk voor de welvaartstaat; andere factoren beïnvloeden
dit evengoed
o Ook een zaak van werkgevers, werknemers, CLB, cultuurraad, etc.
- Democratisch aangestuurd, althans in het westen (parlement en sociaal beleid als ‘emanatie’ van de
volkswil)...
o Overheden worden gekozen via verkiezingen (op een democratische manier)
o Vooral in het Westen
o Maar: plaatsen zoals Singapore hebben ook veel kenmerken van een welvaartstaat, ookal zijn
ze niet democratisch aangestuurd
- Gefundeerd op een ideologische mix van liberale, socialistische en christendemocratische
elementen...
o Waarden en normen uit verschillende invalshoeken van politieke stromingen zijn terug te
vinden in het sociaal beleid
o Sommigen wat meer dan anderen
- Meer-lagig: Europees, nationaal, regionaal (Vlaams, lokaal) sociaal beleid
o Meerdere lagen, niet zo eenduidig
o Europees, nationaal, regionaal, Vlaams en lokaal sociaal beleid
3
, Grondrechten?
- Zie art. 23, GW, 1994 (Cantillon, 2016, p. 98). Het wetsartikel omvat onder meer recht op:
o Onderwijs: leerplicht (je ontkomt er niet aan; belangrijke ontwikkelingsvoorwaarde in België)
tot aan de meerderjarigheid blijft deze plicht
o Een behoorlijk inkomen:
Minimumlonen, leeflonen, (invaliditeits-, ziekte-, werkloosheids-) uitkeringen,
(energie-) premies
Is niet voldoende om een behoorlijk leven te kunnen leiden
o Huisvesting:
Sociale woningen, gesubsidieerd, … overheid zorgt ervoor dat er aan goedkoper tarief
ook geleefd kan worden
Maar er zijn nog steeds mensen dakloos (te weinig plaats, wachtlijsten)
o Cultuur en maatschappelijke ontplooiing:
Recht op leren/vormen/cultuur/maatschappelijke ontplooiing
Culturele kortingen: cultuurcheques, A-kaart in Antwerpen, gratis voorstellingen, bal
van de bevrijding,
o Arbeid (vrije keuze: je mag er niet to gedwongen worden; bij het hebben van een job recht op
billijke voorwaarden)
o Gezondheid: Sociale zekerheid (in tegenstelling tot andere landen hebben we een relatief
goede gezondheidszorg, tegelijk is ze ook wel vrij duur geworden).
o Culturele ontwikkeling: Jeugddiensten, cultuurdiensten (1 per gemeente).
Het gaat niet alleen om subsidies, geld, … maar ook om bereikbaarheid,
laagdrempeligheid, …
- Hoe worden deze effectief gewaarborgd?
- Kritiek: grondrechten worden tegenwoordig steeds meer geconditionaliseerd of voorwerp van voor-
wat-hoort-wat (vb. afkicken, Nederlands leren, werken, vrijwilligerswerk aanvaarden… om recht op
een leefloon, sociale huisvesting, ... te doen gelden)
Waarom een welvaartsstaat? (Bijlsma & Janssen, 2008, p. 22-25)
- Verzorgingsstaat is (zoals sociaal werk) uiteindelijk een zaak van welbegrepen eigenbelang (De Swaan
in: Zorg en de Staat, 1989)
- Cf. lessen beroepsgeschiedenis / HAP
- Onderwijs, werk, gezondheidszorg, cultuur voor iedereen borgen in functie van een sterke bevolking,
de economie, de volksgezondheid, behoud van ons sociaal stelsel!
De functies van de welvaartsstaat (Bijlsma & Janssen, 2008, p. 26-27)
Cf. lessen HAP
- Verzorgen (vb. zieken, ouderen, handicap …)
- Verzekeren (cf. sociale zekerheid, …)
- Verheffen (vb. inburgering, onderwijs, vorming, participatie, activering…)
- Verbinden (vb. buurt- en opbouwwerk, integratie, …)
- Verdelen (herverdelen, vb. tussen arm en rijk, ziek en gezond, gelijke kansen)
- Kritiek: vandaag klemtoon op verheffen, verbinden en activeren… eerder dan op verzorgen en
herverdelen? (Cantillon, 2016, p. 146)
4
