2022 – 2023 Taalkundige ontwikkeling
Taalkundige ontwikkeling 2.1
1. ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
1.1 Lezen en schrijven in de kleuterklas
3 redenen om te lezen en schrijven:
- Communiceren
- Informeren
- Onthouden
1.1.1 Definitie van ontluikende geletterdheid
Ontluikende geletterdheid: de vroege fase van schriftelijke taalverwerving lopend
vanaf de geboorte tot het moment dat een kind de elementaire lees- en
spelhandeling onder de knie heeft.
- Schriftelijke taalverwerving: Letters, afbeeldingen, pictogrammen,
symbolen,… die boodschappen weergeven
- Vanaf de geboorte: beïnvloeding van taal niet onderschatten; geboorte
bekendmaking naam via geboortekaartje
- De elementaire lees- en spelhandeling : letters verklanken en ze
samenvoegen tot een woord OF een woord ontleden in klanken en elke
klank in de juiste letter vertalen
1.1.2 Ontluikende geletterdheid als spontane ontdekkingstocht
Kinderen krijgen allerlei ervaringen die hun kansen geven om inzichten,
vaardigheden en attitudes te verwerven rond geschreven taal als communicatie.
- Geschreven taal als wezenlijk deel van hun leefomgeving
- Volwassen of oudere kinderen zijn vaak in de omgeving bezig met het
ontcijferen of opstellen van schriftelijke boodschappen
- Kind experimenteert met schriftelijke boodschappen; naam noteren,
boodschappenlijst maken
Geschreven taal introduceren in de kleuterklas:
- Rijke omgeving
- Modelleren
- Verwoorden wat er gebeurt
- Expliciteren:
o Dingen noteren in de agenda om niet te vergeten
o Recept zoeken en lezen
- Ondersteunen:
o Afspraak aanduiden met de kapper
- Signaalkaarten: kaarten waarop een relevant woord geschreven staat
samen met een afbeelding/tekening
o Signaalkaart met naam
o Signaalkaart van voorwerpen bij thema
Voorbeelden zie p8
1
, 2022 – 2023 Taalkundige ontwikkeling
1.1.3 De acht componenten van ontluikende geletterdheid
A. Boekoriëntatie (= weten hoe boeken eruit zien en wat je ermee kunt doen)
B. Verhaalbegrip (= luisteren naar de verhaallijn en daar een structuur in
ontdekken)
C. Functies van geschreven taal (= kinderen leren dat schrift dient om te
onthouden, te communiceren en te informeren)
D. Relatie tussen gesproken en geschreven taal (= geschreven tekst kan
uitgesproken worden en omgekeerd; enkele woorden als globale eenheden
schrijven en herkennen)
E. Functioneel ‘lezen’ en ‘schrijven’ (= zelf ‘teksten’ maken zoals
boodschappenlijstjes, boeken,..)
F. Taalbewustzijn (= aandacht hebben voor de vorm van taal o.a woorden,
lettergrepen, rijm, klank)
G. Alfabetisch principe (= letterkennis - woorden zijn opgebouwd uit klanken
en elke klank respondeert met een letter)
H. Technisch lezen en schrijven – start (=beginnen lezen en schrijven)
Voorbeelden zie p11 - 13
1.1.4 Ontwikkelingsdoelen
De formule -1- piloot:
- De wagen: boekoriëntatie en verhaalbegrip – interesse voor boeken en
begrijpt verhalen.
- Het onderhoud: taalbewustzijn – hij verstaat dat woorden uit klanken
bestaan
- De brandstof: alfabetisch principe – letterkennis
- Motivatie: functies van geschreven taal, functioneel lezen en schrijven,
relatie tussen geschreven en gesproken taal – hij weet waarvoor hij lezen
en schrijven kan gebruiken
o Belangrijke onderdelen om te leren lezen, vaak gebreken bij
onderhoud en brandstof
Veel aandacht aan besteden in de kleuterklas zorgt voor een
vlotte start
Decretale (officiële) ontwikkelingsdoelen + het ZILL P15 – 19
1.1.5 4 misverstanden
Misverstand 1: ontluikende geletterdheid is iets voor de derde kleuterklas. Als je
ermee begint na de paasvakantie, is dat ruim voldoende.
- Jonge kinderen maken kennis met boeken en verhalen (boekoriëntatie en
verhaalbegrip)
o Ze leren boeken hanteren, weten wat je ermee kunt doen, en leren
inzicht krijgen in verhalen.
- Ze ervaren hoe geschreven boodschappen onderdeel zijn van het dagelijks
leven (functies van geschreven taal, functioneel “lezen” en “schrijven”, de
relatie tussen mondelinge en schriftelijke taal)
2
, 2022 – 2023 Taalkundige ontwikkeling
o Door te doen alsof (de krant lezen), door vaak in contact te komen
met geschreven taal, en te zien hoe volwassenen geschreven taal
gebruiken. In beperkte mate zijn ze ook reeds bezig met
taalbewustzijn
- Vanaf 4 jaar ga je verder met al deze aspecten, maar op een meer actieve
manier. Oudere kleuters komen in een stroomversnelling wat betreft de
ontwikkeling van hun taalbewustzijn, en ontwikkelen ook inzicht in het
alfabetisch principe (letterkennis).
Misverstand 2: Als een kleuter moeite heeft met rijmen, of met opdrachten
waarbij hij klanken in een woord moet isoleren (vb. wat is het kopje van ‘boek’)
terwijl zijn leeftijdsgenoten dit wel al kunnen, dan komt dat omdat hij hiervoor
nog niet rijp is. Ik wacht dan beter even af.
- Kleuters die in vergelijking met leeftijdsgenoten een slecht taalbewustzijn
hebben, moeten hier spelenderwijze in getraind worden.
- Kleuters met een slecht taalbewustzijn lopen een groter risico op
leesproblemen. Vaak verbetert het taalbewustzijn niet zomaar van zelf.
Maar wanneer je zulke kleuters extra aandacht geeft zullen ze in het
eerste leerjaar beter leren lezen dan wanneer je dit niet doet.
Misverstand 3: Ik werk enkel aan letterkennis bij kinderen waarvan ik merk dat ze
er aan toe zijn doordat ze hier reeds spontaan mee bezig zijn.
- Kleuters die geen aandacht hebben voor schriftelijke taal moet je
stimuleren om hier spelenderwijze mee bezig te zijn en letterkennis op te
bouwen. Op die manier verminder je de kans dat ze in het eerste leerjaar
leesproblemen zullen hebben.
Misverstand 4: Ontluikende geletterdheid, dat is letters leren.
- Ontluikende geletterdheid bestaat uit 8 deelaspecten.
o Vergeet niet de functionele deelaspecten (Functies van geschreven
taal, De relatie tussen gesproken en geschreven taal, Functioneel
‘lezen’ en ‘schrijven’).
o Vergeet zeker ook niet het taalbewustzijn: kleuters moeten zelf
ontdekken dat een woord uit klanken bestaat.
1.1.6 Oefeningen
Voorbeeld examenvragen p27 – 28
1.2 Functioneel lezen en schrijven
Componenten ontluikende geletterdheid:
- Functies van geschreven taal : kinderen leren dat schrift dient om te
onthouden, te communiceren, te informeren
- Relatie tussen gesproken en geschreven taal : geschreven tekst kan
uitgesproken worden en omgekeerd; zelf enkele woorden als globale
eenheden schrijven en herkennen
- Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’ : zelf ‘teksten’ maken/ontcijferen zoals
boodschappenlijstjes, boeken, etc.
3
Taalkundige ontwikkeling 2.1
1. ONTLUIKENDE GELETTERDHEID
1.1 Lezen en schrijven in de kleuterklas
3 redenen om te lezen en schrijven:
- Communiceren
- Informeren
- Onthouden
1.1.1 Definitie van ontluikende geletterdheid
Ontluikende geletterdheid: de vroege fase van schriftelijke taalverwerving lopend
vanaf de geboorte tot het moment dat een kind de elementaire lees- en
spelhandeling onder de knie heeft.
- Schriftelijke taalverwerving: Letters, afbeeldingen, pictogrammen,
symbolen,… die boodschappen weergeven
- Vanaf de geboorte: beïnvloeding van taal niet onderschatten; geboorte
bekendmaking naam via geboortekaartje
- De elementaire lees- en spelhandeling : letters verklanken en ze
samenvoegen tot een woord OF een woord ontleden in klanken en elke
klank in de juiste letter vertalen
1.1.2 Ontluikende geletterdheid als spontane ontdekkingstocht
Kinderen krijgen allerlei ervaringen die hun kansen geven om inzichten,
vaardigheden en attitudes te verwerven rond geschreven taal als communicatie.
- Geschreven taal als wezenlijk deel van hun leefomgeving
- Volwassen of oudere kinderen zijn vaak in de omgeving bezig met het
ontcijferen of opstellen van schriftelijke boodschappen
- Kind experimenteert met schriftelijke boodschappen; naam noteren,
boodschappenlijst maken
Geschreven taal introduceren in de kleuterklas:
- Rijke omgeving
- Modelleren
- Verwoorden wat er gebeurt
- Expliciteren:
o Dingen noteren in de agenda om niet te vergeten
o Recept zoeken en lezen
- Ondersteunen:
o Afspraak aanduiden met de kapper
- Signaalkaarten: kaarten waarop een relevant woord geschreven staat
samen met een afbeelding/tekening
o Signaalkaart met naam
o Signaalkaart van voorwerpen bij thema
Voorbeelden zie p8
1
, 2022 – 2023 Taalkundige ontwikkeling
1.1.3 De acht componenten van ontluikende geletterdheid
A. Boekoriëntatie (= weten hoe boeken eruit zien en wat je ermee kunt doen)
B. Verhaalbegrip (= luisteren naar de verhaallijn en daar een structuur in
ontdekken)
C. Functies van geschreven taal (= kinderen leren dat schrift dient om te
onthouden, te communiceren en te informeren)
D. Relatie tussen gesproken en geschreven taal (= geschreven tekst kan
uitgesproken worden en omgekeerd; enkele woorden als globale eenheden
schrijven en herkennen)
E. Functioneel ‘lezen’ en ‘schrijven’ (= zelf ‘teksten’ maken zoals
boodschappenlijstjes, boeken,..)
F. Taalbewustzijn (= aandacht hebben voor de vorm van taal o.a woorden,
lettergrepen, rijm, klank)
G. Alfabetisch principe (= letterkennis - woorden zijn opgebouwd uit klanken
en elke klank respondeert met een letter)
H. Technisch lezen en schrijven – start (=beginnen lezen en schrijven)
Voorbeelden zie p11 - 13
1.1.4 Ontwikkelingsdoelen
De formule -1- piloot:
- De wagen: boekoriëntatie en verhaalbegrip – interesse voor boeken en
begrijpt verhalen.
- Het onderhoud: taalbewustzijn – hij verstaat dat woorden uit klanken
bestaan
- De brandstof: alfabetisch principe – letterkennis
- Motivatie: functies van geschreven taal, functioneel lezen en schrijven,
relatie tussen geschreven en gesproken taal – hij weet waarvoor hij lezen
en schrijven kan gebruiken
o Belangrijke onderdelen om te leren lezen, vaak gebreken bij
onderhoud en brandstof
Veel aandacht aan besteden in de kleuterklas zorgt voor een
vlotte start
Decretale (officiële) ontwikkelingsdoelen + het ZILL P15 – 19
1.1.5 4 misverstanden
Misverstand 1: ontluikende geletterdheid is iets voor de derde kleuterklas. Als je
ermee begint na de paasvakantie, is dat ruim voldoende.
- Jonge kinderen maken kennis met boeken en verhalen (boekoriëntatie en
verhaalbegrip)
o Ze leren boeken hanteren, weten wat je ermee kunt doen, en leren
inzicht krijgen in verhalen.
- Ze ervaren hoe geschreven boodschappen onderdeel zijn van het dagelijks
leven (functies van geschreven taal, functioneel “lezen” en “schrijven”, de
relatie tussen mondelinge en schriftelijke taal)
2
, 2022 – 2023 Taalkundige ontwikkeling
o Door te doen alsof (de krant lezen), door vaak in contact te komen
met geschreven taal, en te zien hoe volwassenen geschreven taal
gebruiken. In beperkte mate zijn ze ook reeds bezig met
taalbewustzijn
- Vanaf 4 jaar ga je verder met al deze aspecten, maar op een meer actieve
manier. Oudere kleuters komen in een stroomversnelling wat betreft de
ontwikkeling van hun taalbewustzijn, en ontwikkelen ook inzicht in het
alfabetisch principe (letterkennis).
Misverstand 2: Als een kleuter moeite heeft met rijmen, of met opdrachten
waarbij hij klanken in een woord moet isoleren (vb. wat is het kopje van ‘boek’)
terwijl zijn leeftijdsgenoten dit wel al kunnen, dan komt dat omdat hij hiervoor
nog niet rijp is. Ik wacht dan beter even af.
- Kleuters die in vergelijking met leeftijdsgenoten een slecht taalbewustzijn
hebben, moeten hier spelenderwijze in getraind worden.
- Kleuters met een slecht taalbewustzijn lopen een groter risico op
leesproblemen. Vaak verbetert het taalbewustzijn niet zomaar van zelf.
Maar wanneer je zulke kleuters extra aandacht geeft zullen ze in het
eerste leerjaar beter leren lezen dan wanneer je dit niet doet.
Misverstand 3: Ik werk enkel aan letterkennis bij kinderen waarvan ik merk dat ze
er aan toe zijn doordat ze hier reeds spontaan mee bezig zijn.
- Kleuters die geen aandacht hebben voor schriftelijke taal moet je
stimuleren om hier spelenderwijze mee bezig te zijn en letterkennis op te
bouwen. Op die manier verminder je de kans dat ze in het eerste leerjaar
leesproblemen zullen hebben.
Misverstand 4: Ontluikende geletterdheid, dat is letters leren.
- Ontluikende geletterdheid bestaat uit 8 deelaspecten.
o Vergeet niet de functionele deelaspecten (Functies van geschreven
taal, De relatie tussen gesproken en geschreven taal, Functioneel
‘lezen’ en ‘schrijven’).
o Vergeet zeker ook niet het taalbewustzijn: kleuters moeten zelf
ontdekken dat een woord uit klanken bestaat.
1.1.6 Oefeningen
Voorbeeld examenvragen p27 – 28
1.2 Functioneel lezen en schrijven
Componenten ontluikende geletterdheid:
- Functies van geschreven taal : kinderen leren dat schrift dient om te
onthouden, te communiceren, te informeren
- Relatie tussen gesproken en geschreven taal : geschreven tekst kan
uitgesproken worden en omgekeerd; zelf enkele woorden als globale
eenheden schrijven en herkennen
- Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’ : zelf ‘teksten’ maken/ontcijferen zoals
boodschappenlijstjes, boeken, etc.
3
