HOOFDSTUK 1: PREVENTIE VAN FUNCTIEVERLIES
MOTIVEREN WAAROM DE FUNCTIONELE EVALUATIE BELANGRIJK IS
Bij de evaluatie van de functionele toestand gaan we de mogelijkheden en beperkingen na van de oudere
zorgontvanger bij het dagelijks functioneren.
Het dagelijks functioneren wordt vaak opgesplitst in activiteiten van het dagelijkse leven (ADL) en
instrumentele activiteiten van het dagelijkse leven (IADL).
Kennis in de functionele mogelijkheden is nodig om veranderingen op te volgen en negatieve
gezondheidsuitkomsten zoals functieverlies waar mogelijk te voorkomen.
DE KATZ-SCHAAL, BELRAI EN DE IADL -SCHAAL VAN LAWTON EN BRODY TOELICHTEN
KATZ-SCHAAL
De katz-schaal bevraagt de mate waarin een persoon hulp nodig heeft bij het uitvoeren van 6 activiteiten van
het dagelijkse leven:
1) Wassen 4) Toiletbezoek
2) Kleden 5) Continentie
3) Verplaatsen 6) Eten
Bij opname
WANNEER
Bij start van een nieuwe behandeling
Ziekenhuis
WAAR Woonzorgcentrum
Thuiszorg
Evolutie functionele evolutie in kaart brengen
Inschatten hoe zelfstandig de persoon is en welke zorg er nodig is (= opsporen
WAARVOOR problemen bij uitvoeren van de ADL)
Vanaf ingevuld krijgt de ZO een geriatrisch profiel. Op basis hiervan krijgen sommige
zorginstellingen ook financiering
Verpleegkundigen
WIE Arts
Zorgverleners
Soorten profielen: O, A, B, C, Cd, Cc en D.
We zien dat er kritiek komt op de KATZ-schaal. Dit omdat er maar bepaalde dingen in kaart worden gebracht.
En a.d.h.v. deze schaal het volledig dagelijkse functioneren niet in kaart wordt gebracht.
BELRAI
Ontwikkeld door de kritiek op de KATZ-schaal. Vanaf januari 2023 is deze schaal overal verplicht in
woonzorgcentra.
Doel:
= gezondheids- en welzijnssituatie van kwetsbare ouderen in instellingen op een gestandaardiseerde en
gestructureerde manier in kaart brengen, kwalitatieve zorgplanning en monitoring realiseren
Hiermee creëren we een veel ruimer beeld van de gezondheid en het fuctionaliseren van de persoon. Er
worden veel meer zaken in beeld gebracht.
Voordelen:
, - Uitgebreide set aan gegevens
- Kwaliteitsvoller zorgproces
- Brengt zorgbehoefte van kwetsbare personen ook in complexe zorgsituaties in kaart
- Kan in verschillende zorgsettings gebruikt worden
Nadeel: tijdrovend
IADL-SCHAAL VAN LAWTON EN BRODY
De IADL-schaal beoordeelt de bekwaamheid om instrumentele dagelijkse activiteiten uit te voeren en geeft ons
inzicht in de eventuele functionele zorgbehoefte.
- Verschillende versies
- Verschillende interpretaties
- Nog voldoende bruikbaar?
- Komt minder terug in de praktijk
BESCHRIJVEN WAT COMPREHENSIVE GERIATRIC ASSESSMENT INHOUDT
Het comprehensive geriatric assessment (CGA) bestaat uit drie opeenvolgende stappen:
1) een screening met wetenschappelijk gevalideerde instrumenten om de zorgontvanger met een hoog
risico op functionele achteruitgang die een geriatrische benadering nodig hebben, te identificeren;
2) een globale evaluatie (‘assessment’) van deze hoogrisicopatiënten om hun noden vast te stellen. Dit
geriatrisch onderzoek omvat een systematische beoordeling op verschillende domeinen waarbij het
functioneren van een oudere in kaart gebracht wordt.
Naast de aanwezige acute en of chronische ziekte(n) wordt gekeken naar eventuele geriatrische problemen
zoals:
- cognitief functioneren (delier, dementie, depressie),
- somatische problemen (vallen, ondervoeding, pijn, incontinentie),
- functionele problemen (activiteiten van het dagelijks leven, gehoor en visus)
- en sociale problematiek (mantelzorgbelasting, eenzaamheid);
3) het verstrekken van de gepaste evidence-based zorgen indien er geriatrische problemen werden
vastgesteld.
De focus van het CGA ligt op het voorkomen dat de situatie van kwetsbare oudere zorgontvangers nog verder
escaleert en het uitstellen van de ongewenste uitkomsten zoals verlies van zelfredzaamheid en lagere kwaliteit
van leven.
Op basis van de bevindingen van de globale evaluatie wordt, in dialoog met de oudere zorgontvangers, een
evidence-based zorgplan opgesteld. De focus van het zorgplan kan sterk variëren: van interventies gericht op
geneesmiddelgerelateerde problemen, valpreventie in de woning, preventie van gedragsveranderingen bij
dementie tot hulp bij gezinsondersteuning thuis en mantelzorgondersteuning.
Wetenschappelijk onderzoek maakt duidelijk dat het CGA van toepassing is voor personen met volgende
kenmerken:
- een combinatie van hoge leeftijd
- lichamelijke ziekte
- geriatrische syndromen
- (dreigend) functieverlies
- Sociale problematiek
,UITLEGGEN HOE DE PRINCIPES VAN HET KLINISCH REDENEREN EN HET CGA
VERPLEEGKUNDIGEN ONDERSTEUNEN BIJ DE ZORG VOOR KWETSBARE OUDERE
ZORGONTVANGERS
Binnen het CGA zijn identificeren en vroeg signaleren gekoppeld aan de principes van klinisch redeneren. Bij de
identificatie zullen we de gegevens verzamelen.
We zullen bij het klinisch redeneren niet enkel rekening houden met het hoofddoel maar ook met de
potentiële en actuele verpleegproblemen. Hierdoor zullen we een betere zorg gaan toedienen en mogelijke
problemen deels vermijden. We zullen dus ook gaan bedenken wat potentiële problemen kunnen zijn door de
opname in het ziekenhuis.
VOORBEELD
Patiënt komt binnen met verminderde mobiliteit
- Oorzaak: gevallen
- Symptomen: ondersteuning nodig bij wandelen en transfer
- Potentieel verpleegprobleem: opnieuw vallen
Gericht observeren, actief bevragen, preventieve acties toepassen, het probleem analyseren en de mogelijke
gevolgen correct inschatten.
Op die manier kan je een kettingreactie van problemen en onnodig functieverlies bij kwetsbare oudere
zorgontvangers tegengaan.
UITLEGGEN WAAROM PREVENTIE VAN FUNCTIEVERLIES TIJDENS EEN
ZIEKENHUISOPNAME BELANGRIJK IS
Een ziekenhuisopname brengt extra risicofactoren met zich mee die voor een kwetsbare oudere de
functionaliteit doen afnemen.
Naast de reeds gekende risicofactoren krijgen we nog extra factoren:
- Bedlegerigheid
- Valrisico
- Decubitus
- ZH-infectie
➔ Kwetsbaarheid! Bij kwetsbare ouderen zorgt een ziekenhuisopname zeer snel voor nog extra risicofactoren.
Oorzaak?
, We moeten vanaf het moment van de opname tot het ontslag rekening houden met de kwetsbare oudere en
alle mogelijke risicofactoren. We moeten ruimer denken dan enkel de acute problemen die aanwezig zijn.
Geriatrische kwetsbare ouderen:
- Meeste functieverlies
- Meeste complicaties
- Meeste heropnames
We kunnen concluderen dat een ziekenhuisopname gezien kan worden als een gevaar. We hebben hier dus te
maken met een visuele cirkel. Als we een probleem verholpen hebben kunnen we zien dat er ondertussen al
een ander probleem is ontstaan. We moeten dus een ruimte blik hebben op alle factoren die een invloed
kunnen hebben op de patiënt.
Ziekenhuisgerelateerd functieverlies kan dus in verschillende fasen ontstaan of toenemen en is steeds
individueel bepaald.
Preventie van het ontstaan of de toename van functieverlies en het herstel van functieverlies vragen om:
- verpleegkundigen die in elke setting een globale geriatrische benadering uitdragen.
- interventies bij opname, tijdens het ziekenhuisverblijf en na ontslag.
Onderzoekers pleiten hierbij voor een combinatie van interventies die zich richten op risicofactoren en
interventies op niveau van de organisatie van de zorg.
We stellen 6 interventies voor:
1) CGA
Zie doelstelling 4
2) Vorming
We moeten ervoor zorgen dat we met alle factoren risico houden. We hebben dus kennis en deskundigheid
nodig om correcte zorgen toe te dienen en mogelijke problemen te bedenken en rekening mee te houden.
Interne liaison: dienst die met de geriatrische deskundigheid op niet geriatrische diensten kan ondersteunen
3) Bestraffing
Het is belangrijk dat we de nodige tijd en de nodige bestraffing nodig hebben
4) Geriatrisch co-management
= samenwerking tussen verschillende disciplines om zo een correcte zorg aan te bieden.
Voorbeeld
Bij een patiënt is er een heupoperatie nodig na het vallen van de trap. Zij zal opgevolgd worden door zowel de
chirurg als de geriater. Zo zullen alle disciplines samen de patiënt opvolgen.
5) Inspraak
Inspraak geven om voor te bereiden en te informeren om na ontslag te leven met functieverlies
6) Geriatrische expertise op spoed
Hierdoor zullen we niet enkel rekening houden met de redenen waarop deze patiënt is opgenomen op de
spoed maar ook met de mogelijke problemen die zich kunnen voordoen.
MOTIVEREN WAAROM DE FUNCTIONELE EVALUATIE BELANGRIJK IS
Bij de evaluatie van de functionele toestand gaan we de mogelijkheden en beperkingen na van de oudere
zorgontvanger bij het dagelijks functioneren.
Het dagelijks functioneren wordt vaak opgesplitst in activiteiten van het dagelijkse leven (ADL) en
instrumentele activiteiten van het dagelijkse leven (IADL).
Kennis in de functionele mogelijkheden is nodig om veranderingen op te volgen en negatieve
gezondheidsuitkomsten zoals functieverlies waar mogelijk te voorkomen.
DE KATZ-SCHAAL, BELRAI EN DE IADL -SCHAAL VAN LAWTON EN BRODY TOELICHTEN
KATZ-SCHAAL
De katz-schaal bevraagt de mate waarin een persoon hulp nodig heeft bij het uitvoeren van 6 activiteiten van
het dagelijkse leven:
1) Wassen 4) Toiletbezoek
2) Kleden 5) Continentie
3) Verplaatsen 6) Eten
Bij opname
WANNEER
Bij start van een nieuwe behandeling
Ziekenhuis
WAAR Woonzorgcentrum
Thuiszorg
Evolutie functionele evolutie in kaart brengen
Inschatten hoe zelfstandig de persoon is en welke zorg er nodig is (= opsporen
WAARVOOR problemen bij uitvoeren van de ADL)
Vanaf ingevuld krijgt de ZO een geriatrisch profiel. Op basis hiervan krijgen sommige
zorginstellingen ook financiering
Verpleegkundigen
WIE Arts
Zorgverleners
Soorten profielen: O, A, B, C, Cd, Cc en D.
We zien dat er kritiek komt op de KATZ-schaal. Dit omdat er maar bepaalde dingen in kaart worden gebracht.
En a.d.h.v. deze schaal het volledig dagelijkse functioneren niet in kaart wordt gebracht.
BELRAI
Ontwikkeld door de kritiek op de KATZ-schaal. Vanaf januari 2023 is deze schaal overal verplicht in
woonzorgcentra.
Doel:
= gezondheids- en welzijnssituatie van kwetsbare ouderen in instellingen op een gestandaardiseerde en
gestructureerde manier in kaart brengen, kwalitatieve zorgplanning en monitoring realiseren
Hiermee creëren we een veel ruimer beeld van de gezondheid en het fuctionaliseren van de persoon. Er
worden veel meer zaken in beeld gebracht.
Voordelen:
, - Uitgebreide set aan gegevens
- Kwaliteitsvoller zorgproces
- Brengt zorgbehoefte van kwetsbare personen ook in complexe zorgsituaties in kaart
- Kan in verschillende zorgsettings gebruikt worden
Nadeel: tijdrovend
IADL-SCHAAL VAN LAWTON EN BRODY
De IADL-schaal beoordeelt de bekwaamheid om instrumentele dagelijkse activiteiten uit te voeren en geeft ons
inzicht in de eventuele functionele zorgbehoefte.
- Verschillende versies
- Verschillende interpretaties
- Nog voldoende bruikbaar?
- Komt minder terug in de praktijk
BESCHRIJVEN WAT COMPREHENSIVE GERIATRIC ASSESSMENT INHOUDT
Het comprehensive geriatric assessment (CGA) bestaat uit drie opeenvolgende stappen:
1) een screening met wetenschappelijk gevalideerde instrumenten om de zorgontvanger met een hoog
risico op functionele achteruitgang die een geriatrische benadering nodig hebben, te identificeren;
2) een globale evaluatie (‘assessment’) van deze hoogrisicopatiënten om hun noden vast te stellen. Dit
geriatrisch onderzoek omvat een systematische beoordeling op verschillende domeinen waarbij het
functioneren van een oudere in kaart gebracht wordt.
Naast de aanwezige acute en of chronische ziekte(n) wordt gekeken naar eventuele geriatrische problemen
zoals:
- cognitief functioneren (delier, dementie, depressie),
- somatische problemen (vallen, ondervoeding, pijn, incontinentie),
- functionele problemen (activiteiten van het dagelijks leven, gehoor en visus)
- en sociale problematiek (mantelzorgbelasting, eenzaamheid);
3) het verstrekken van de gepaste evidence-based zorgen indien er geriatrische problemen werden
vastgesteld.
De focus van het CGA ligt op het voorkomen dat de situatie van kwetsbare oudere zorgontvangers nog verder
escaleert en het uitstellen van de ongewenste uitkomsten zoals verlies van zelfredzaamheid en lagere kwaliteit
van leven.
Op basis van de bevindingen van de globale evaluatie wordt, in dialoog met de oudere zorgontvangers, een
evidence-based zorgplan opgesteld. De focus van het zorgplan kan sterk variëren: van interventies gericht op
geneesmiddelgerelateerde problemen, valpreventie in de woning, preventie van gedragsveranderingen bij
dementie tot hulp bij gezinsondersteuning thuis en mantelzorgondersteuning.
Wetenschappelijk onderzoek maakt duidelijk dat het CGA van toepassing is voor personen met volgende
kenmerken:
- een combinatie van hoge leeftijd
- lichamelijke ziekte
- geriatrische syndromen
- (dreigend) functieverlies
- Sociale problematiek
,UITLEGGEN HOE DE PRINCIPES VAN HET KLINISCH REDENEREN EN HET CGA
VERPLEEGKUNDIGEN ONDERSTEUNEN BIJ DE ZORG VOOR KWETSBARE OUDERE
ZORGONTVANGERS
Binnen het CGA zijn identificeren en vroeg signaleren gekoppeld aan de principes van klinisch redeneren. Bij de
identificatie zullen we de gegevens verzamelen.
We zullen bij het klinisch redeneren niet enkel rekening houden met het hoofddoel maar ook met de
potentiële en actuele verpleegproblemen. Hierdoor zullen we een betere zorg gaan toedienen en mogelijke
problemen deels vermijden. We zullen dus ook gaan bedenken wat potentiële problemen kunnen zijn door de
opname in het ziekenhuis.
VOORBEELD
Patiënt komt binnen met verminderde mobiliteit
- Oorzaak: gevallen
- Symptomen: ondersteuning nodig bij wandelen en transfer
- Potentieel verpleegprobleem: opnieuw vallen
Gericht observeren, actief bevragen, preventieve acties toepassen, het probleem analyseren en de mogelijke
gevolgen correct inschatten.
Op die manier kan je een kettingreactie van problemen en onnodig functieverlies bij kwetsbare oudere
zorgontvangers tegengaan.
UITLEGGEN WAAROM PREVENTIE VAN FUNCTIEVERLIES TIJDENS EEN
ZIEKENHUISOPNAME BELANGRIJK IS
Een ziekenhuisopname brengt extra risicofactoren met zich mee die voor een kwetsbare oudere de
functionaliteit doen afnemen.
Naast de reeds gekende risicofactoren krijgen we nog extra factoren:
- Bedlegerigheid
- Valrisico
- Decubitus
- ZH-infectie
➔ Kwetsbaarheid! Bij kwetsbare ouderen zorgt een ziekenhuisopname zeer snel voor nog extra risicofactoren.
Oorzaak?
, We moeten vanaf het moment van de opname tot het ontslag rekening houden met de kwetsbare oudere en
alle mogelijke risicofactoren. We moeten ruimer denken dan enkel de acute problemen die aanwezig zijn.
Geriatrische kwetsbare ouderen:
- Meeste functieverlies
- Meeste complicaties
- Meeste heropnames
We kunnen concluderen dat een ziekenhuisopname gezien kan worden als een gevaar. We hebben hier dus te
maken met een visuele cirkel. Als we een probleem verholpen hebben kunnen we zien dat er ondertussen al
een ander probleem is ontstaan. We moeten dus een ruimte blik hebben op alle factoren die een invloed
kunnen hebben op de patiënt.
Ziekenhuisgerelateerd functieverlies kan dus in verschillende fasen ontstaan of toenemen en is steeds
individueel bepaald.
Preventie van het ontstaan of de toename van functieverlies en het herstel van functieverlies vragen om:
- verpleegkundigen die in elke setting een globale geriatrische benadering uitdragen.
- interventies bij opname, tijdens het ziekenhuisverblijf en na ontslag.
Onderzoekers pleiten hierbij voor een combinatie van interventies die zich richten op risicofactoren en
interventies op niveau van de organisatie van de zorg.
We stellen 6 interventies voor:
1) CGA
Zie doelstelling 4
2) Vorming
We moeten ervoor zorgen dat we met alle factoren risico houden. We hebben dus kennis en deskundigheid
nodig om correcte zorgen toe te dienen en mogelijke problemen te bedenken en rekening mee te houden.
Interne liaison: dienst die met de geriatrische deskundigheid op niet geriatrische diensten kan ondersteunen
3) Bestraffing
Het is belangrijk dat we de nodige tijd en de nodige bestraffing nodig hebben
4) Geriatrisch co-management
= samenwerking tussen verschillende disciplines om zo een correcte zorg aan te bieden.
Voorbeeld
Bij een patiënt is er een heupoperatie nodig na het vallen van de trap. Zij zal opgevolgd worden door zowel de
chirurg als de geriater. Zo zullen alle disciplines samen de patiënt opvolgen.
5) Inspraak
Inspraak geven om voor te bereiden en te informeren om na ontslag te leven met functieverlies
6) Geriatrische expertise op spoed
Hierdoor zullen we niet enkel rekening houden met de redenen waarop deze patiënt is opgenomen op de
spoed maar ook met de mogelijke problemen die zich kunnen voordoen.
