FUNCTIELEER 2021-2022
Docent:
- A. Leerpsychologie: Frank Baeyens
- B. Motivatie & Emotie: Agnes Moors
- C. Taal: Anne White (Gert Storms)
- D. Hogere cognitie: Walter Schaeken
Cursusmateriaal
- Cursus “Functieleer deel II” (Acco)
Deel “Leerpsychologie”: bevat enkel de Powerpoint slides
- Uitgeschreven tekst: Hoofdstukken 1, 2, 3, 4, 5, (6) & 7 uit M. Domjan “The
essentials of conditioning and learning” (2018 – 4th edition)
o Acco 62 € (aanbevolen!)
o Wie volgend jaar “Psychologische interventies en mensbeelden” volgt:
hoofdstukken 9, 10, 12 worden dan gebruikt
- Eventueel: cursusdienst (?)
1
,Inhoud
Functieleer 2021-2022 ............................................................................................................................................................................................... 1
A) Leerpsychologie ...............................................................................................................................................................................................4
H1 Basisconcepten en definities ............................................................................................................................................................................... 4
1.1. Fundamentele kenmerken van leren ..................................................................................................................................................... 4
1.2. Naturalistische vs. expermimentele observaties....................................................................................................................................7
1.3. Het fundamenteel leerexperiment.........................................................................................................................................................8
H2 De structuur van ongeconditioneerd gedrag (deels zelfstudie) .........................................................................................................................10
2.1. Shaping en homogeen vs. heterogeen substraat van gedrag ...................................................................................................................... 10
2.2. Het concept ‘reflex’...................................................................................................................................................................................... 10
2.3. Complexe vormen van ‘ontlokt gedrag’ ....................................................................................................................................................... 11
2.4. De organisatie van ontlokt gedrag ............................................................................................................................................................... 13
H3 Habituatie en sensitisatie ...................................................................................................................................................................................15
3.1. Effecten van herhaalde aanbieding van een ontlokkend prikkel ................................................................................................................. 15
3.2. De tweevoudig-proces theorie van habituatie en sensitatie .......................................................................................................................18
3.3. Solomons opponente proces theorie .......................................................................................................................................................... 20
H4 Pavloviaanse conditionering: basisconcepten....................................................................................................................................................22
4.1. Pavloviaanse of klassieke conditionering ..................................................................................................................................................... 22
4.2. Hedendaagse proefopstellingen Pavloviaanse conditionering ....................................................................................................................23
4.3. De aard van de geconditioneerde respons (VR) .......................................................................................................................................... 25
4.4. Geconditioneerde modificaties OR .............................................................................................................................................................. 26
4.5. De inhoud van Pavloviaanse associaties ......................................................................................................................................................28
4.5.1. Effecten van OP devaluatie .................................................................................................................................................................. 28
4.5.2. Effecten van OP inflatie ........................................................................................................................................................................ 29
4.6. Voorwaarden van Pavloviaans leren: stimulusfactoren............................................................................................................................... 30
H5 Prikkelrelaties bij Pavloviaanse conditionering ..................................................................................................................................................32
5.1. Temporele relaties VP-OP ............................................................................................................................................................................33
5.2. Signaal-relaties tussen VP en OP.................................................................................................................................................................. 34
5.3. Hogere-order relaties bij Pavloviaanse conditionering ................................................................................................................................36
H6 Pavloviaanse conditioneringsmechanismen en theorieën (zelfstudie) .............................................................................................................. 40
H7 Instrumentele of operante conditionering......................................................................................................................................................... 41
7.1. De tradities van Thorndike en Skinner .........................................................................................................................................................41
7.2. Het initieel leren van een instrumentele/operante respons .......................................................................................................................42
7.3. Het belang van onmiddeijke bekrachting .................................................................................................................................................... 43
B) Motivatie en emotie ...................................................................................................................................................................................... 47
Deel 1: Motivatie ................................................................................................................................................................................................ 47
I. Wetenschappelijke cyclus toegepast op motivatie ..............................................................................................................................47
II. Procestheorieën ................................................................................................................................................................................... 55
III. Inhoudstheorieën ............................................................................................................................................................................73
Deel 2: Emotie .................................................................................................................................................................................................... 93
I. Wetenschappelijke cyclus toegepast op emotie .................................................................................................................................. 93
II. Emotietheorieën .................................................................................................................................................................................. 94
C) Taal ................................................................................................................................................................................................................95
1. Het semantische geheugen ....................................................................................................................................................................... 95
1.1. Functies ...........................................................................................................................................................................................95
2
, 1.2. Interne structuur ............................................................................................................................................................................. 96
1.3. Hiërarschise organisatie ................................................................................................................................................................ 102
1.4. Semantische stoornissen ............................................................................................................................................................... 103
1.5. Semantische netwerken ................................................................................................................................................................109
1.6. Dubbelzinnige woorden ................................................................................................................................................................115
2. Het begrijpen van zinnen ........................................................................................................................................................................ 119
2.1. De Behavioristische kijk op ‘verbal behaviour’ .............................................................................................................................. 119
2.2. Chomsky’s kritiek op Skinners ‘verbal behaviour’ .........................................................................................................................120
2.3. Chomsky’s transformationele grammatica....................................................................................................................................120
2.4. StrategieËn bij het ontleden van zinnen ........................................................................................................................................122
2.5. Evidentie voor autonomie van de syntax ...................................................................................................................................... 123
2.6. Evidentie tegen syntaxautonomie en voor interactie ...................................................................................................................123
2.7. Andere parsingsmodellen .............................................................................................................................................................. 125
2.8. Dubbelzinnigheid in syntactische categorieën .............................................................................................................................. 125
2.9. Figuratief taalgebruik .................................................................................................................................................................... 126
D) Hogere Cognitie ...........................................................................................................................................................................................129
1. Wat is denken?........................................................................................................................................................................................129
2. Problem Space hypothesis ...................................................................................................................................................................... 132
3. Algemene oplossingsmethoden ..............................................................................................................................................................132
A. Generate-and-test technique ............................................................................................................................................................. 132
B. Means-ends analysis .......................................................................................................................................................................... 133
C. Working backwards ............................................................................................................................................................................134
D. Backtracking ....................................................................................................................................................................................... 134
E. Redeneren door analogieën te gebruiken ..........................................................................................................................................134
4. Hinderpalen bij het oplossen van problemen ......................................................................................................................................... 135
5. niet te kennen ......................................................................................................................................................................................... 137
6. Creativiteit .............................................................................................................................................................................................. 137
6.1. Verschillende fasen ............................................................................................................................................................................... 137
6.2. Welke processen maken deel uit van creativiteit? ............................................................................................................................... 138
6.3. Wat zijn de componenten van creatief proces? (Sternberg) ................................................................................................................ 138
7. Inleiding deductie.................................................................................................................................................................................... 139
8. Logica, natuurlijke deductie en evolutionaire psychologie .....................................................................................................................140
8.1. Redeneren verloopt via de regels van de logica ...................................................................................................................................140
8.2. Natuurlijke deductie of regel-theorieën ............................................................................................................................................... 140
8.3. Niet zo goede alternatieven ..................................................................................................................................................................141
9. De mentale modellen theorie .................................................................................................................................................................144
10. De invloed van talige factoren a.d.h.v. implicaturen.......................................................................................................................... 146
11. Inductie .............................................................................................................................................................................................. 150
3
, A) LEERPSYCHOLOGIE
H1 BASISCONCEPTEN EN DEFINITIES
Inhoud
- Fundamentele kenmerken van leren
o Leren en andere vormen van gedragsverandering
o Leren, performantie, en niveaus van analyse
o Een definitie van leren
- Naturalistische versus experimentele observaties
- Het “fundamentele” leerexperiment
o Het controleprobleem bij onderzoek naar leren
o De “algemeen-proces” benadering bij de studie van leren
o Het gebruik van proefdieren in leer-onderzoek
1.1. FUNDAMENTELE KENMERKEN VAN LEREN
Wat verstaat de ‘niet-leerpsycholoog’ onder ‘leren’?
- studeren, “schools leren”
o Leren rekenen, schrijven
o Spaans, statistiek, leerpsychologie leren
- een (motorische/perceptuele) vaardigheid, techniek, procedure onder de knie krijgen
o Leren lopen, fietsen, typen, zwemmen
o Leren schilderen, timmeren, bier brouwen, viool spelen, wijn proeven
Wat zegt “Van Dale” (2015)
- Niet minder dan 11 betekenissen, waaronder:
o studeren, leren voor “beroep x”
o een kundigheid, bedrevenheid verwerven
- Maar ook:
o zich een gewoonte eigen maken (“door zijn vrienden heeft hij leren liegen”)
o wijzer maken, doen inzien (“de ondervinding leert dat...” “dat zal je leren!”)
Leren in ‘leerpsychologie’
- Omvat dit alles, en nog veel meer:
o Niet enkel “intentioneel”, “bewust”, “expliciet“ leren, ook incidenteel, niet-bewust, impliciet
Angstig leren zijn voor honden, door bv. gebeten te worden en later schrik krijgen van
andere honden
Sound van Lana Del Rey leren herkennen; als je enkele liedjes van haar kent zal je een nieuw
liedje snel kunnen identificeren als dat van haar, maar als je nog nooit iets hebt gehoord ga
je het absoluut niet herkennen
Je weg in Leuven leren kennen; door vaak rond te lopen van en naar andere campus leer je
zo de weg kennen in Leuven zonder dat je hier bewust mee bezig bent
Als klein kind naar een ander land verhuizen en zo de taal leren door het vaak te horen
o Niet enkel leren bij mensen, ook leren bij alle andere diersoorten (gemeenschappelijk kenmerk ieder
dier = elk dier is vatbaar voor leerprocessen)
Vaak duiven/ratten onderzocht
Van zeeslakken over fruitvliegjes en bijen tot mensapen
4
Docent:
- A. Leerpsychologie: Frank Baeyens
- B. Motivatie & Emotie: Agnes Moors
- C. Taal: Anne White (Gert Storms)
- D. Hogere cognitie: Walter Schaeken
Cursusmateriaal
- Cursus “Functieleer deel II” (Acco)
Deel “Leerpsychologie”: bevat enkel de Powerpoint slides
- Uitgeschreven tekst: Hoofdstukken 1, 2, 3, 4, 5, (6) & 7 uit M. Domjan “The
essentials of conditioning and learning” (2018 – 4th edition)
o Acco 62 € (aanbevolen!)
o Wie volgend jaar “Psychologische interventies en mensbeelden” volgt:
hoofdstukken 9, 10, 12 worden dan gebruikt
- Eventueel: cursusdienst (?)
1
,Inhoud
Functieleer 2021-2022 ............................................................................................................................................................................................... 1
A) Leerpsychologie ...............................................................................................................................................................................................4
H1 Basisconcepten en definities ............................................................................................................................................................................... 4
1.1. Fundamentele kenmerken van leren ..................................................................................................................................................... 4
1.2. Naturalistische vs. expermimentele observaties....................................................................................................................................7
1.3. Het fundamenteel leerexperiment.........................................................................................................................................................8
H2 De structuur van ongeconditioneerd gedrag (deels zelfstudie) .........................................................................................................................10
2.1. Shaping en homogeen vs. heterogeen substraat van gedrag ...................................................................................................................... 10
2.2. Het concept ‘reflex’...................................................................................................................................................................................... 10
2.3. Complexe vormen van ‘ontlokt gedrag’ ....................................................................................................................................................... 11
2.4. De organisatie van ontlokt gedrag ............................................................................................................................................................... 13
H3 Habituatie en sensitisatie ...................................................................................................................................................................................15
3.1. Effecten van herhaalde aanbieding van een ontlokkend prikkel ................................................................................................................. 15
3.2. De tweevoudig-proces theorie van habituatie en sensitatie .......................................................................................................................18
3.3. Solomons opponente proces theorie .......................................................................................................................................................... 20
H4 Pavloviaanse conditionering: basisconcepten....................................................................................................................................................22
4.1. Pavloviaanse of klassieke conditionering ..................................................................................................................................................... 22
4.2. Hedendaagse proefopstellingen Pavloviaanse conditionering ....................................................................................................................23
4.3. De aard van de geconditioneerde respons (VR) .......................................................................................................................................... 25
4.4. Geconditioneerde modificaties OR .............................................................................................................................................................. 26
4.5. De inhoud van Pavloviaanse associaties ......................................................................................................................................................28
4.5.1. Effecten van OP devaluatie .................................................................................................................................................................. 28
4.5.2. Effecten van OP inflatie ........................................................................................................................................................................ 29
4.6. Voorwaarden van Pavloviaans leren: stimulusfactoren............................................................................................................................... 30
H5 Prikkelrelaties bij Pavloviaanse conditionering ..................................................................................................................................................32
5.1. Temporele relaties VP-OP ............................................................................................................................................................................33
5.2. Signaal-relaties tussen VP en OP.................................................................................................................................................................. 34
5.3. Hogere-order relaties bij Pavloviaanse conditionering ................................................................................................................................36
H6 Pavloviaanse conditioneringsmechanismen en theorieën (zelfstudie) .............................................................................................................. 40
H7 Instrumentele of operante conditionering......................................................................................................................................................... 41
7.1. De tradities van Thorndike en Skinner .........................................................................................................................................................41
7.2. Het initieel leren van een instrumentele/operante respons .......................................................................................................................42
7.3. Het belang van onmiddeijke bekrachting .................................................................................................................................................... 43
B) Motivatie en emotie ...................................................................................................................................................................................... 47
Deel 1: Motivatie ................................................................................................................................................................................................ 47
I. Wetenschappelijke cyclus toegepast op motivatie ..............................................................................................................................47
II. Procestheorieën ................................................................................................................................................................................... 55
III. Inhoudstheorieën ............................................................................................................................................................................73
Deel 2: Emotie .................................................................................................................................................................................................... 93
I. Wetenschappelijke cyclus toegepast op emotie .................................................................................................................................. 93
II. Emotietheorieën .................................................................................................................................................................................. 94
C) Taal ................................................................................................................................................................................................................95
1. Het semantische geheugen ....................................................................................................................................................................... 95
1.1. Functies ...........................................................................................................................................................................................95
2
, 1.2. Interne structuur ............................................................................................................................................................................. 96
1.3. Hiërarschise organisatie ................................................................................................................................................................ 102
1.4. Semantische stoornissen ............................................................................................................................................................... 103
1.5. Semantische netwerken ................................................................................................................................................................109
1.6. Dubbelzinnige woorden ................................................................................................................................................................115
2. Het begrijpen van zinnen ........................................................................................................................................................................ 119
2.1. De Behavioristische kijk op ‘verbal behaviour’ .............................................................................................................................. 119
2.2. Chomsky’s kritiek op Skinners ‘verbal behaviour’ .........................................................................................................................120
2.3. Chomsky’s transformationele grammatica....................................................................................................................................120
2.4. StrategieËn bij het ontleden van zinnen ........................................................................................................................................122
2.5. Evidentie voor autonomie van de syntax ...................................................................................................................................... 123
2.6. Evidentie tegen syntaxautonomie en voor interactie ...................................................................................................................123
2.7. Andere parsingsmodellen .............................................................................................................................................................. 125
2.8. Dubbelzinnigheid in syntactische categorieën .............................................................................................................................. 125
2.9. Figuratief taalgebruik .................................................................................................................................................................... 126
D) Hogere Cognitie ...........................................................................................................................................................................................129
1. Wat is denken?........................................................................................................................................................................................129
2. Problem Space hypothesis ...................................................................................................................................................................... 132
3. Algemene oplossingsmethoden ..............................................................................................................................................................132
A. Generate-and-test technique ............................................................................................................................................................. 132
B. Means-ends analysis .......................................................................................................................................................................... 133
C. Working backwards ............................................................................................................................................................................134
D. Backtracking ....................................................................................................................................................................................... 134
E. Redeneren door analogieën te gebruiken ..........................................................................................................................................134
4. Hinderpalen bij het oplossen van problemen ......................................................................................................................................... 135
5. niet te kennen ......................................................................................................................................................................................... 137
6. Creativiteit .............................................................................................................................................................................................. 137
6.1. Verschillende fasen ............................................................................................................................................................................... 137
6.2. Welke processen maken deel uit van creativiteit? ............................................................................................................................... 138
6.3. Wat zijn de componenten van creatief proces? (Sternberg) ................................................................................................................ 138
7. Inleiding deductie.................................................................................................................................................................................... 139
8. Logica, natuurlijke deductie en evolutionaire psychologie .....................................................................................................................140
8.1. Redeneren verloopt via de regels van de logica ...................................................................................................................................140
8.2. Natuurlijke deductie of regel-theorieën ............................................................................................................................................... 140
8.3. Niet zo goede alternatieven ..................................................................................................................................................................141
9. De mentale modellen theorie .................................................................................................................................................................144
10. De invloed van talige factoren a.d.h.v. implicaturen.......................................................................................................................... 146
11. Inductie .............................................................................................................................................................................................. 150
3
, A) LEERPSYCHOLOGIE
H1 BASISCONCEPTEN EN DEFINITIES
Inhoud
- Fundamentele kenmerken van leren
o Leren en andere vormen van gedragsverandering
o Leren, performantie, en niveaus van analyse
o Een definitie van leren
- Naturalistische versus experimentele observaties
- Het “fundamentele” leerexperiment
o Het controleprobleem bij onderzoek naar leren
o De “algemeen-proces” benadering bij de studie van leren
o Het gebruik van proefdieren in leer-onderzoek
1.1. FUNDAMENTELE KENMERKEN VAN LEREN
Wat verstaat de ‘niet-leerpsycholoog’ onder ‘leren’?
- studeren, “schools leren”
o Leren rekenen, schrijven
o Spaans, statistiek, leerpsychologie leren
- een (motorische/perceptuele) vaardigheid, techniek, procedure onder de knie krijgen
o Leren lopen, fietsen, typen, zwemmen
o Leren schilderen, timmeren, bier brouwen, viool spelen, wijn proeven
Wat zegt “Van Dale” (2015)
- Niet minder dan 11 betekenissen, waaronder:
o studeren, leren voor “beroep x”
o een kundigheid, bedrevenheid verwerven
- Maar ook:
o zich een gewoonte eigen maken (“door zijn vrienden heeft hij leren liegen”)
o wijzer maken, doen inzien (“de ondervinding leert dat...” “dat zal je leren!”)
Leren in ‘leerpsychologie’
- Omvat dit alles, en nog veel meer:
o Niet enkel “intentioneel”, “bewust”, “expliciet“ leren, ook incidenteel, niet-bewust, impliciet
Angstig leren zijn voor honden, door bv. gebeten te worden en later schrik krijgen van
andere honden
Sound van Lana Del Rey leren herkennen; als je enkele liedjes van haar kent zal je een nieuw
liedje snel kunnen identificeren als dat van haar, maar als je nog nooit iets hebt gehoord ga
je het absoluut niet herkennen
Je weg in Leuven leren kennen; door vaak rond te lopen van en naar andere campus leer je
zo de weg kennen in Leuven zonder dat je hier bewust mee bezig bent
Als klein kind naar een ander land verhuizen en zo de taal leren door het vaak te horen
o Niet enkel leren bij mensen, ook leren bij alle andere diersoorten (gemeenschappelijk kenmerk ieder
dier = elk dier is vatbaar voor leerprocessen)
Vaak duiven/ratten onderzocht
Van zeeslakken over fruitvliegjes en bijen tot mensapen
4
