Leerstoornissen Pathologie
Bouwstenen van het leren
Skills – executieve functies
Executieve functies (EF) = hoog ontwikkelde cognitieve functies die men nodig heeft om gedrag doelgericht
te sturen zijn cruciaal voor zowel cognitieve als sociaal-emotionele ontwikkeling
- Spelen een rol in vele aspecten van het dagelijks leven
o Uitvoeren van taken, eisen en dagelijkse activiteiten
o Nodig om handelen vlot te kunnen afstemmen op nieuwe situaties, flexibel reageren, doel-
en toekomstgericht gedrag op effectieve wijze uitvoeren
- Omgeving heeft een grote invloed op de ontwikkeling ervan
- Veranderbaar, kunnen gestimuleerd en getraind worden
Executieve functies en leren
Verbanden tussen EF schools functioneren en presteren kinderen met minder goed ontwikkelde EF
presteren minder goed op school en zijn minder succesvol in verschillende levensdomeinen
- Kleuters die laag scoren op de primitieve EF verlaten de school vaker zonder diploma en hebben het
later financieel moeilijker dan kinderen met goed ontwikkelde EF
Indeling EF
Metacognitieve executieve functies Emotionele/affectieve executieve functies
Denken Doen
Werkgeheugen Responsinhibitie
- Planning - Emotieregulatie
- Organisatie - Volgehouden aandacht
- Timemanagement - Taakinitiatie
- Metacognitie - Doelgericht gedrag
Flexibiliteit
Primaire executieve functies
1. Responsinhibitie
a. = rem/mate van afleidbaarheid
b. Vaardigheid om een sterke neiging te onderdrukken om te doen wat het meest gepast/nodig
is – weerstand bieden aan een impuls
i. Selectieve aandacht – discipline – zelfcontrole
2. Werkgeheugen
a. = mentale kladblok, informatie kort vasthouden en bewerken
b. Relaties kunnen leggen, oorzaak-gevolg, voorkennis koppelen aan nieuwe info
c. Rekensommen, blokken bouwsels in perspectief, cijferreeks achterwaarts lezen
d. Visueel ruimtelijk kanaal: dingen die je ziet, iets in juiste volgorde leggen
3. Cognitieve flexibiliteit
a. Nodig om creatief te denken en probleemoplossend vermogen
i. Op een andere manier reageren als er iets gebeurt
ii. Flexibel aanpassen aan de nieuwe eisen of prioriteiten
iii. In staat zijn om niet alleen ‘in hokjes te denken’
, Primaire EF ontwikkelen zich vroeg en zijn de basis voor de hogere executieve functies:
- Doelgericht doorzettingsvermogen/gedrag
o vb: ‘I like you when you give me cookies’
- Plannen
o vooruit bedenken hoe je een doel gaat bereiken, vb: doolhof oplossen
vooruit kunnen denken – in stappen kunnen denken – abstract kunnen denken
- Zelfregulatie
o = regulatie van de eigen impulsen
o Nodig voor een succesvol leven
Hoger op maatschappelijke ladder – voorspelt eindcijfers op school beter dan IQ –
meer geluk, minder mentale problemen – meer vrienden
o vb: marshmallow test
Ontwikkeling
- Alle kinderen worden geboren met het vermogen om EF te ontwikkelen, maar de mate is afhankelijk
van genetische- en omgevingsfactoren
- EF evalueert van de vroege kindertijd tot de periode van adolescentie
o Tussen 3 en 5 jaar: enorme groei ter hoogte van EF
o Groeispurt voor de adolescentie
o Prefrontale cortex pas volgroeid in de puberteit
Ontwikkelingstaken
Tot 4 jaar Enkelvoudige opdrachten uitvoeren
Opruimen
Gedrag controleren
4-8 jaar Meervoudige opdrachten
Korte huiswerkopdrachten
Beslissingen over zakgeld
Gedrag controleren
8-12 jaar Uitgestelde opdrachten
Huishoudelijke taken
Huiswerk organiseren
Projecten
Sparen
Gedrag controleren
12-14 jaar Dagdagelijkse
verantwoordelijkheden
Complexe schoolplanning
Meerdere lange termijn opdrachten
Tijdsplanning
Regels zonder externe controle
14-18 jaar Lange termijn doel bepalen
Verfijnen
Plannen
(vakantie)job uitvoeren
Roekeloos/gevaarlijk gedrag
onderdrukken
, Verband tussen EF en leer-/ontwikkelingsstoornissen
Bij kinderen met leerstoornissen (dyslexie/DCD/combi) worden de initiële problemen vaak gelinkt
aan het werkgeheugen en inhibitie
Bij kinderen met ASS werden tekorten vastgesteld in de metacognitieve en affectieve EF
- Hoogfunctionerende kinderen met ASS: tekorten in werkgeheugen en taakinitiatie
- Problemen met flexibiliteit
- Problemen met emotieregulatie
Tekorten in EF worden genoemd als een belangrijke oorzaak van AD(H)D – voorlopig nog onduidelijk
welke EF de belangrijkste oorzaken zijn, verschilt tussen subtypes
Beeldvorming
Zicht krijgen op de verschillende deelfuncties van het executief functioneren gerichte behandeling
op maat
- Taal- en intelligentietesten (worden niet door ergotherapeuten afgenomen)
- Gedragsvragenlijsten
- Semigestructureerde interviews
- BRIEF
o Vragenlijst naar EF op gedragsniveau voor kinderen en adolescenten (5-18 jaar) – 2
versies: een voor ouders en een voor leerkrachten
o Oorspronkelijk psychometrische test (functieniveau) voor EF kritiek: geen
ecologische validiteit, geen relatie met het dagdagelijks handelen ontstaan van de
BRIEF
Interventies
Vroege interventies zijn belangrijk om problemen te voorkomen
Ingrijpen op het niveau van het individu
1. Executieve functies stimuleren
a. Sport
i. Afremmen, Keuzes maken, Rekening houden met een ander, Zich aan de
regels houden
b. Spel
i. Algemeen: spelen, bewegen, klimmen, klauteren… leren risico
inschatten/nemen
ii. Doen alsof spelletjes bij jonge kinderen
iii. (digitale) denkspelen, smartgames…
c. Muziek
i. Luisteren, zingen, spelen, dansen
2. Algemene strategieën aanbieden/inoefenen om EF te stimuleren/compenseren
a. Mediatie (Feuerstein)
b. Zelfinstructiemethode Meichenbaum (beertjes van Meichenbaum)
c. Executieve vaardigheidstraining voor kinderen met ASS
d. Werkgeheugentraining (vb: computergestuurde trainingen
3. Domeinspecifieke strategieën om taak gericht te oefenen
a. CO-OP programma
Bouwstenen van het leren
Skills – executieve functies
Executieve functies (EF) = hoog ontwikkelde cognitieve functies die men nodig heeft om gedrag doelgericht
te sturen zijn cruciaal voor zowel cognitieve als sociaal-emotionele ontwikkeling
- Spelen een rol in vele aspecten van het dagelijks leven
o Uitvoeren van taken, eisen en dagelijkse activiteiten
o Nodig om handelen vlot te kunnen afstemmen op nieuwe situaties, flexibel reageren, doel-
en toekomstgericht gedrag op effectieve wijze uitvoeren
- Omgeving heeft een grote invloed op de ontwikkeling ervan
- Veranderbaar, kunnen gestimuleerd en getraind worden
Executieve functies en leren
Verbanden tussen EF schools functioneren en presteren kinderen met minder goed ontwikkelde EF
presteren minder goed op school en zijn minder succesvol in verschillende levensdomeinen
- Kleuters die laag scoren op de primitieve EF verlaten de school vaker zonder diploma en hebben het
later financieel moeilijker dan kinderen met goed ontwikkelde EF
Indeling EF
Metacognitieve executieve functies Emotionele/affectieve executieve functies
Denken Doen
Werkgeheugen Responsinhibitie
- Planning - Emotieregulatie
- Organisatie - Volgehouden aandacht
- Timemanagement - Taakinitiatie
- Metacognitie - Doelgericht gedrag
Flexibiliteit
Primaire executieve functies
1. Responsinhibitie
a. = rem/mate van afleidbaarheid
b. Vaardigheid om een sterke neiging te onderdrukken om te doen wat het meest gepast/nodig
is – weerstand bieden aan een impuls
i. Selectieve aandacht – discipline – zelfcontrole
2. Werkgeheugen
a. = mentale kladblok, informatie kort vasthouden en bewerken
b. Relaties kunnen leggen, oorzaak-gevolg, voorkennis koppelen aan nieuwe info
c. Rekensommen, blokken bouwsels in perspectief, cijferreeks achterwaarts lezen
d. Visueel ruimtelijk kanaal: dingen die je ziet, iets in juiste volgorde leggen
3. Cognitieve flexibiliteit
a. Nodig om creatief te denken en probleemoplossend vermogen
i. Op een andere manier reageren als er iets gebeurt
ii. Flexibel aanpassen aan de nieuwe eisen of prioriteiten
iii. In staat zijn om niet alleen ‘in hokjes te denken’
, Primaire EF ontwikkelen zich vroeg en zijn de basis voor de hogere executieve functies:
- Doelgericht doorzettingsvermogen/gedrag
o vb: ‘I like you when you give me cookies’
- Plannen
o vooruit bedenken hoe je een doel gaat bereiken, vb: doolhof oplossen
vooruit kunnen denken – in stappen kunnen denken – abstract kunnen denken
- Zelfregulatie
o = regulatie van de eigen impulsen
o Nodig voor een succesvol leven
Hoger op maatschappelijke ladder – voorspelt eindcijfers op school beter dan IQ –
meer geluk, minder mentale problemen – meer vrienden
o vb: marshmallow test
Ontwikkeling
- Alle kinderen worden geboren met het vermogen om EF te ontwikkelen, maar de mate is afhankelijk
van genetische- en omgevingsfactoren
- EF evalueert van de vroege kindertijd tot de periode van adolescentie
o Tussen 3 en 5 jaar: enorme groei ter hoogte van EF
o Groeispurt voor de adolescentie
o Prefrontale cortex pas volgroeid in de puberteit
Ontwikkelingstaken
Tot 4 jaar Enkelvoudige opdrachten uitvoeren
Opruimen
Gedrag controleren
4-8 jaar Meervoudige opdrachten
Korte huiswerkopdrachten
Beslissingen over zakgeld
Gedrag controleren
8-12 jaar Uitgestelde opdrachten
Huishoudelijke taken
Huiswerk organiseren
Projecten
Sparen
Gedrag controleren
12-14 jaar Dagdagelijkse
verantwoordelijkheden
Complexe schoolplanning
Meerdere lange termijn opdrachten
Tijdsplanning
Regels zonder externe controle
14-18 jaar Lange termijn doel bepalen
Verfijnen
Plannen
(vakantie)job uitvoeren
Roekeloos/gevaarlijk gedrag
onderdrukken
, Verband tussen EF en leer-/ontwikkelingsstoornissen
Bij kinderen met leerstoornissen (dyslexie/DCD/combi) worden de initiële problemen vaak gelinkt
aan het werkgeheugen en inhibitie
Bij kinderen met ASS werden tekorten vastgesteld in de metacognitieve en affectieve EF
- Hoogfunctionerende kinderen met ASS: tekorten in werkgeheugen en taakinitiatie
- Problemen met flexibiliteit
- Problemen met emotieregulatie
Tekorten in EF worden genoemd als een belangrijke oorzaak van AD(H)D – voorlopig nog onduidelijk
welke EF de belangrijkste oorzaken zijn, verschilt tussen subtypes
Beeldvorming
Zicht krijgen op de verschillende deelfuncties van het executief functioneren gerichte behandeling
op maat
- Taal- en intelligentietesten (worden niet door ergotherapeuten afgenomen)
- Gedragsvragenlijsten
- Semigestructureerde interviews
- BRIEF
o Vragenlijst naar EF op gedragsniveau voor kinderen en adolescenten (5-18 jaar) – 2
versies: een voor ouders en een voor leerkrachten
o Oorspronkelijk psychometrische test (functieniveau) voor EF kritiek: geen
ecologische validiteit, geen relatie met het dagdagelijks handelen ontstaan van de
BRIEF
Interventies
Vroege interventies zijn belangrijk om problemen te voorkomen
Ingrijpen op het niveau van het individu
1. Executieve functies stimuleren
a. Sport
i. Afremmen, Keuzes maken, Rekening houden met een ander, Zich aan de
regels houden
b. Spel
i. Algemeen: spelen, bewegen, klimmen, klauteren… leren risico
inschatten/nemen
ii. Doen alsof spelletjes bij jonge kinderen
iii. (digitale) denkspelen, smartgames…
c. Muziek
i. Luisteren, zingen, spelen, dansen
2. Algemene strategieën aanbieden/inoefenen om EF te stimuleren/compenseren
a. Mediatie (Feuerstein)
b. Zelfinstructiemethode Meichenbaum (beertjes van Meichenbaum)
c. Executieve vaardigheidstraining voor kinderen met ASS
d. Werkgeheugentraining (vb: computergestuurde trainingen
3. Domeinspecifieke strategieën om taak gericht te oefenen
a. CO-OP programma
